Hegel Georg Wilhelm Friedrich

(1770–1831); filozof niemiecki; jeden z głównych przedstawicieli klasyków filozofii niemieckiej; przedstawiciel idealizmu obiektywnego.

W latach 1801–1806 wykładał na uniwersytecie w Jenie, w latach 1808–1816 rektor i profesor gimnazjum klasycznego w Norymberdze, w 1816 roku profesor uniwersytetu w Heidelbergu, od 1818 roku — w Berlinie.

Hegel stworzył system filozoficzny stanowiący skrajnie racjonalistyczną i dialektyczną postać idealizmu obiektywnego. System ten obejmował logikę (tj. naukę o formach rozwoju myśli, pełniącą funkcję ontologii), filozofię przyrody i filozofię ducha. Podstawowym założeniem filozofii Hegla było uznanie, że cała rzeczywistość kształtuje się według jednej, rozwijającej się dialektycznie idei, stanowiąc proces realizowania się absolutu (rozumu historycznego, ducha świata) zmierzającego do uświadomienia sobie swojej własnej wolności. Dzieje ludzkości, będąc etapem w tym procesie, przechodzą przez stadia ducha subiektywnego (rozwoju jednostki), ducha obiektywnego (rozwoju społeczeństwa) i ducha absolutnego (rozwoju kultury). Realizacja idei świadomości wolności w dziejach dokonuje się przez instytucje społeczne, stosunki społeczne, moralność, państwo, osiągając formy najwyższe w sztuce, religii i filozofii. Prowadzi ona od wolności jedynie władcy (w despotiach starożytnego Wschodu), przez wolność niektórych (w starożytnej Grecji i Rzymie) do wolności wszystkich, kształtującej się w epoce chrześcijańsko-germańskiej. Przebieg rozwoju historycznego nie jest harmonijny. Dokonuje się w drodze rewolucyjnych skoków, wskutek ujawniania się wewnętrznych sprzeczności w zjawiskach, które wyczerpały już swe możliwości ewolucyjne i podlegają alienacji oraz negacji.

System filozoficzny Hegla charakteryzowały: panlogizm, wyrażający się w tezie o tożsamości myśli i bytu oraz wynikającej z niej rozumności i logiczności praw rozwoju świata i historii; historyzm, zgodnie z którym każde zjawisko jest momentem koniecznym historycznego procesu rozwoju. Filozofia Hegla wywarła znaczny wpływ na dalszy rozwój filozofii europejskiej, zwł. niemieckiej, oraz stała się jednym z głównych źródeł marksizmu, który podejmując jej problemy i metodę, nadał im materialistyczną interpretację.

Główne dzieła Hegla:Fenomenologia ducha (1807, wydanie polskie t. 1–2 1963–64), Nauka logiki (1812–16, wydanie polskie t. 1–2 1967–68), Encyklopedia nauk filozoficznych (1817, wydanie polskie 1990) — stanowiąca wykład pełnego systemu Hegla, Zasady filozofii prawa (1821, wydanie polskie 1969, wydanie ostatnie 1990), oraz wydane pośmiertnie wykłady z estetyki, filozofii historii, historii filozofii, filozofii przyrody, filozofii religii, spośród których w tłumaczeniu polskim wyszły: Wykłady z filozofii dziejów (wydanie polskie 1919, wydanie ostatnie t. 1–2 1958), Wykłady o estetyce (wydanie polskie t. 1–3 1964–67), Wykłady z historii filozofii, t. 1 (wydanie polskie 1994).