Dziecko w świecie zabawy
Książka stanowi pewien fenomen w pedagogice. Łączy bowiem problematykę zabawy z mniej uchwytnymi kategoriami radości i szczęścia, które są rozpatrywane w kontekście literatury i muzyki. Publikacja, będąca 17. tomem serii „Nauczyciele – nauczycielom”, składa się z trzech części napisanych przez poszczególne współautorki.
Bronisława Dymara wydobywa ważne znaczenia zabawy i funkcje ludycznej edukacji, charakteryzuje cechy dziecięcości oraz przybliża kategorie komizmu i humoru w oparciu o teksty J. Brzechwy, K. Makuszyńskiego i A. Lindgren.
Alina Górniok-Naglik rozpatruje źródła szczęścia i radości, jej manifestacje w zabawie i tańcu, opisane w poezji oraz językowe formy wyrażania zróżnicowanych ludzkich myśli i uczuć w przestrzeniach ludyczności. Z wnikliwych analiz wierszy wyprowadza typy poezji o tańcu i zabawie, nazywa je i nowatorsko dookreśla.
Jadwiga Uchyła-Zroski ukazuje radość i zabawę jako swoistą formę muzykowania, wyrażaną śpiewem, grą na instrumentach i tańcem. Ujmuje też zabawę jako żywioł i stan istnienia. Charakteryzuje czynniki hamujące i wyzwalające potrzebę bawienia się u dzieci oraz młodzieży w różnym wieku. Przekonuje, że zabawa wyzwala zdolności twórcze człowieka.
W książce zamieszczono wiele celnych przykładów, sentencji i powiedzeń. Dodatkową wartość stanowi antologia „Bliżej zabawy, radości i szczęścia”, zawierająca 80 wierszy, w tym 30 utworów napisanych przez dzieci, młodzież licealną i studentów pedagogiki.
Wstęp 11
Preface 13
Część pierwsza. Bronisława Dymara; Zabawa, radość i szczęście w literaturze i życiu dzieci, młodzieży, dorosłych 19
Rozdział I. Poszukiwanie nowych znaczeń, kontekstów i przestrzeni zabawy 19
Zabawa, radość i szczęście jako cel sam w sobie – stan istnienia 19
Zabawa a cechy dziecięcości 21
Wyrażanie uczuć 22
Specyficzne cechy umysłowości dziecka 23
Kontakt z rzeczami 23
Specyfika społecznych kontaktów dziecka 24
Dziecięce spotkania ze światem przyrody i sztuki 24
Kod dziecięcego języka jako istotna cecha dziecięcości 25
Humor, komizm, śmiech, radość bawienia się i zabawy 26
Przestrzenie życia i przestrzenie zabawy 31
O dwóch ważnych niedopowiedzeniach w literaturze przedmiotu 35
Aneks 1 36
Aneks 2 37
Aneks 3 38
Rozdział II. Teksty literackie źródłem wiedzy o egzystencjalnych, społeczno-moralnych, estetycznych i poznawczych cechach zabawy 39
Czytaj i baw się z nami, czyli różne odcienie zabawy w literaturze 39
Zabawa jako stan istnienia i źródło radości – śladami książek Marii Kownackiej i Wandy Chotomskiej 44
Fikcja, fantazja i rzeczywistość w zabawach inspirowanych książkami Juliana Tuwima i Kornela Makuszyńskiego 47
Społeczno-moralne, witalne i hedonistyczne cechy zabaw bohaterów książek Astrid Lindgren 52
Żywioł zabawy 61
Rozdział III. Radość zabawy w życiu dzieci i młodzieży 65
Lekcje, których za mało w naszych szkołach – uczenie się kompleksowe z bliska 65
Dziecko jako osoba. Uczeń jako człowiek 65
„Omne trinum perfektum” – wszystko, co potrójne, jest doskonałe – trójdzielna budowa kompleksów 67
Żywioł radości i zabawy w uczeniu się – nauczaniu kompleksowym 69
Przestrzenie – obszary współdziałania. Bliżej integracji rzeczywistej 70
Dominanty działań kompleksowych, czyli sztuka wybierania i odrzucania 72
Zabawa i taniec na zajęciach kompleksowych w szkole podstawowej 74
Rozmyślania nauczyciela 74
Atmosfera i sztuka projektowania – lekcja projektująca 74
Bierzemy udział w realizacji kompleksu (3 lekcje) 75
Bawimy się w teatr 77
Zakończenie zajęć. Refleksja i samoocena 78
Zabawa i taniec na zajęciach kompleksowych w gimnazjum 79
Rozmyślania nauczyciela i jego asystentów 79
Projektowanie – stwarzanie sytuacji do swobodnych wypowiedzi 80
Lekcje ćwiczeniowo-badawcze 81
Spójrzmy na siebie, oceńmy wyniki naszej pracy 83
Rozmyślania końcowe, ewaluacja 84
Zabawa i taniec na zajęciach kompleksowych w liceum 84
Myśl o sławie nie zawsze służy sprawie 84
Znów o sztuce projektowania 85
Reportaż z bliska, czyli bogactwo działań realizacyjnych 87
Wyniki końcowe, nie zawsze typowe 88
Nagroda wierszem dla wytrwałych w poszukiwaniu radości i szczęścia 89
Radość i optymizm jako dar i nadzieja 90
Problemy – Poszukiwania – Inspiracje 92
Streszczenie 92
Summary 92
Aneks 93
Część druga. Alina Górniok-Naglik; Zabawa, taniec, radość i szczęście w poezji oraz w twórczości dzieci i młodzieży 97
Rozdział I. Wokół zabawy, tańca, radości i szczęścia 97
W poszukiwaniu szczęścia i radości 97
Manifestacja radości i szczęścia – zabawa i taniec w życiu człowieka 98
Sposoby wyrażania szczęścia i radości w twórczości, czyli słów kilka o sztuce poetyckiej 100
Rozdział II. Poezja o zabawie i tańcu 101
Zabawa w poezji dla dorosłych – tytułem wprowadzenia 101
Zabawy dziecięce w poezji dla dorosłych 101
Zabawy dorosłych w poezji 104
Zabawa w poezji dla dzieci 108
Wiersze dzieci i młodzieży o zabawie 112
Zabawa w poezji dziecięcej 112
Zabawa w poezji dorastającej młodzieży 114
Taniec w poezji dla dorosłych i dzieci oraz w wierszach tworzonych przez dzieci i młodzież 116
Taniec w poezji dla dorosłych 116
Taniec w poezji dla dzieci 122
Taniec w poezji tworzonej przez dzieci i młodzież 126
Zabawa i taniec w poezji a droga do radości, szczęścia – uwagi końcowe 129
Rozdział III. Uczymy się kompleksowo 135
Główne założenia kompleksu 135
Lekcje projektujące 136
Lekcje ćwiczeniowo-badawcze 139
Lekcja podsumowująca (2 godz.) 142
Problemy – Poszukiwania – Inspiracje 143
Streszczenie 143
Summary 144
Część trzecia. Jadwiga Uchyła-Zroski; Zabawa w muzyce, pieśni i tańcu 147
Rozdział I. Śpiewaj i baw się z nami 147
Zabawa w muzycznych działaniach dziecka 147
Ja, ty, my..., czyli o zabawie muzycznej więcej 147
Rozwój zdolności ogólnych i muzycznych w procesie zabawy 152
Czynniki wyzwalające i hamujące potrzebę zabawy 154
Zabawa naturalną potrzebą i cechą dziecięcości 156
Intersemiotyczny i autokreacyjny charakter zabawy 157
Radość muzykowania a sytuacja ucznia i nauczyciela w szkole 160
Formy muzyczne i rodzaje aktywności wyrażone zabawą 160
Swobodna i kierowana działalność dziecka zainspirowana zabawą, czyli o nową jakość nauczania muzyki 162
Co każdy nauczyciel o zabawie wiedzieć powinien? 164
Gdzie szukać inspiracji do zabawy muzycznej? 165
Zainteresowania jako czynnik wzmagający potrzebę zabawy 167
Systemy nauczania muzyki uwzględniające treści zabawowe 168
Ruch i zabawa w systemie nauczania Emila Jaquesa-Dalcroze’a i Rudolfa Labana 168
Zabawa wyrażona śpiewem w systemie Zoltána Kodály’a 170
Gra na instrumentach ulubionym zajęciem dziecka według Shinichi Suzuki i Carla Orffa 172
Zabawa w systemie Edwina Eliasa Gordona przybliżająca dziecko do muzyki 174
Zintegrowana pedagogika muzyczna jako specyficzny rodzaj aktywności twórczej dzieci i młodzieży 176
Zabawa i zabawowe działania dziecka w rodzinie 178
Więzi rodzinne i uczuciowe kształtowane przez zabawę 178
Małe dziecko i dziecięce działania zabawowe (śpiewanki, przytulanki, melobajki, dobranocki, kołysanki) 179
Zabawy muzyczne w rodzinie 182
Zabawy przekazywane w rodzinie przez dziadków – znakiem tradycji i przeszłości 182
Zabawy domowe kształtujące więzi rówieśnicze 184
Katalog dobrej zabawy w domu, szkole oraz w grupie rówieśniczej 185
Rozdział II. Piosenki, pląsy i tańce dzieci w różnym wieku 187
Bogactwo motywów i wątków ludycznych w treściach piosenek dziecięcych i pieśni 187
Muzykujemy i bawimy się dźwiękami 190
Ruch, pląsy i tańce na zajęciach muzycznych różnych grup wiekowych 191
Zabawa czynnikiem wzmagającym potrzebę ekspresji muzyczno-ruchowej i poczucie własnej wartości 193
Uspołeczniająca i wychowawcza rola zabaw muzycznych i tańców 195
Rozdział III. Zabawa muzyczna w działaniach twórczych uczniów i studentów – przykładowe kompleksy zajęć 199
Kompleks zajęć dla młodzieży szkolnej pt. „Fryderyk Chopin to wielki, ale jeszcze mało znany Polak i muzyk" 199
Kompleks zajęć dla studentów pt. „Pieśni, muzyka i tańce różnych epok” 202
Problemy – Poszukiwania – Inspiracje 204
Streszczenie 204
Summary 205
Aneks 1. Przykładowy repertuar pieśniowy do zabaw z piosenką 206
Aneks 2. Partytury i opisy działań twórczych uczniów 214
Aneks 3. Opisy i układy zabaw tanecznych dla dzieci, młodzieży oraz dorosłych 215
