W praktyce wszyscy nauczyciele wychowania przedszkolnego prowadzą obserwacje, które mają na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych swoich wychowanków. Nauczyciele mają także za zadanie dokumentowanie swoich spostrzeżeń. Diagnoza pedagogiczna polega na określeniu mocnych i słabych stron rozwoju psychopedagogicznego dziecka. Diagnoza wyjaśnia przyczyny ewentualnych problemów i daje nauczycielowi możliwość wyznaczenia dalszej pracy z dzieckiem.
Diagnozie pedagogicznej podlegają dzieci 3-letnie, 4-letnie oraz 5-letnie. Badaniu gotowości szkolnej poddawane są dzieci w roku poprzedzającym naukę w szkole, czyli 5- i/lub 6-latki.
Obserwacja rozwoju dziecka skupia się na: rozwoju społeczno-emocjonalnym, rozwoju umysłowym oraz rozwoju fizycznym.
Na rozwój społeczno-emocjonalny przedszkolaka składają się: umiejętności społeczne, rozpoznawanie stanów emocjonalnych, dbałość o bezpieczeństwo, wychowanie rodzinne, wychowanie obywatelskie i patriotyczne oraz wyrażanie emocji przez sztukę (muzykę, plastykę, aktorstwo, a także bycie widzem).
Do rozwoju umysłowego przedszkolaka zaliczają się: rozwój mowy, rozwój czynności intelektualnych, poszanowanie roślin, zwierząt i rozumienie zjawisk przyrody, edukacja matematyczna, kształtowanie gotowości do nauki czytania, a u dzieci starszych język obcy nowożytny.
Rozwój fizyczny to czynności samoobsługowe, motoryka duża, motoryka mała (kształtowanie gotowości do nauki pisania), zabawy konstrukcyjne, budzenie zainteresowań technicznych, kształtowanie nawyku zdrowego trybu życia (najstarsze przedszkolaki).
Pierwsza obserwacja powinna zostać przeprowadzona na przełomie września i października, a jej wyniki wyznaczają kierunek pracy z dzieckiem w ciągu roku przedszkolnego. Druga obserwacja powinna odbyć się na przełomie kwietnia i maja. Po zweryfikowaniu wyników obydwu obserwacji, nauczyciel może stwierdzić czy u badanego przedszkolaka nastąpił wzrost umiejętności, czy doszło do stagnacji (zastoju), a nawet do uwstecznienia w rozwoju.
Nauczyciel poznaje dziecko przez obserwowanie go oraz przez rozmowę z rodzicami.
Aby dopomóc nauczycielowi w ocenie poziomu umiejętności, wiedzy i postaw dziecka, stworzony został pakiet diagnostyczny zgodny z obowiązującą podstawą wychowania przedszkolnego. W skład pakietu wchodzi arkusz obserwacji oraz karty diagnostyczne (kolejno 18 kart dla 3-latków, 22 kart dla 4-latków, 32 kart dla 5-latków), a także karty do przeprowadzenia badania gotowości szkolnej.
Karty diagnostyczne pozwalają nauczycielowi na szybkie i rzetelne sprawdzenie kompetencji dziecka. Mogą być wykorzystane indywidualnie, jak i w pracy z całą grupą. Podczas przeprowadzania obserwacji nauczyciel przydziela dziecku punkty za kolejne umiejętności. Po podliczeniu punktów w obu obserwacjach nauczyciel może stwierdzić, czy w rozwoju dziecka nastąpił oczekiwany progres.
Rozpoznając możliwości dziecka, można zapewnić maluchowi odpowiednie wsparcie. Dobrze przeprowadzona diagnoza umożliwia właściwą ocenę umiejętności, wiedzy i postaw dziecka. Pomaga w określeniu jego mocnych i słabych stron oraz wyznacza właściwy kierunek dalszej pracy, a to przełoży się na sukcesy dziecka w dalszej edukacji.