100 lat optyki na Uniwersytecie Warszawskim (1921-2021)
Publikacja związana z jubileuszem 100-lecia fizyki na Uniwersytecie Warszawskim, opisująca dzieje optyki na tej uczelni od roku 1921, gdy Stefan Pieńkowski założył przy ul. Hożej 69 w Warszawie Zakład Fizyki.
Autor relacjonuje gwałtowny rozwój badań i znaczące odkrycia w tej dziedzinie w okresie międzywojennym, kiedy ośrodek ten zdobył sławę jako światowe centrum luminescencji molekularnej i spektroskopii atomowej przyciągające do Warszawy uczonych z całego świata. Odbudowany po II wojnie światowej zyskał nowe oblicze, gdy do badań struktury atomów i cząsteczek oraz zderzeń atomowych zastosowano lasery.
Dzięki fascynującym odkryciom obecne zakłady optyczne istniejące w strukturze Wydziału Fizyki UW stanowią cenione na świecie nowoczesne centrum fizyki optycznej, w tym optyki nieliniowej, optyki fourierowskiej, plazmoniki i technologii kwantowych. Wybitne osiągnięcia najmłodszej generacji optyków pozwalają wyrazić nadzieję, że po latach Pasteura 5 zyska taką samą sławę jak legendarna Hoża 69.
Gdy w roku 1929 przyjechałem do Warszawy, nie wierzyłem własnym oczom. W młodym instytucie na Hożej znalazłem wspaniałe laboratoria, gdzie praca wrzała dniem i nocą. […] Nigdy dotąd nie spotkałem tak zgranego ducha zespołowości i takiej gorączki twórczej. (Prof. Pol Swings, Uniwersytet w Liége, we wspomnieniach z okresu pisania pracy doktorskiej na Hożej)
Zakład fizyki doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego ze względu na bogate wyposażenie zajmuje obecnie jedno z pierwszych miejsc w Europie. Rzuca się w oczy zwłaszcza wyposażenie optyczne. (Prof. Siergiej I. Wawiłow, Instytut Fizyki im. Lebiediewa w Moskwie, po wizycie na Hożej w maju 1935 roku)
Warszawa [Hoża] […] jest jednym z głównych centrów badań luminescencyjnych. (Prof. Peter Pringsheim, Université Libre w Brukseli, w uzasadnieniu wyboru Warszawy jako miejsca Międzynarodowego Kongresu Fotoluminescencji w 1936 roku, wygłoszonym podczas ceremonii otwarcia tej uroczystości)
******
100 Years of Optics at the
University of Warsaw
This publication is related to the centenary of physics at the University of Warsaw. It describes the
history of optics at the university since 1921, when Stefan Pieńkowski founded the Division of Physics at 69 Hoża Street in Warsaw. The author reports on the rapid development of research and significant discoveries in this field in the interwar period, when the Division of Physics earned a reputation as a world centre for molecular luminescence and atomic spectroscopy, attracting scientists from all over the world to Warsaw. Rebuilt after World War II, it got a new image when lasers were used for studies on the structure of atoms and molecules as well as atomic collisions. Today, it has become an internationally recognised modern centre for optical physics, including nonlinear optics,
Fourier optics, plasmonics and quantum technologies.
Przedmowa 9
1. Prapoczątek 13
2. Pierwsze publikacje 15
3. Grupa Pieńkowskiego na II Zjeździe Fizyków Polskich 21
4. Luminescencja roztworów: Szczeniowski, Jabłoński, Starkiewicz 23
5. Fluorescencja par kadmu i innych pierwiastków:
Kapuściński, Jabłoński, Cram, Swings i inni 27
6. Grupa Pieńkowskiego na III i IV Zjeździe Fizyków Polskich (Lwów, Wilno) 29
7. Widma cząsteczek van der waalsowskich rtęci: Stanisław Mrozowski 31
8. Badania efektu Ramana w grupie Pieńkowskiego 35
9. Wygaszanie i rozszerzenie linii widmowych: Aleksander Jabłoński 37
10. Hoża jako światowy lider badań luminescencji 41
10.1. Diagram Jabłońskiego 41
10.2. Fluorometr Szymanowskiego 43
10.3. Wizyta Siergieja Wawiłowa na Hożej 45
10.4. Pierwszy Międzynarodowy Kongres
Fotoluminescencji w Warszawie 49
11. Pokłosie Kongresu Fotoluminescencji 53
12. Ostatnie lata pokoju 55
13. Epilog przedwojennej ery optyki na Uniwersytecie Warszawskim 59
14. Odbudowa powojenna 63
15. Pierwsze powojenne eksperymenty optyczne na Hożej:
Małkowski i Rosiński 65
16. Optyka na Hożej po śmierci Stefana Pieńkowskiego 69
16.1. Pierwsza ogólnopolska konferencja optyczna 69
16.2. Spektroskopia ramanowska: Roman Mierzecki i
Andrzej Tramer 70
16.3. Stan metatrwały i pierwszy laser na Hożej:
Stefan Czarnecki 71
17. Warszawska szkoła pompowania optycznego Skalińskiego
i Rosińskiego 75
18. Spektroskopowe badania zderzeń atomowych na Hożej 81
18.1. Ciśnieniowe rozszerzenie linii widmowych 81
18.2. Konferencja OPaLS 83
19. Zakład Optyki w latach 70. XX wieku: Ernst, Kopystyńska, Karczewski, Chałasińska-Macukow, Szoplik, Krasiński, Kraińska-Miszczak, Grycuk 85
20. Zakład Optyki po śmierci Bohdana Karczewskiego 89
21. Przeniesienie Pracowni Holograficznej do Instytutu Geofizyki UW 93
22. Zawirowania personalne w Zakładzie Optyki 95
23. Zakład Optyki w III Rzeczypospolitej 101
23.1. Lasery femtosekundowe: Czesław Radzewicz 101
23.2. Lasery półprzewodnikowe i LIDAR: Krzysztof
Ernst i Tadeusz Stacewicz 103
23.3. Kształty linii, spektroskopia polaryzacyjna i
dudnienia kwantowe: Teresa Grycuk, Paweł Kowalczyk i
Marianna Kraińska-Miszczak 104
23.4. Pracownia Ultraszybkich Procesów i mieszanie
czterech fal w kondensacie: Radzewicz, Krasiński,
Wódkiewicz, Banaszek i Trippenbach 105
24. Od Pracowni Przetwarzania Informacji do Zakładu Optyki Informacyjnej 109
25. Optyka teoretyczna na Uniwersytecie Warszawskim 111
25.1. Szkoła Wojciecha Rubinowicza 111
25.2. Optyka kwantowa w IFT UW: Białynicki-Birula,
Wódkiewicz, Pachucki, Banaszek 113
26. Optycy warszawscy a Krajowe Laboratorium FAMO 117
27. Optyka na UW na początku trzeciego tysiąclecia 121
27.1. CRDS: Ernst i Stacewicz 121
27.2. Profile linii widmowych: Teresa Grycuk 123
27.3. Doświadczenie i teoria w zespole Radzewicza:
Wasylczyk, Wasilewski, Wódkiewicz, Praxmeyer,
Banaszek, Chwedeńczuk 123
27.4. Optyka na UW po śmierci Krzysztofa Ernsta 125
27.5. Spektroskopia polaryzacyjna i metoda IPA:
Kowalczyk, Jastrzębski, Pashov 127
27.6. Optyka kwantowa na UW po śmierci Krzysztofa
Wódkiewicza 127
27.7. Kolejne pokolenie w optyce warszawskiej: Fita,
Wasylczyk, Wasilewski 128
27.8. Od optyki fourierowskiej i optycznego
przetwarzania obrazów do plazmoniki: Chałasińska-
Macukow, Szoplik, Kowalczyk-Hernandez, Kotyński,
Antosiewicz 131
27.9. Utworzenie Zakładu Fotoniki IGF UW: Buczyński,
Kasztelanic, Pniewski 133
28. Nowa „Hoża” na ulicy Pasteura 135
29. Posłowie 141
Bibliografia 145
Literatura 173
Skróty tytułów czasopism 199
Indeks nazwisk 201
