Odsłony tożsamości
Tożsamość, „duchowy problem naszych czasów”. Czy jest konieczna we współczesnym świecie? Jest przeszkodą dla adaptacji czy jej koniecznym warunkiem? Stała, jakby wynikało z nazwy, czy jednak zmienna? Spójna, co zdaje się należeć do jej istoty, czy jednak złożona i niejednoznaczna jak światowid? I wreszcie – osobista czy społeczna? Pytania dotyczące tożsamości, te znane od lat i te nowe, wynikłe z interakcji między osobą a kulturą, wciąż inspirują, niepokoją, motywują do badań.
Książka ta relacjonuje kolejny etap niekończącej się drogi poznawania tożsamości ulegającej zmianom wraz ze zmianami jakie przechodzi człowiek na poziomie samoświadomości. Jako niepowtarzalne jednostki ludzkie, osoby, posiadamy mniej lub bardziej skrystalizowane poczucie własnej tożsamości. Na ogół przyjmujemy, że jest ona poznawalna, możliwa do opisania i zakomunikowania innym. Dane introspekcyjne, prezentujące świadomą warstwę posiadanej przez jednostkę wizji siebie, dostarczają informacji tyleż ograniczonych, co fundamentalnych. Jeżeli tożsamość w swej najbardziej podmiotowej formie związana jest z rozwojem intelektu i refleksyjności, to dotykamy jej przede wszystkim na drodze świadomej deklaracji jednostki, chociaż przekaz ten obarczony jest zniekształceniami autoprezentacyjnymi. Jak argumentuje Dan McAdams (2001a), żyjemy według historii, które konstruujemy. To właśnie autorskie, bo refleksyjne i odpowiedzialne podejście do konstruowania własnej tożsamości jest wymogiem życia we współczesnym społeczeństwie. Tożsamość winna być projektem refleksyjnym, co nie oznacza, że takim jest. Podmiotowość związana z odpowiednim poziomem rozwoju poznawczego, samoświadomością i autorefleksją – stanowią podstawę tożsamości.
Idąc w ślad za poznawczymi teoriami złożoności Ja, prezentowana monografia ujmuje tożsamość jako heterogeniczną całość, wielowymiarową i zmienną. Perspektywa ta otwiera nowe możliwości badawcze, gdyż tożsamość ujmowana jako zdecentralizowana i zależna od kontekstu, może być przedmiotem badań również o charakterze eksperymentalnym. Dynamiczność i relacyjność tożsamości rozumieć można jako zależność od wpływów zewnętrznych i sytuacyjną dominację jednych aspektów nad drugimi, lecz niekoniecznie jako konstruowanie tożsamości ad hoc – co typowe dla perspektywy postmodernistycznej.
Styl książki charakteryzuje się dojrzałością, a zarazem pewną lekkością teoretyczną. Autorzy formułują wiele inspirujących propozycji, syntez oraz interpretacji wyników, przy czym często wyniki uzyskane w jednym modelu interpretują nie tylko w kategoriach tego wyjściowego modelu, ale też innych, pokazując interesujące połączenia. (…) Książka z cała pewnością pobudza i zachęca do myślenia, a nawet – zgodnie z celem Autorów – prowokuje do stawiania pytań.
dr hab. Jan Cieciuch,
UKSW
