By dziecko było geniuszem
Pojawiające się do tej pory różnego rodzaju książki, podręczniki czy poradniki dotyczące rozwoju zdolności, talentu czy geniuszu człowieka miały – oczywiście nie wszystkie – jedną zasadniczą wadę: kurczowo trzymały się bądź to jednej dyscypliny wiedzy (najczęściej psychologii lub/i pedagogiki), bądź to zredukowanego obszaru problemów (rozwoju umysłowego, percepcyjnego, emocjonalnego, intuicyjnego). Przypominało to czasami podawanie przepisów w książce kucharskiej. Tyle że każdy, kto chociaż raz gotował lub piekł ad hoc, mając nawet bardzo dobry model działania, przekonał się, iż trudno być od razu kulinarnym geniuszem. Na ogół musiał stwierdzić, że albo nie ma określonych zdolności percepcyjnych, albo operacyjnych, albo brakuje mu pewnej wiedzy o produktach, narzędziach i technikach oraz ich właściwościach, albo, wreszcie, brakuje mu odpowiedniej motywacji do podejmowania tego rodzaju czynności. Okazuje się, iż stworzenie w miarę optymalnego podręcznika wymaga szerszego przygotowania z kilku, a nawet z bardzo wielu dyscyplin naukowych (nie mówiąc o subdyscyplinach) głębokiego wglądu w kulturę, a w zasadzie w to, co transkulturowe, jak również konkretnych obserwacji i doświadczeń w wielu różnych praktykach i dziedzinach życia.
Stąd niniejsza książka nie jest typowym poradnikiem odpowiadającym na praktyczne pytania typu „jak”, nie jest również typowym podręcznikiem historiozoficznym zbierającym wszystkie możliwe teorie i pytania typu „co”, a tym bardziej nie jest typowym dziełem zasad i reguł kanonicznych odpowiadających apodyktycznie na najważniejsze pytania typu „dlaczego”. Chociaż w jakiejś mierze stara się odpowiedzieć na nie wszystkie jednocześnie, jakby powiedział Erich Fromm, w metajęzyku logiki paradoksalnej, aby w każdym kroku rodzica, opiekuna, wychowawcy i nauczyciela ukazywać możliwie największą głębię i dynamikę rozwoju oraz strukturalną złożoność przeciwstawnych procesów edukacyjnych. Z jednej strony, ma prowadzić do ukazania najnowszych tendencji, strategii i technik stymulowania zdolności, a z drugiej – wzbudzić refleksję nad historią tego, co istotne w edukacji człowieka; z jednej strony, ma pokazać wielowątkową i wielowarstwową rolę edukowanych, a z drugiej – przedstawić bardzo złożoną i odpowiedzialną rolę edukujących w procesie współtworzenia osobowości dziecka na miarę jego talentu, a nawet geniuszu. Powinno to zainteresować nie tylko faktycznych rodziców i wychowawców, ale również potencjalnych rodziców i tych, którzy mogą i powinni z nimi współpracować: studentów pedagogiki, nauczycieli, opiekunów społecznych, urzędników, dziennikarzy czy polityków, w trudnym procesie optymalnego rozwijania i formowania każdej ludzkiej istoty...[...]
Niniejsza książka rozczaruje tego czytelnika, który oczekuje na podstawie atrakcyjnego jej tytułu gotowych (p)odpowiedzi, wskazówek czy metod, dzięki którym mógłby uczynić ze swojego dziecka geniusza. Autor sam o książce pisze tak: Z jednej strony ma ona prowadzić do ukazania najnowszych tendencji, strategii i technik stymulowania zdolności, a z drugiej strony ma wzbudzić refleksję nad historią tego, co istotne w edukacji człowieka, z jednej strony ma pokazać wielowątkową i wielowarstwową rolę edukowanych, z drugiej strony bardzo złożoną i odpowiedzialną rolę edukujących, w procesie współtworzenia osobowości dziecka na miarę jego talentu, a nawet geniuszu.
Wstęp 11
Część pierwsza
Odyseja ludzkiego geniuszu
Rozdział 1
Ten, który przekroczył granicę wyobraźni 33
Rozdział 2
Paideia jako wyzwanie dla „śmiertelnych bogów” 41
Rozdział 3
Ubóstwienie człowieka w trudnej jedności przeciwieństw 57
Rozdział 4
Geniusz jednostkowy i geniusz wspólnoty 67
Rozdział 5
Geniusz mówiący swojej woli „nie” 77
Rozdział 6
Geniusz różnojedni 87
Rozdział 7
Geniusz intuicji 111
Rozdział 8
Geniusz wychowania całościowego 135
Rozdział 9
Nie tylko duchowy wymiar w grze o geniusza 165
Rozdział 10
Geniusz a szaleństwo 185
Rozdział 11
Zdolność, talent i geniusz 193
Część druga
Edukacyjne zadania i etapy rozwoju
Rozdział 1
Geny usprawiedliwieniem czy wyzwaniem? 205
Rozdział 2
Kiedy rodzi się człowiek? 219
Rozdział 3
Jakie są szanse i zagrożenia rozwojowe u progu ontogenezy? 227
Rozdział 4
Jaki model rozwoju pionowego i poziomego
w cyklu życia człowieka? 237
Rozdział 5
Mózg jako genialny mechanizm czy żywy kosmos? 255
Rozdział 6
Jaka filozofia edukacyjnej pomocy? 267
Część trzecia
Zdolności w ujęciu komplementarnym
Rozdział 1
Dostrzegać całego człowieka i dążyć do pełni możliwości 285
Rozdział 2
Meandry myślenia 307
Rozdział 3
Fenomen pamięci zintegrowanej 319
Rozdział 4
Znaki i znaczenia 327
Rozdział 5
Kompetencje językowe 349
Rozdział 6
Zdolność do przeprowadzenia optymalnych
transakcji społecznych 363
Rozdział 7
Wartościowanie, wartościowy, wartościujący
i wartości w perspektywie różnojedni 373
Rozdział 8
Autokreacja, czyli dynamiczna tożsamość 387
Część czwarta
Strategie rozwoju jako coincidentia oppositorum
Rozdział 1
Charakterystyka dynamiki rozwoju synchronicznego 401
Rozdział 2
Strategia retrospektywna 413
Rozdział 3
Strategia deskryptywna 431
Rozdział 4
Strategia transgresyjna 445
Rozdział 5
Strategia prospektywna 461
Zakończenie 477
Bibliografia 493
