Człowiek w horyzoncie dziejów i autentyczności bycia. Studia z filozofii Jana Patočki - 01 Człowiek w świecie idei
Filozofia Jana Patočki zajmuje się człowiekiem, który staje do walki o swą duszę, co przejawia się tym, że odrzuca on to, co oczywiste, to, co absolutne, to, co pozaświatowe, to, co pewne. Zdaniem Patočki, człowiek, który chce żyć w prawdzie, nie może sobie pozwolić, by uśpiła go spokojna harmonia codzienności; musi otworzyć się na to, co niepokojące oraz tajemnicze, czyli na to, od czego zwykle życie się odwraca, by przejść od porządku dnia do tajemnicy nocy.
Patočka krytycznie odnosił się do historii metafizyki klasycznej (od Platona do Husserla), uważając, że dążyła ona do tego, co pewne, obiektywne, a w końcu – absolutne i wieczne. Przeciwstawiał temu Sokratejską niepewność. Czeski filozof ukazał specyficzną formę wiedzy o absolutnym transcendowaniu, w którym zachodziła szczególna relacji życia człowieka do całości, w tym prymarne odniesieniu do niebytu. Patočka podkreślał motyw negatywności jako immanentnej cechy ludzkiej wolności. Horyzontem zaś wolności jest czasowość i dziejowość.
Podejście Patočki do filozofii dziejów było szczególne, wykraczało poza ramy klasycznie rozumianej filozofii dziejów.
Filozofia dziejów nie jest interpretacją tego, co się wydarzyło. Zdaniem Czecha, dzieje od zawsze oznaczają dzieje człowieka, stanowią obiektywną moc, której zrozumienie z jednej strony wymyka się człowiekowi, z drugiej tylko dzięki historii ludzie mogą nadać swemu życiu sens.
Kolejnym ważnym tematem Patočki było zagadnienie dziejów Europy. Europa to pojęcie filozoficzne. Na pytanie o to, czym jest w Europa, odpowiadał, opisując i rozjaśniając jej dzieje oraz siły, które nią rządzą. W swych rozważaniach Patočka koncentrował się na jej powstaniu (stawiając kwestie: jak Europa stała się Europą?) oraz na tym, co nastąpiło później, a co czeski filozof określił mianem epoki poeuropejskaiej (dlaczego upadła Europa?). Nie bez znaczenia było również to, co rozpościerało się pomiędzy narodzinami a śmiercią, czyli przebieg duchowych losów Europy. Zdaniem Patočki, podstawą dziedzictwa europejskiego była
troska o duszę.
W dyskusji dotyczącej sensu i ciągłości czeskich dziejów nie mogło zabraknąć głosu Patočki. Po pierwsze, odnosił się do historii samego sporu, polemizując z poglądami Jungmanna, Bolzana przede wszystkim zaś Masaryka. Po drugie, można w tym kontekście nieco szerzej spojrzeć na samą koncepcję filozofii dziejów Patočki, uwypuklając jej aspekt narodowy.
Ponieważ filozofia Patočki jest ściśle związana z jego życiem, ostatni fragment książki przedstawia jego biografię intelektualną. Składa się on z dwóch części: pierwsza charakteryzuje spotkania z filozofami, którzy wpłynęli na rozwój jego poglądów. Część druga dotyczy udziału Patočki w wydarzeniach politycznych w Czechosłowacji (Karta 77).
Spis treści
Wstęp / 7
Rozdział 1: Człowiek w świecie idei / 15
Wprowadzenie / 15
Zmierzch metafizyki / 17
Czym jest metafizyka? / 19
Metafizyka nowożytna / 22
Metafizyka współczesna / 29
Początek metafizyki / 36
Doświadczenie wolności / 40
Chorismos / 46
Dziejowość i wolność / 48
Negatywny platonizm jako filozofia niemetafizyczna / 50
Na zakończenie – życie w równowadze i życie w amplitudzie / 53
Rozdział 2: Człowiek w dziejach / 55
Wprowadzenie / 55
Człowiek jako istota dziejowa / 57
Mit / 62
Klasyfikacja dziejów / 65
Początek dziejów / 67
Trzy podstawowe ruchy życia / 71
Fenomenologia asubiektywna a dzieje / 75
Sens dziejów / 77
Dzieje jako dzieje Europy / 79
Troska o duszę / 81
Koniec Europy / 85
Heretycka filozofia dziejów / 92
Na zakończenie – człowiek duchowy a intelektualista / 93
Rozdział 3: Człowiek w narodzie / 97
Wprowadzenie / 97
O kwestii czeskiej / 99
O małym narodzie w centrum Europy / 101
Dwa pojęcia narodu / 108
Synteza Palackiego / 114
Masaryka myślenie o dziejach / 120
Karta 77 jako problem filozoficzny / 130
Filozofia czeskich dziejów / 139
Na zakończenie – życie w idei a życie w ideologii / 143
Rozdział 4: Człowiek w świecie filozofii i polityki / 147
Wprowadzenie / 147
Człowiek w świecie filozofów / 150
Człowiek w świecie polityki / 173
Na zakończenie – czy istnieje kanon życia filozoficznego? / 194
Zakończenie / 197
Bibliografia / 203
Bibliografia podmiotowa / 203
Bibliografia przedmiotowa / 208
Indeks nazw osobowych / 219
Summary / 225
Zusammenfassung / 227
