Ziemianie polscy XX wieku Tom 12
12 Część Słownika pod względem liczby biogramów jest zdecydowanie najmniejszym, gdyż weszło do niego tylko 77 życiorysów, ale pod względem objętości jest zbliżony do wcześniejszych tomów. Pojawiło się w nim wiele rodzin, których wcześniej nie opisywaliśmy w naszym wydawnictwie, np. Bajerów (Beyerów) (2), Ciechomskich (3), Dłużewskich (1), Gautierów (1), Głębockich (inna rodzina) (1), Goszczyckich (1), Grabowskich (2) (inna rodzina) Grabowskich (1) (inna rodzina), Horodyskich (1), Jabłońskich (2), Jesków (2), Karpiów (5), Kozarskich (3), Krzyżanowskich (2), Kuesterów (1), Makomaskich (2), Oborskich (1), Orpiszewskich (1), Ożegalskich (2), Szeliskich (6), Ustrzyckich (1), Wawreczków (1), Dunin-Wąsowiczów (1) i Wojciechowskich (1). Pod względem pochodzenia terytorialnego rodziny opisane w zeszycie 12 przypominają omówione we wcześniejszych częściach słownika. Jak zawsze dominują mieszkańcy byłego Królestwa Polskiego i Galicji. Jednak w obecnym zeszycie zdecydowanie przeważają reprezentanci Królestwa (39), z Galicji było tylko 22, z ziem wschodnich razem 12, w tym z Litwy (4) i Białorusi (2), z Wołynia (4), z Podola jedna osoba; z Poznańskiego i Pomorza razem 4. Podziały terytorialne nie zawsze dotyczyły całych rodzin, w niektórych przypadkach poszczególne osoby z tej samej rodziny miały majątki w różnych dzielnicach. Zdziechowscy posiadali majątki na ziemiach wschodnich zaboru rosyjskiego, w Królestwie Polskim, a w okresie międzywojennym także w Poznańskiem. Do Bajerów i Szeliskich należały dobra w byłej Galicji i Królestwie Polskim. Tylko na ziemiach dawnego Królestwa Polskiego gospodarowali: Ciechomscy, Dłużewscy, Dmochowscy, Dzieduszyccy, Gautierowie, Grabowscy, Jabłońscy, Janowscy, Konarscy, Kozarscy, Krassowscy, Krzymuscy, Kuesterowie, Makomascy, Orpiszewscy, Siniarscy-Czapliccy, Swieżawscy, Dunin-Wąsowiczowie, Wiszniewscy, Wodzińscy, Wojciechowscy1. Należy dodać, że w tej licznej reprezentacji ziemiaństwa z byłej Kongresówki, aż 8 rodzin gospodarowało na Kujawach, głównie w powiecie włocławskim (Gautierowie, Krzymuscy, Kuesterowie, Orpiszewscy, Siniarscy-Czapliccy, Dunin-Wąsowiczowie, Wiszniewscy, Wodzińscy). Był to region reprezentowany przez dosyć zamożną grupę ziemian, znaną z nowocześnie prowadzonych gospodarstw. Na terenie Galicji mieszkali: Grodziccy, Horodyscy, Oborscy, Ożegalscy, Romerowie, Trzeciescy, Ustrzyccy, Wawreczkowie, Zakrzeńscy, Żurowscy. Z Litwy byli Karpiowie, Krzyżanowscy i Grabowscy (druga rodzina) z dawnej guberni wołyńskiej. Z Wielkopolski byli Jeskowie i Grabscy. Z dawnej guberni podolskiej Głęboccy. Pod względem społecznym rodziny opisane w tym tomie reprezentują głównie zróżnicowaną grupę średniego ziemiaństwa, od bardziej zamożnych do drobniejszych dziedziców. Do pierwszej grupy można zaliczyć starą rodzinę szlachecką Karpiów, żyjąca od wielu pokoleń na ziemiach litewsko-ruskich dawnej Rzeczypospolitej, a w XIX w. w rosnącym w siłę otoczeniu niemiecko-litewsko-rosyjskim. Niektórzy członkowie rodziny przez kontakty i koligacje ulegli wpływom niemieckim, a także po części litewskim. Mimo różnych trudności utrzymali na Litwie swoje dziedziczne włości do II wojny światowej. Zupełnie z innego środowiska wyszli Wawreczkowie, rodzina pochodzenia śląskiego, drobnomieszczańskiego, której przedstawiciele dzięki zdobytemu wykształceniu i zaradności mogli nabyć majątek ziemski, dokonując przy tym dużego awansu społecznego. Jest to przykład nowego ziemiaństwa w okresie międzywojennym, już niemającego rodowodu szlacheckiego, ani elitarnych koligacji, tylko własną pracą osiągającego sukcesy materialne i społeczne.
