Doświadczenie religijne. Elementy analizy interdyscyplinarnej
Czym jest
doświadczenie religijne? Na czym polega jego „inność” w porównaniu na przykład z doświadczeniami estetycznymi, erotycznymi czy też przeżyciami w otoczeniu przyrody? Czy doświadczenie religijne charakteryzują specyficzne emocje, czyli takie, które pojawiają się wyłącznie w odniesieniu do Boga/bóstwa? Czy (jedynie?) pozytywne skutki pozwalają odróżnić autentyczne (prawdziwe) doświadczenia religijne od rzekomych (fałszywych) doświadczeń religijnych?
Książka stanowi próbę uchwycenia i adekwatnego opisu rdzenia doświadczenia religijnego przez posłużenie się odmiennymi perspektywami badawczymi filozofii, psychologii, religioznawstwa i zastosowanie ich do analizy tekstów tak różnych klasyków teorii religii, jak F.D.E. Schleiermacher,
W. James, R. Otto czy twórca psychologii analitycznej
C.G. Jung.
„Do zalet pracy należy najpierw zaliczyć sięgnięcie przez Autora do dzieł ważnych dla teorii religii i cenionych myślicieli. To właśnie ich ujęcia, które nie zawsze są u nas szerzej znane, są w rozprawie tej nie tylko prezentowane, ale i poddawane krytyce i dyskusji. Warto wspomnieć, że tytułowe zagadnienie pracy Machoń wydobywa nieraz spod innych warstw analizowanych pism, odkrywając jego znaczenie i ukryty niejednokrotnie sens. Przykładem mogą być Mowy o religii F. Schleiermachera, w których często nie wprost jest mowa o doświadczeniu religijnym. (…) Autor traktuje przy tym twórczo przedmiot badań: wychodzi od tekstów klasyków, wskazując na trwałe rysy doświadczenia religijnego, by następnie w oparciu o nie sformułować tezy dotyczące jego obecnych form a nawet wariantów. (…)
Książka może liczyć na szerokie grono odbiorców: od studentów psychologii, filozofii i religioznawstwa, po teologów i osoby głębiej zainteresowane współczesną duchowością oraz przykuwającym uwagę zagadnieniem doświadczenia religijnego. Wśród czytelników znajdą się z pewnością zarówno specjaliści tematyki, jak i osoby rozpoczynające dopiero przygodę z naukową refleksją o religii. Ci, którzy sięgną po recenzowaną tu pozycję odniosą z niej niewątpliwe korzyści, gdyż praca ta nie tylko zaznajamia z meandrami tematyki doświadczenia religijnego, ale nadto czyni to zrozumiale i przekonująco szkicuje ważne, dyskutowane i sporne kwestie w jej obrębie”.
Prof. dr hab. Marek Szulakiewicz (z recenzji)
Skróty 9
Wprowadzenie 11
Rozdział I. Friedrich D.E. Schleiermacher: Doświadczenie religijne istotą religii wewnętrznej? 17
Wstęp 17
1. Elementy biografii i teorii 18
2. Istotą religii „nie jest ani myślenie, ani działanie, lecz ogląd i uczucie” 21
3. Ku religii wewnętrznej – doświadczenie religijne 27
3.1. Pobożność, nastrojenie religijne, fantazja 30
3.2. Pamięć, natura, doktryny religijne 32
4. Dyskusja 35
Rozdział II. William James: Doświadczenie religijne silną emocją? 39
Wstęp 39
1. Metoda badawcza 40
2. Charakterystyczne cechy doświadczenia religijnego 44
2.1. Prywatność 44
2.2. Bezpośredniość 45
2.3. Uroczystość 47
2.4. Powaga 47
2.5. Silna emocjonalność 48
2.5.1. Teoria emocji Jamesa-Langego 49
2.5.2. Doświadczenie religijne silnym przeżyciem emocjonalnym 51
3. Dyskusja 55
Rozdział III. Rudolf Otto: Doświadczenie religijne przeżyciem harmonii kontrastu tajemnicy budzącej grozę i fascynującej? 63
1. Doświadczenie religijne a (brakująca) definicja religii 63
2. „Doświadczenie” a „przeżycie” 66
3. Tekst w kontekście życia 68
4. Religia w jej części irracjonalnej i racjonalnej 72
5. Uczucia religijne 76
6. Numinosum jako harmonia kontrastu mysterium tremendum et fascinans 79
7. „Świętość” jako harmonia elementów irracjonalnych i racjonalnych 83
8. Dyskusja 84
9. Podsumowanie 93
Rozdział IV. Carl Gustav Jung: Doświadczenie religijne zakorzenione w nieświadomości zbiorowej? 95
Wstęp 95
1. Związki dzieła z życiem 96
2. Psychologia analityczna – przeciwieństwo „psychologii bez duszy” 103
3. Religia jako relacja 105
3.1. Temat religii i chrześcijaństwa w twórczości Carla Gustava Junga 105
3.2. Dominująca, wewnętrzna i nieświadoma natura religii 107
4. Doświadczenie religijne istotą religii 110
4.1. Bezpośredniość, gwałtowność, charakter absolutny 111
4.2. Uzdrawiające skutki działania archetypów 116
4.3. Doświadczenie religijne w wyznaniach, dogmatach i praktykach religijnych 121
5. Dyskusja 126
Rozdział V. Ignacy Loyola: Doświadczenie religijne w Ćwiczeniach duchowych? 135
1. Iñigo i jego Ćwiczenia duchowe 135
2. Doświadczenie religijne w ramach metody 143
2.1. Termin w tekście 143
2.2. Doświadczenie religijne w procesie ćwiczeń 145
2.2.1. Doświadczenie w modlitwie 146
2.2.2. Powtórzenia kontemplacji i zastosowanie zmysłów 150
2.2.3. Różnorodność doświadczeń w zróżnicowaniu metody 154
2.2.4. Dramatyczność, emocjonalność, pocieszenie i strapienie duchowe 157
2.2.5. Doświadczenie w rozeznawaniu duchów 165
3. W służbie decyzji 171
3.1. Udzielający ćwiczeń jako świadek 171
3.2. Od doświadczenia do świadczenia o Bogu 174
4. Dyskusja 178
Rozdział VI. Przeżycie sportowe rodzajem doświadczenia religijnego? 183
Wstęp 183
1. Filozofia sportu: historia i współczesność 184
2. Przeżycie sportowe jako wartość 187
2.1. Intensywność, niepowtarzalność, poznanie 188
2.2. Charakter społeczny, ludyczny, identyfikacyjny 190
2.3. Elitaryzm, egalitaryzm, estetyka 194
3. Przeżycie sportowe a doświadczenie religijne 196
3.1. Silna emocjonalność, wiara, rytuały 198
3.2. Uroczystość, uwielbienie, poświęcenie 200
4. Podsumowanie 202
Zakończenie 205
Wykaz literatury 215
Indeks osób 227
Indeks rzeczy 229
Zusammenfassung
Religiöse Erfahrung. Komponenten einer interdisziplinären Analyse 235
