Choroby proktologiczne
Choroby proktologiczne nierzadko stanowią poważny problem zdrowotny. Należą zarazem do chorób, o których się nie mówi, a ich leczeniem zajmują się nieliczne wysokospecjalistyczne ośrodki. Publikacja Choroby proktologiczne – diagnostyka i leczenie jest przeznaczona przede wszystkim dla chirurgów, ale także dla lekarzy innych specjalności: gastroenterologów, ginekologów, lekarzy rodzinnych, internistów, radiologów oraz studentów medycyny i rezydentów.
Tematyka poruszana w książce jest zróżnicowana i dotyczy zarówno problemów podstawowych, takich jak np. proktologiczne badanie pacjenta, jak i wysokospecjalistycznej diagnostyki oraz bardziej skomplikowanych problemów proktologicznych.
Podręcznik zawiera algorytmy leczenia powszechnie występujących chorób proktologicznych, a także rzadziej spotykanych jednostek chorobowych. Autorami rozdziałów są specjaliści z wieloletnim doświadczeniem, którzy na co dzień leczą i operują pacjentów proktologicznych. Pragniemy zaznaczyć, że publikacja jest bogato ilustrowana i zawiera unikalne ryciny, stworzone specjalnie na potrzeby tej książki.
Mamy nadzieję, że informacje i wskazówki dotyczące diagnostyki i leczenia poszczególnych chorób zawarte w monografii przyczynią się do postępów w terapii pacjenta proktologicznego w Polsce.
Autorzy dołożyli starań, by przedstawiona w książce wiedza była oparta na najnowszych doniesieniach z piśmiennictwa polskiego i światowego. Pragniemy dodać, że ostatni podręcznik dotyczący chorób proktologicznych, pod redakcją prof. Krzysztofa Bieleckiego i prof. Adama Dzikiego, ukazał się ponad 20 lat temu.
Warto przytoczyć fragment recenzji prof. Krzysztofa Bieleckiego:
Znam doskonale większość autorów publikacji. Wiem, ile wiedzą i jak potrafią operować. Wiedza i doświadczenie kliniczne autorów gwarantują wysoką wartość merytoryczną recenzowanej publikacji. Osobiście traktuję tę książkę jako nowoczesną kontynuację i aktualizację podręcznika Proktologia wydanego pod redakcja K. Bieleckiego i A. Dzikiego w 2000 r. przez PZWL. Prof. M. Kołodziejczak wraz z zespołem autorów znakomicie to zrobili. Serdecznie Im gratuluję tej publikacji. Czytelnikom zainteresowanym proktologią, z całą odpowiedzialnością polecam lekturę tej książki.
Przedmowa XV
Wykaz skrótów XVII
1. Historia proktologii – Maria Ciesielska, Przemysław Ciesielski 1
2. Anatomia kanału odbytu i odbytnicy – Przemysław Ciesielski, Magdalena Szczotko 13
2.1. Narządy miednicy mniejszej 13
2.2. Mechanika dna miednicy 16
2.3. Powięzi i stosunek do otrzewnej 17
2.4. Unaczynienie odbytnicy 18
2.5. Układ chłonny 19
2.6. Unerwienie okolicy miedniczo-odbytniczej 19
3. Fizjologia kanału odbytu i odbytnicy – Przemysław Ciesielski, Maja Gorajska-Sieńko 21
3.1. Wprowadzenie 21
3.2. Percepcja odbytnicy i kanału odbytu 21
3.3. Mechanika i motoryka odbytnicy i odbytu 23
3.3.1. Odbytniczo-odbytowy odruch hamowania (RAIR) 23
3.4. Wybrane zagadnienia z zakresu diagnostyki czynnościowej odbytnicy i kanału odbytu 24
3.4.1. Radiogram z doodbytniczym wlewem kontrastowym 24
3.4.2. Defekografia, echodefekografia i test Hintona 24
3.4.3. Badania czynnościowe 25
4. Diagnostyka chorób proktologicznych 27
4.1. Objawy proktologiczne – Małgorzata Kołodziejczak 27
4.1.1. Wprowadzenie 27
4.1.2. Krwawienie z odbytu 27
4.1.3. Ból w odbycie 27
4.1.4. Śluz w stolcu 28
4.1.5. Świąd odbytu 28
4.1.6. Zaburzenia rytmu oddawania stolca 28
4.2. Badanie pacjenta – Małgorzata Kołodziejczak 29
4.2.1. Wyposażenie gabinetu proktologicznego 29
4.2.2. Przebieg badania proktologicznego 29
4.3. Badania endoskopowe – Przemysław Ciesielski 34
4.4. Diagnostyka obrazowa w proktologii 36
4.4.1. Badanie ultrasonograficzne ropni i przetok odbytu, rezonans magnetyczny przetok odbytu
– Iwona Sudoł-Szopińska 36
4.4.2. Rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa ropni oraz przetok w anorektalnej postaci choroby Leśniowskiego-Crohna – Joanna Podgórska 65
4.4.3. Diagnostyka obrazowa w przedoperacyjnej ocenie nowotworów odbytnicy – Anna Hołdakowska 69
4.4.4. Defekografia metodą rezonansu magnetycznego – Monika Popiel 80
4.5. Diagnostyka czynnościowa w proktologii – Agnieszka Kucharczyk 86
4.5.1. Wprowadzenie 86
4.5.2. Badania manometryczne 86
4.5.3. Wskazania do badań manometrycznych 86
4.5.4. Technika wykonania anorektomanometrii 87
4.5.5. Technika wykonania sfinkterometrii 89
4.5.6. Ograniczenia badań manometrycznych 89
5. Przygotowanie pacjenta do wizyty u proktologa i do operacji – Małgorzata Kołodziejczak 91
5.1. Przygotowanie pacjenta do wizyty u proktologa 91
5.2. Przygotowanie pacjenta do operacji proktologicznej 91
5.2.1. Rola prehabilitacji w proktologii 91
5.2.2. Zgoda na operację 92
5.2.3. Golenie pola operacyjnego 92
5.2.4. Ułożenie pacjenta do operacji 92
6. Znieczulenie w chirurgii proktologicznej – Krzysztof Juszko 93
6.1. Wprowadzenie 93
6.2. Unerwienie okolicy odbytu 93
6.3. Znieczulenie miejscowe 94
6.4. Blok siodłowy 94
6.5. Blokada krzyżowa 96
6.6. Blokada nerwów sromowych 96
6.7. Toksyczne działanie leków miejscowo znieczulających 96
6.8. Znieczulenie ogólne 97
6.9. Operacje w trybie ambulatoryjnym 98
6.10. Okres pooperacyjny 98
6.10.1. Kryteria wypisu 98
6.11. Ból pooperacyjny 99
7. Choroby proktologiczne 103
7.1. Choroba hemoroidalna – Przemysław Ciesielski, Agnieszka Kucharczyk 103
7.1.1. Definicja 103
7.1.2. Anatomia 103
7.1.3. Patofizjologia 104
7.1.4. Epidemiologia 104
7.1.5. Objawy 105
7.1.6. Klasyfikacja 105
7.1.7. Leczenie 105
7.1.8. Powikłania 116
7.2. Szczelina odbytu – Agnieszka Kucharczyk, Przemysław Ciesielski 118
7.2.1. Definicja 118
7.2.2. Etiopatogeneza 118
7.2.3. Epidemiologia 119
7.2.4. Objawy 119
7.2.5. Diagnostyka 119
7.2.6. Badanie proktologiczne 121
7.2.7. Leczenie 122
7.2.8. Postępowanie pooperacyjne 125
7.2.9. Powikłania 125
7.3. Ropnie odbytu – Małgorzata Kołodziejczak 128
7.3.1. Etiopatogeneza 128
7.3.2. Epidemiologia 129
7.3.3. Mikrobiologia 129
7.3.4. Klasyfikacja 129
7.3.5. Diagnostyka 130
7.3.6. Leczenie 132
7.3.7. Opieka pooperacyjna 134
7.3.8. Powikłania 134
7.4. Przetoka odbytu – Małgorzata Kołodziejczak 135
7.4.1. Definicja 135
7.4.2. Epidemiologia 136
7.4.3. Patofizjologia 136
7.4.4. Klasyfikacja 136
7.4.5. Diagnostyka 137
7.4.6. Leczenie 138
7.4.7. Powikłania 144
7.5. Przetoki odbytniczo-pochwowe – Małgorzata Kołodziejczak 145
7.5.1. Definicja 145
7.5.2. Etiologia 145
7.5.3. Epidemiologia 145
7.5.4. Objawy 145
7.5.5. Klasyfikacja 145
7.5.6. Diagnostyka 145
7.5.7. Leczenie 146
7.5.8. Powikłania 148
7.6. Zwężenie kanału odbytu – Małgorzata Kołodziejczak 149
7.6.1. Definicja 149
7.6.2. Etiopatogeneza 149
7.6.3. Klasyfikacja 150
7.6.4. Diagnostyka 151
7.6.5. Leczenie 151
7.6.6. Opieka pooperacyjna 153
7.6.7. Powikłania 153
7.7. Cysta włosowa – Przemysław Ciesielski 153
7.7.1. Definicja 153
7.7.2. Anatomia 154
7.7.3. Patofizjologia 154
7.7.4. Epidemiologia 155
7.7.5. Objawy 155
7.7.6. Leczenie 155
7.7.7. Powikłania 162
7.8. Wypadanie odbytnicy – Przemysław Ciesielski 163
7.8.1. Definicja 163
7.8.2. Anatomia 164
7.8.3. Patofizjologia 164
7.8.4. Epidemiologia 165
7.8.5. Objawy 165
7.8.6. Metody leczenia zachowawczego 166
7.8.7. Metody leczenia ambulatoryjnego 166
7.8.8. Metody leczenia operacyjnego 166
7.8.9. Powikłania 173
7.9. Wrzód samotny odbytnicy – Przemysław Ciesielski 175
7.9.1. Definicja 175
7.9.2. Anatomia 176
7.9.3. Patofizjologia 176
7.9.4. Epidemiologia 177
7.9.5. Objawy 177
7.9.6. Leczenie 177
7.9.7. Powikłania 177
7.10. Zapalenie gruczołów apokrynowych 178
7.10.1. Etiopatogeneza i zachowawcze leczenie zapalenia gruczołów apokrynowych – Olga Glińska 178
7.10.2. Chirurgiczne leczenie zapalenia gruczołów apokrynowych – Małgorzata Kołodziejczak 186
7.11. Kłykciny kończyste – Anna Wiączek 190
7.11.1. Definicja 190
7.11.2. Etiopatogeneza 190
7.11.3. Epidemiologia 191
7.11.4. Czynniki ryzyka i sposoby zakażenia 191
7.11.5. Rodzaje zakażeń 191
7.11.6. Objawy zakażenia HPV 192
7.11.7. Diagnostyka 192
7.11.8. Diagnostyka różnicowa 192
7.11.9. Leczenie 193
7.11.10. Zapobieganie zakażeniu HPV 197
7.12. Świąd odbytu – Małgorzata Kołodziejczak 200
7.12.1. Definicja 200
7.12.2. Epidemiologia 200
7.12.3. Patofizjologia i przyczyny 200
7.12.4. Diagnostyka 201
7.12.5. Badanie 202
7.12.6. Leczenie 202
8. Nowotwory odbytu i kanału odbytu – Radzisław Trzciński 205
8.1. Wprowadzenie 205
8.2. Podział nowotworów odbytu i kanału odbytu 205
8.3. Zmiany przedrakowe i czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia raka płaskonabłonkowego odbytu 207
8.4. Rak odbytu 209
8.4.1. Epidemiologia 209
8.4.2. Symptomatologia 209
8.4.3. Współczesna diagnostyka 209
8.4.4. Klasyfikacja i ocena stopnia zaawansowania raka odbytu 210
8.4.5. Leczenie raka odbytu 211
8.5. Inne nowotwory odbytu 213
8.5.1. Czerniak odbytu 213
8.5.2. Inne łagodne guzy odbytu 213
8.6. Postępowanie prewencyjne i poprawiające wyniki leczenia raka odbytu 213
9. Popromienne zapalenie odbytnicy – Radzisław Trzciński 217
9.1. Definicja 217
9.2. Epidemiologia 217
9.3. Patofizjologia 218
9.4. Objawy kliniczne 219
9.5. Objawy endoskopowe 221
9.6. Zmiany w badaniach obrazowych 223
9.7. Dawki promieniowania 223
9.8. Czynniki ryzyka 223
9.9. Leczenie przewlekłego popromiennego zapalenia odbytnicy 224
9.9.1. Sukralfat 225
9.9.2. Kwas 5-aminosalicylowy (5-ASA, mesalazyna) 225
9.9.3. Steroidy 225
9.9.4. Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) 225
9.9.5. Antyoksydanty i probiotyki 225
9.9.6. Pentoksyfilina 225
9.9.7. Leczenie endoskopowe 226
9.9.8. Termoablacja 226
9.9.9. Formalina/wlewki wodne i doustne antybiotyki 226
9.9.10. Terapia hiperbaryczna (HBO) 227
9.9.11. Inne metody leczenia zachowawczego 227
9.9.12. Leczenie chirurgiczne 227
10. Nietrzymanie gazów i stolca. Urazy zwieraczy – Małgorzata Kołodziejczak 233
10.1. Definicja 233
10.2. Epidemiologia 233
10.3. Przyczyny 233
10.3.1. Uraz porodowy 234
10.3.2. Choroby zapalne jelit związane z przewlekłymi biegunkami 234
10.3.3. Choroby neurologiczne 234
10.3.4. Choroby psychiczne i demencja 234
10.3.5. Przyczyny jatrogenne 234
10.3.6. Inne przyczyny 235
10.4. Diagnostyka 235
10.4.1. Wywiad 235
10.4.2. Przedmiotowe badanie pacjenta, w tym badanie proktologiczne 236
10.5. Diagnostyczne badania dodatkowe 237
10.5.1. Badania obrazowe 237
10.5.2. Badania czynnościowe 237
10.5.3. Badania endoskopowe 238
10.6. Leczenie 239
10.6.1. Leczenie zachowawcze 239
10.6.2. Leczenie zabiegowe 239
10.7. Postępowanie pooperacyjne i rehabilitacja 244
11. Przewlekłe czynnościowe zespoły bólowe odbytu i odbytnicy – Małgorzata Kołodziejczak, Przemysław Ciesielski 247
11.1. Definicja 247
11.2. Epidemiologia 247
11.3. Diagnostyka 247
11.4. Badania dodatkowe 248
11.5. Klasyfikacja 248
11.5.1. Zespół przewlekłej proktalgii 248
11.5.2. Zespół mięśni dźwigaczy odbytu 248
11.5.3. Proktalgia fugax 249
11.5.4. Kokcygodynia 249
12. Leczenie pacjentów proktologicznych z obniżoną odpornością immunologiczną – Małgorzata Kołodziejczak, Paweł Święcki 253
12.1. Wprowadzenie 253
12.2. Pacjenci zakażeni wirusem HIV 253
12.2.1. Epidemiologia 254
12.2.2. Opieka nad pacjentem zakażonym HIV 254
12.2.3. Leczenie chorób proktologicznych u pacjentów HIV-pozytywnych 254
12.3. Pacjenci chorujący na nowotwór w trakcie lub po chemioterapii oraz pacjenci, u których planowane jest przeszczepienie narządów 256
12.3.1. Ropnie 257
12.3.2. Przetoka odbytu 257
12.4. Pacjenci przygotowywani do leczenia biologicznego z powodu nieswoistego zapalenia jelit 259
13. Endometrioza okolicy anorektalnej – Tomasz Songin 261
13.1. Definicja 261
13.2. Etiopatogeneza 261
13.3. Patofizjologia 263
13.4. Epidemiologia 265
13.5. Objawy 265
13.6. Diagnostyka 265
13.7. Rozpoznanie różnicowe 268
13.8. Leczenie 268
13.8.1. Postępowanie wyczekujące 268
13.8.2. Leczenie zachowawcze 268
13.8.3. Leczenie operacyjne 270
14. Leczenie chorób proktologicznych na ostrym dyżurze – Małgorzata Kołodziejczak 275
14.1. Wprowadzenie 275
14.2. Ból w odbycie 275
14.2.1. Wywiad 276
14.2.2. Ropień odbytu 276
14.2.3. Zespół Fourniera 278
14.2.4. Zakrzepica guzków krwawniczych 279
14.2.5. Zakrzep brzeżny 280
14.2.6. Ostra szczelina odbytu 281
14.3. Krwawienie z odbytu 282
14.3.1. Powikłana choroba hemoroidalna 282
14.4. Ciało obce w odbytnicy 283
14.4.1. Rozpoznanie 283
14.4.2. Leczenie 284
14.5. Wypadanie odbytnicy 284
14.5.1. Rozpoznanie 284
14.5.2. Leczenie 285
15. Leczenie chorób proktologicznych u kobiety w ciąży i w okresie okołoporodowym – Małgorzata Kołodziejczak 289
15.1. Wprowadzenie 289
15.2. Epidemiologia 289
15.3. Proktologiczne badanie ciężarnej 290
15.4. Zaparcia 290
15.4.1. Leczenie zaparć 290
15.5. Choroba hemoroidalna 291
15.5.1. Objawy 291
15.5.2. Diagnostyka 291
15.5.3. Leczenie 291
15.6. Zakrzep brzeżny 292
15.6.1. Objawy 292
15.6.2. Leczenie 293
15.7. Fałdy brzeżne 293
15.8. Szczelina odbytu 293
15.8.1. Objawy 293
15.8.2. Badanie 293
15.8.3. Leczenie 293
15.9. Przetoka odbytu 294
15.9.1. Objawy 294
15.9.2. Rozpoznanie 294
15.9.3. Leczenie 294
15.10. Ropień 294
15.10.1. Rozpoznanie 294
15.10.2. Leczenie 294
15.11. Względne wskazania do cięcia cesarskiego z przyczyn proktologicznych 295
15.12. Leczenie kłykcin u ciężarnych oraz okołoporodowych urazów zwieraczy 295
16. Anorektalna postać choroby Leśniowskiego-Crohna – Małgorzata Kołodziejczak 297
16.1. Wprowadzenie 297
16.2. Epidemiologia 297
16.3. Klasyfikacje 298
16.4. Obrazy kliniczne anorektalnej postaci choroby Leśniowskiego-Crohna 299
16.5. Diagnostyka 300
16.5.1. Badania obrazowe 300
16.5.2. Ocena funkcji anorektalnych 301
16.6. Leczenie 301
16.6.1. Przerost fałdów brzeżnych odbytu 301
16.6.2. Przetoki odbytu 301
16.6.3. Przetoki odbytniczo-pochwowe 303
16.6.4. Zwężenie kanału odbytu 303
16.6.5. Choroba hemoroidalna a choroba Leśniowskiego-Crohna 304
Skorowidz 307
