Królestwa Merowingów 450-751. Władza - społeczeństwo - kultura
Znakomite przedstawienie procesu kształtowania się wczesnośredniowiecznego świata europejskiego.
Jakimi władcami byli królowie z rodu Merowingów? Jaką rolę w polityce władców merowińskich odgrywał Kościół? Czy po upadku Cesarstwa Rzymskiego można było dostrzec jego dziedzictwo w państwie Franków?
Ian Wood, wysoko ceniony historyk zajmujący się dziejami wczesnośredniowiecznej Europy, w całościowy i niezwykle zajmujący sposób ukazuje dzieje panowania dynastii Merowingów. Omawia problematykę gospodarczą, społeczną, prawną, kulturową i religijną tej epoki w ujęciu chronologicznym, za punkt ogniskujący przyjmując moment historyczny, w którym dane wydarzenie zostało w najlepszy sposób udokumentowane.
Autor dokonuje krytycznej analizy źródeł i stara się zrekonstruować najbardziej prawdopodobny przebieg opisywanych wydarzeń. Zachowując chronologiczny porządek wywodu ukazuje dzieje Merowingów począwszy od ich legendarnego eponimicznego przodka Meroweusza, poprzez ekspansję za czasów Chlodwiga I, okres wojen domowych, odnowienie potęgi za Dagoberta I kończąc na przejęciu władzy przez Pepina III Krótkiego z rodu Karolingów. W barwny i dynamiczny sposób prezentuje liczne walki, sojusze, spiski królewskie, konflikty władców z arystokracją, relacje merowińskich królów z Kościołem i Cesarstwem Bizantyjskim, mechanizmy władzy i jej dziedziczenia, organizację kościelną, prawodawstwo oraz gospodarkę. Na uwagę zasługuje także charakterystyka kobiet, pełniących ważne funkcje na scenie politycznej.
Wraz z podbojem Burgundii proces przejmowania przez Franków władzy w Galii był prawie ukończony. (...) Królestwo Merowingów okrzepło i było stabilne i obejmowało większość terytorium dzisiejszej Francji z wyjątkiem dawnej rzymskiej prowincji Septymania leżącej między deltą Rodanu a Pirenejami, która do VIII w. pozostała pod władzą Wizygotów oraz Bretanii, która była raczej strefą wpływów Franków niż częścią ich królestwa. Na wschodzie Merowingowie kontrolowali romańsko- i germańskojęzyczne obszary dzisiejszej Szwajcarii oraz Belgii, Luksemburga i Nadrenii, a na północy ich terytorium rozciągało się co najmniej po Utrecht. (...) W okresie pomiędzy dojściem do władzy przez Chlodwiga w roku 481 a zdobyciem Prowansji w 537 Merowingowie stworzyli jedno z najsilniejszych państw sukcesyjnych Cesarstwa Rzymskiego na Zachodzie. Z czasem ich królestwo miało się stać największym z nich.
(Z tekstu)
Przedmowa 11
Wstęp. Konstruowanie historii Merowingów 13
Rozdział I. Barbarzyńcy w Galii 17
Nadejście barbarzyńców 17
Wizygoci 18
Burgundowie 20
Osadnictwo barbarzyńskie 22
Słabość cesarstwa 25
Ostatni cesarze 26
Powstanie królestwa Wizygotów 29
Rozdział II. Literacka ciągłość i jej brak. Kultura schyłku V oraz VI w. 33
Sydoniusz Apolinary i ostatnie dni cesarstwa 34
Asceza a kultura V i VI w. 35
Epistolografia VI w. 37
Grzegorz z Tours i upadek kultury 41
Rozdział III. Krzepnięcie władzy Merowingów. Frankowie przed rokiem 537 46
Trojańska legenda Franków 46
Wczesne dzieje Franków 48
Reges Criniti – długowłosi królowie 49
Childeryk I 51
Chlodwig 54
Teuderyk I, Duńczycy i Turyngowie 64
Koniec królestwa Burgundów i kampania w Owernii 65
Rozdział IV. Królowie i królestwa. Struktura państwa Merowingów w VI w. 69
Podziały królestwa 69
Sukcesja w rodzie Merowingów 72
Sprawowanie władzy w królestwach dzielnicowych (Teilreiche) 74
Majątki królewskie 78
Ideologia królewska 80
Rozdział V. Władza kościelna a polityka. Granice jurysdykcji biskupów 85
Organizacja diecezjalna 85
Wspólnota chrześcijańska 86
Biskupi i kult świętych 87
Jurysdykcja biskupia 89
Sposób wyboru biskupów 92
Biskupi a lokalna społeczność. Owernia 94
Teodor z Marsylii 99
Grzegorz i Tours 101
Rozdział VI. Stabilność w braku jedności. Wojny domowe VI w. 104
Polityka dynastyczna w latach 511–613 105
Przyczyny wojny 107
Sprawa Gundowalda 109
Gundowald a opozycja wobec Childeberta II 113
Królowie i możni 115
Polityka akwitańska 117
Rozdział VII. Prawa i kodeksy. Prawodawstwo Merowingów 119
Childebert II 119
Prawodawstwo Merowingów 121
Lex Salica 126
Wersje i ratyfikacje Lex Salica 130
Pactus Legis Salicae a królestwo zachodniofrankijskie 131
Prawa trzech królestw 132
Lex Ribvaria oraz Prawa Alamanów i Bawarów 133
Prawodawstwo i arystokracja 135
Rozdział VIII. Kobiety z królewskiego rodu. Fredegunda, Brunhilda, Radegunda 137
Merowińskie księżniczki 137
Merowińskie królowe 138
Fredegunda 140
Królewskie wdowy 141
Brunhilda 143
Święte odosobnienie. Radegunda 154
Rozdział IX. O nowy kształt królestwa. Chlotar II, Dagobert I, Sigibert III i Chlodwig II 158
Początki potęgi Chlotara II 158
Burgundia i Austrazja 162
Polityka królewska 622–630 164
Dezyderiusz z Cahors a dwór Merowingów 167
Funkcjonowanie dworu królewskiego 171
Chlotar II, Dagobert I i Kościół 172
Sigibert III i Chlodwig II 174
Rozdział X. Merowingowie i ich sąsiedzi 177
Bretania 177
Fryzja i ziemie na wschód od Renu 178
Italia 182
Wizygoci 188
Baskonia 194
Anglowie 195
Rozdział XI. Miejsce klasztorów. Polityka i życie duchowe 613–664 201
Rozwój tradycji monastycznej 201
Klasztory królewskie 203
Monastycyzm kolumbański 205
Furseusz, Foilan i Pepinidzi 210
Wpływ Luxeuil. Ewangelizacja i reforma 211
Monastycyzm a dwór królewski w VII w. 212
Pobożność, teologia i polityka. Vita Columbani 215
Batylda i immunitety dla klasztorów 218
Rozdział XII. Ziemia, bogactwo i gospodarka 224
Dyplomy i immunitety 225
Merowińskie testamenty 227
Bertram z Le Mans 228
Abbo z Prowansji 231
Siła robocza 233
Saint-Wandrille 235
Merowińska gospodarka 236
Moneta 239
Skarby 240
Rozdział XIII. Niemożność porozumienia. Merowińska polityka, 656–680 243
Przewrót Grimoalda i jego następstwa 244
Chlotar III, Childeryk II i zachodnie królestwo (Neustria-Burgundia) 664–675 246
Powrót Ebroina 252
Dagobert II i Austrazja 253
Merowingowie i frakcje arystokratyczne w czasach Ebroina 257
Rozdział XIV. Kultura duchowieństwa. Edukacja, teologia i twórczość literacka pod koniec VII w. 262
Wiedza administratorów 263
Biskupi i ich pisma 264
Merowińska teologia i Rzym. Bonitus i Amand 266
Hagiografia i historiografia w VII w. 269
Merowińskie księgi 272
Stan merowińskiego Kościoła pod koniec VII w. 273
Northumbria i merowińska kultura kościelna 275
Rozdział XV. Gra ambicji. Merowińska polityka 680–721 278
Epoka Pepina II 278
Liber historiae Francorum, kontynuacje Fredegara i Annales Mettenses priores 280
Warattonidzi i Pepinidzi 282
Wartość źródłowa dyplomów 675–711 284
Pepin II i merowiński Kościół 287
Opozycja wobec Pepina II 289
Kryzys lat 714–717 290
Chilperyk II i jego sprzymierzeńcy 291
Początki władzy Karola Młota 293
Rozdział XVI. Ku powtórnemu zjednoczeniu. Wojna i polityka 721–751 296
Źródła karolińskie i Karol Młot 296
Spadkobiercy Sawaryka. Eucheriusz z Orleanu i Ainmar z Auxerre 298
Opaci z Saint-Wandrille (Fontenelle) 300
Karol Młot i ziemia kościelna 302
Prowansja. Abbo z Novalaise i Maurontus 304
Odo, Saraceni i Akwitania 305
Ludy na wschód od Renu 308
Osiągnięcia Karola Młota 310
Karloman i Pepin III Krótki 311
Gryfon i Bawaria 312
Pepin III Krótki i usunięcie Childeryka III 314
Rozdział XVII. Północne emporia. Quentovic, Dorestad i gospodarka oparta na monetach typu sceatta 317
Quentovic i Dorestad w czasach karolińskich 317
Merowińskie Quentovic 319
Dorestad w okresie merowińskim 320
Chronologia monet typu sceatta 323
Gospodarka oparta na monetach sceatta a wczesnośredniowieczne państwo 325
Rozdział XVIII. Misja spełniona. Merowiński Kościół na wschód od Renu 328
Żywot św. Bonifacego 329
Arbeo z Fryzyngi i Kościół bawarski 331
Pogaństwo, herezja i reforma Kościoła 334
Chrystianizacja w królestwie Merowingów 335
Wilfryd i uczniowie św. Egberta 339
Willibrord 341
Zakończenie. Osiągnięcia Merowingów 346
Bibliografia 349
Genealogia rodu Merowingów 364
Prozopografia rodu Merowingów 370
Mapy 381
Mapa 1 Podział królestwa Merowingów w 511 r. 381
Mapa 2 Podział królestwa Merowingów w 562 r. 382
Mapa 3 Podział królestwa Merowingów w 567 r. 383
Mapa 4 Kraj Franków i ziemie na wschód od Renu 384
Indeks nazwisk 386
