Działania wychowanków schronisk dla nieletnich i zakładów poprawczych. Socjologiczna analiza interakcji grupowych

• Druk: Łódź, 2014
• Autor: Piotr Chomczyński
• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

W badaniach prowadzonych w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich zdecydowałem się na zastosowanie podejścia jakościowego w projektowaniu, gromadzeniu i analizie materiału empirycznego. Innym, zdecydowanie ważniejszym, argumentem na rzecz przyjęcia tej metodologii, jak również związanych z nią technik jakościowych, jest sam temat badawczy, który koncentruje się wokół subtelnej i niełatwej do badania warstwy symbolicznej, związanej z zachodzącymi procesami grupowymi, wśród nich kwestią nabywania statusu, hierarchizacji, warunkującymi relacje między wychowankami, rytuałów degradacji i przejścia oraz wielu innych związanych z relacjami w małych grupach. Ten kierunek poszukiwań w naturalny sposób pozwolił mi oprzeć się także na nurcie interpretatywnym, zwłaszcza zaś na założeniach symbolicznego interakcjonizmu i teoriach naznaczania. Wynikające z tych podejść koncepcje dotyczące natury działań społecznych, wytwarzanych przez aktorów społecznych symboli, w toku zachodzących pomiędzy nimi interakcji, jak również sposobów ich definiowania i interpretowania, są niezwykle przydatne zarówno na etapie eksploracji, jak i wyjaśniania badanych zjawisk. Niniejsza książka kierowana jest, oprócz praktyków, także do przedstawicieli nauk humanistycznych i społecznych, których wiedza na temat badanych tutaj placówek może mieć charakter ogólnopoglądowy.

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Socjologia
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-7969-094-7

Wstęp		11

1.	Perspektywa teoretyczna		15

1.1.	Paradygmat interpretatywny jako język opisu rzeczywistości instytucji korekcyjnych		15
1.2.	Początki symbolicznego interakcjonizmu i jego współczesna kontynuacja	17
1.3.	Emocje z perspektywy interpretatywnej		36
1.3.1.	Strategie radzenia sobie z emocjami negatywnymi z perspektywy interpretatywnej		46
1.4.	Teorie naznaczania w ramach nurtu interpretatywnego		52

2.	Organizacja jako przestrzeń negocjowania znaczeń. Perspektywa interpretatywna opisu organizacji		61

2.1.	Zakłady poprawcze (ZP) i schroniska dla nieletnich (SdN) w Polsce jako instytucje totalizujące		67

3.	Metodologia badań interakcji wychowanków zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich		73

3.1.	Problemy metodologiczne i etyczne		73
3.2.	Zasady triangulacji przyjęte w pracy		80
3.3.	Narzędzia badawcze		81
3.3.1.	Wywiad swobodny		82
3.3.2.	Obserwacja uczestnicząca jawna		84
3.3.3.	Analiza materiału filmowego		86
3.3.4.	Analiza zdjęć		87
3.3.5.	Analiza dokumentów w ramach badanych placówek		89
3.3.6.	Analiza dokumentów „zewnętrznych”		90
3.4.	Metoda badawcza. Podejście etnograficzne		91

4.	Ramy formalne określające działalność zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich w Polsce		93

4.1.	Najważniejsze akty prawne określające działalność zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich		93
4.2.	Oficjalne cele zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich		94
4.3.	Rodzaje zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich oraz warunki kwalifikacji do nich nieletnich		94
4.4.	Organizacja zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich		99
4.5.	Formalne narzędzia oddziaływania wobec wychowanków, czyli system środków dyscyplinarnych i nagród		100

5.	Elementy podkultury więziennej w rzeczywistości schronisk dla nieletnich i zakładów poprawczych		103

5.1.	Podkultura więzienna w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich w „przeszłości”		104
5.2.	„Drugie życie” dzisiaj z perspektywy personelu i wychowanków		114
5.2.1.	Uwarunkowania  grypsowania		122
5.2.1.1.	Uwarunkowania grypsowania w odniesieniu do wychowanków		122
5.2.1.1.1.	Wychowankowie „doświadczeni” a „drugie życie”		123
5.2.1.1.2.	Wychowankowie „z wolności” a „drugie życie”	126
5.2.1.2.	Uwarunkowania grypsowania w odniesieniu do personelu	130
5.2.1.3.	Uwarunkowania grypsowania w odniesieniu do specyfiki placówki  		133
5.2.1.4.	Uwarunkowania grypsowania w odniesieniu do okoliczności spoza placówki		135

6.	Pojawienie się nowych wychowanków w placówce. Pierwsze kroki	139

6.1.	Pojawienie się nowego wychowanka z perspektywy działań personelu	140
6.1.1.	Miejsce pochodzenia wychowanka		141
6.1.2.	Lektura akt sprawy		141
6.1.3.	Pobyt w izbie przejściowej		142
6.1.4.	Przyporządkowanie do grupy		144
6.1.5.	Obserwacja i dyscyplinowanie		145
6.2.	Pojawienie się nowego wychowanka z perspektywy działań podopiecznych		146
6.2.1.	Wychowankowie doświadczeni		147
6.2.1.1.	Udzielenie rekomendacji ze strony wychowanków z poprzedniej placówki		147
6.2.1.2.	Weryfikacja tożsamości nowego poprzez wykorzystanie kontaktów spoza placówki		148
6.2.2.	Wychowankowie „z wolności”		151
6.2.2.1.	Weryfikacja tożsamości poprzez „okazywanie białka”	151
6.2.2.2.	Testowanie		154
6.2.2.2.1.	Sytuacje kreowane przez innych – testowanie		156
6.2.2.2.2.	Sytuacje kreowane samodzielnie – „starania”		157
6.2.3.	Uwarunkowania „wejścia” wspólne dla wychowanków „doświadczonych” i „z wolności”		160
6.2.3.1.	Permanentna  obserwacja		161
6.2.3.2.	Powiązania rodzinne		162
6.2.3.3.	Terytorializacja		164
6.2.3.4.	Działania inicjowane przez wychowanków w celu kreowania ich publicznej tożsamości		165
6.2.3.4.1.	Pierwsze wrażenie		165
6.2.3.4.2.	Ujawnianie tożsamości „prawdziwej” lub kreowanie „nieprawdziwej”		166
6.2.3.4.3.	Elementy „występu”. Fasady		170

7.	Wyznaczniki statusu w grupie wśród dziewcząt i chłopców		177

7.1.	Wyznaczniki pozycji w hierarchii, takie same w przypadku dziewcząt i chłopców		178
7.1.1.	Przeszłość kryminalna		178
7.1.2.	Wcześniejsze pobyty w placówkach opiekuńczych		181
7.1.3.	Staż pobytu w zakładzie		182
7.1.4.	Kompetencje osobowościowe		183
7.1.5.	Skłonność do działań ryzykownych		184
7.1.6.	Siła i sprawność fizyczna		185
7.1.7.	Posiadanie talentów cenionych przez grupę		186
7.2.	Wyznaczniki pozycji w hierarchii grup zakładowych różne w przypadku dziewcząt i chłopców		187
7.2.1.	Zachowania  homoseksualne		187
7.2.2.	Udział w konflikcie		190
7.2.3.	Relacje z personelem		192
7.3.	Zakład poprawczy a schronisko dla nieletnich w kontekście przejść statusowych  		194

8.	Emocje wychowanków w realiach zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich		197

8.1.	Uwarunkowania emocji wśród dziewcząt i chłopców		198
8.1.1.	Emocje powstające na skutek wzajemnych oddziaływań personelu i wychowanków		198
8.1.1.1.	Naruszenie subiektywnych norm sprawiedliwości		198
8.1.1.2.	Ingerencja w normy i wartości typowe dla środowiska dorastania wychowanka		200
8.1.1.3.	Wprowadzanie dyscypliny lub jej egzekwowanie		201
8.1.2.	Emocje powstające na skutek wzajemnych oddziaływań wychowanków		201
8.1.2.1.	Pojawienie się nowego wychowanka		202
8.1.2.2.	Występowanie mechanizmów „hierarchiotwórczych”	203
8.1.2.3. Naruszanie norm grupowych w zakresie przestrzegania hierarchii  		204
8.1.2.4. Naruszenie subiektywnych norm sprawiedliwości  		204
8.1.2.5. Relacje homoseksualne  	 205
8.2. Zakład poprawczy a schronisko dla nieletnich w kontekście pojawiania się emocji negatywnych  		205

9.	Sposoby radzenia sobie z negatywnymi emocjami wśród wychowanków	207

9.1. Wychowankowie „z wolności”  		208
9.1.1. Strategie prezentacji siebie jako osoby bezbronnej  		209
9.1.2. Strategia naśladownictwa bardziej doświadczonych kolegów  		211
9.1.3. Strategia agresji werbalnej i fizycznej  		212
9.2. Wychowankowie „doświadczeni”  		214
9.2.1. Strategie akceptowane przez personel placówki  		215
9.2.1.1. Realizacja pasji/hobby  		216
9.2.1.2. Unikanie sytuacji konfliktowych  		218
9.2.1.3. Niereagowanie na ataki innych  		220
9.2.1.4. Koncentracja na przyszłości  		222
9.2.2. Strategie warunkowo akceptowane  		223
9.2.3. Strategie nieakceptowane przez personel placówki  		225
9.2.3.1.	Angażowanie się w konflikty w celu rozładowania napięcia  	225
9.2.3.2.	Stosowanie przemocy w momencie silnego wzburzenia emocjonalnego  		227
9.2.3.3. Samookaleczenia  	228
9.3. Zakład poprawczy a schronisko dla nieletnich w kontekście sposobów radzenia sobie z emocjami negatywnymi  		230

10.	Role przyjmowane przez wychowanków w grupie  		233

10.1. Wychowankowie „znaczący”  		234
10.1.1. Przywódcy  		234
10.1.2. Żołnierze  		240
10.2. Wychowankowie „mało znaczący”  		242
10.2.1. Aspirujący  		242
10.2.2. Frajerzy  		242
10.3. Wychowankowie „na uboczu”  		244
10.3.1. Szwajcarzy  		244
10.3.2. Neofici  		247
10.3.3. Świry  		249
10.3.4. Umysłowo niepełnosprawni  		250
10.3.5. Socjopaci/psychopaci  		252
10.4. Wychowankowie nieakceptowani  		254
10.4.1. Wychowankowie nie dbający o higienę – „brudasy”  		254
10.4.2. Wychowankowie „uciążliwi”  		256
10.4.3. Kozły ofiarne  		256
10.4.4. Informatorzy  		257
10.4.5. Cwele  		260
10.4.6. Agresorzy wobec rodziny  		261
10.4.7. „Majciarze”  		262

11.	Architektura a interakcje  	265

11.1. Infrastrukturalne uwarunkowania kontroli wychowanków przez personel  		267
11.2. Infrastrukturalne uwarunkowania interakcji wewnątrzgrupowych wśród wychowanków  		276

12.	Placówki wychowawcze w świetle wybranych teorii makrospołecznych. Inne możliwe ramy teoretyczne  		287

12.1. Socjologia postmodernistyczna Zygmunta Baumana  		288
12.2. Socjologia figuracyjna Norberta Eliasa  		289
12.3.		Teoria władzy Michela Foucaulta  	 291
12.4. Konstruktywizm strukturalistyczny w odniesieniu do habitusu Pierre’a Bourdieu  		292

13.	Zakończenie  		295

14.	Bibliografia  		299

Podziękowania		313
Spis fotografii		315
Indeks osobowy		317
Od redakcji		323