Dzieje kultury europejskiej. Średniowiecze
Porywająca podróż przez dzieje kultury europejskiej! Wielotomową syntezę kontynuuje wędrówka po średniowieczu.
Autor pokazuje Czytelnikowi fascynującą i kontrowersyjną epokę, która głównie dzięki chrześcijaństwu niosła rewolucję cywilizacyjną, zachowując jednocześnie tradycje świata antycznego i przekazując je nowym krajom Europy spoza strefy śródziemnomorskiej. Epoka kojarzona często z zacofaniem, wiarą w czary i inkwizycją jest ukazana w świetle wielkich tradycji średniowiecznej kultury, w tym wartości etycznych kultury rycerskiej, literatury oraz architektury i sztuki zarówno romańskiej, jak i gotyckiej.
Książka jest odzwierciedleniem autorskiej interpretacji procesów, wydarzeń i faktów. Nie zaniedbując zachodnich tradycji średniowiecza, autor sięga po mało znane tradycje Bizancjum, w tym roli pandidakterionu, najstarszego uniwersytetu europejskiego funkcjonującego od 425 roku do upadku Konstantynopola w roku 1453. Publikacja ukazuje kulturę krajów słowiańskich, które do zniszczenia Rusi Kijowskiej przez Tatarów oraz tureckiego podboju Bałkanów były wysoko rozwiniętymi państwami Europy. Opisuje miejsce Polski w kulturze europejskiej średniowiecza, a wyznaczają je m.in. mecenat roztaczany nad artystami jak Wit Stwosz czy udział uczonych Akademii Krakowskiej w kreowaniu prawa międzynarodowego w zwycięskim sporze z Krzyżakami.
Wojciech Lipoński (ur. 1942), anglista i historyk sportu; pracownik naukowy (od 1973), profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (od 1991) oraz Uniwersytetu Szczecińskiego (2014–2018); członek prezydium Komitetu Neofilologicznego Polskiej Akademii Nauk (1999–2002). Autor 19 książek, m.in.: Narodziny cywilizacji Wysp Brytyjskich (2017, wyd. 4), Landmarks in British History and Culture (2016, wyd. 2), Historia sportu (2012; nagrodzona Złotym Wawrzynem Olimpijskim PKOl.). Pod auspicjami UNESCO ukazała się jego Encyklopedia sportów świata (2001; wyd. ang. 2003 i franc. 2005). Laureat nagrody Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w 2006 roku za Dzieje kultury brytyjskiej (2003). W 2013 roku wykładem
Kultura europejska a historiografa zachodnia ignorująca Europę na wschód od Łaby – wygłoszonym w Collegium Europaeum w Gnieźnie (druk w cyklu Opuscula Gnesnensia, 2014) – zapoczątkował badania nad dziejami kultury europejskiej, rozwijając je serią wykładów Identity of European Culture na Uniwersytecie Szczecińskim (2016–2018).
Ukazały się:
Dzieje kultury europejskiej. Prehistoria – starożytność
W przygotowaniu:
Dzieje kultury europejskiej. Renesans
Dzieje kultury europejskiej. Barok – oświecenie
Dzieje kultury europejskiej. Wiek XIX
Od autora 11
Rozdział I 17
EPOKA NIE TYLKO WSTECZNA 17
Alegoryzacja pogańskiego dorobku starożytności 18
Patres Ecclesiae 22
Anachoreci i wczesny ruch monastyczny 23
Ascetyzm i ascetycy 25
Wczesne herezje 29
Rozdział II 37
BIZANTYJSKI RYWAL ZACHODU – PODSTAWY POTĘGI 37
Prawa Justyniana i ich dalekosiężny wpływ cywilizacyjny 40
Podstawy bizantyjskiej kultury – edukacja i nauka 44
Rozdział III 53
IMPERIUM I BUDOWNICZYCH, I ARTYSTÓW 53
Architektura bizantyjska 53
Sztuka – hegemonia tematyki religijnej 67
Rozdział IV 75
MUZYKA I LITERATURA BIZANTYJSKA 75
Związek muzyki z poezją 75
Literatura bizantyjska poza hymnografią 84
Zagadka nieobecności teatru i dramatu bizantyjskiego 95
Rola Bizancjum w zachowaniu tradycji antyku 97
Rozdział V 98
KULTURY BIZANTYJSKIEGO OBRZEŻA 98
Armenia 98
Sakartwelo – Gruzja 104
Rozdział VI 110
POCZĄTEK WĘDRÓWKI LUDÓW 110
Hunowie i Attyla – „Bicz Boży” 112
Awarowie 116
Rozdział VII 122
GERMANIE 122
Sąsiedzi Rzymian – Germania w opisie Tacyta 122
Germańska mitologia 124
Romanizacja plemion germańskich 126
Migracje głównych plemion germańskich 127
Rozdział VIII 139
ŚWIT PAŃSTWOWOŚCI GERMAŃSKICH 139
Longobardowie 139
Ustanowienie królestwa Anglii 144
Fryzowie 148
Wikingowie i początki państw skandynawskich 150
Rozdział IX 159
IMPERIUM KAROLIŃSKIE – WSPÓLNY POCZĄTEK KULTUR NIEMIECKIEJ I FRANCUSKIEJ 159
Renesans karoliński 161
Architektura doby karolińskiej 163
Sztuka Karolingów 164
Kształtowanie się państw niemieckich i Francji, znaczenie Burgundii 166
Rozdział X 168
SARACEŃSKA ALTERNATYWA 168
Muzułmański podbój i chrześcijańska rekonkwista 170
Literatura arabska w Europie 177
Architektura andaluzyjska 178
Arabska filozofia i nauka 178
Rozdział XI 183
SPOŁECZNOŚCI CELTYCKIE W ŚREDNIOWIECZU 183
Fatalizm irlandzkich losów 183
Złota epoka kultury irlandzkiej 184
Alban, czyli Szkocja 188
Walia 191
Rozdział XII 195
POCZĄTKI CYWILIZACJI SŁOWIAN 195
Pochodzenie Słowian 195
Pogańska mitologia Słowian 197
Państwo Samona 201
Początki chrystianizacji Słowiańszczyzny 202
Chrystianizacja pierwszych państw słowiańskich 205
Rozdział XIII 230
WIELKOŚĆ I UPADEK RUSI KIJOWSKIEJ230
Od Rusi Kijowskiej do Księstwa Moskiewskiego 230
Kultura staroruska 234
Rozdział XIV 244
NARODZINY I ROZWÓJ PAŃSTWA POLSKIEGO 244
Legendarne i rzeczywiste początki 244
Kontrowersje wokół początków chrztu i Polski 245
Bolesław Chrobry i misja św. Wojciecha 247
Od Mieszka II do Łokietka 250
Rozdział XV 251
BAŁTOWIE – MIĘDZY UNICESTWIENIEM A PRZETRWANIEM 251
Pogańska mitologia Bałtów 252
Estonia – najstarsza ojczyzna Bałtów 255
Prusowie 259
Tajemniczy lud Jaćwingów 261
Litwa Mendoga, Gedymina i Jagiełły 261
Żmudź – Samogitia 267
Łotwa – Livonia 268
Rozdział XVI 270
OSTATNI PRZYBYSZE ZE STEPÓW 270
Madziarzy docierają do Europy 271
Mongołowie jako lud europejski? 278
Rozdział XVII 290
FEUDALIZM 290
Etymologia pojęcia i kwestie terminologii 290
Geneza feudalizmu 291
Feudalizm poza głównymi ośrodkami jego rozwoju 294
Wielka Karta Wolności 297
Rozdział XVIII 299
ROZWÓJ MIAST, ICH URBANISTYKA I ARCHITEKTURA 299
Chrześcijaństwo a zmiany w strukturze miast 299
Wikińska geneza miast skandynawskich 302
Typy praw określających lokowanie miast 303
Federacje miast średniowiecznych 304
Gildie kupieckie i cechy rzemieślnicze 306
Mieszczańskie bractwa strzeleckie 308
Wnętrze średniowiecznego domostwa 309
Rozdział XIX 313
OBROŃCY LUDU I BOHATEROWIE WALK NARODOWOWYZWOLEŃCZYCH 313
Dwieście zapomnianych powstań 313
Rozdział XX 326
ŻYDZI, WIECZNI WĘDROWCY 326
Żydzi w Hiszpanii 327
Polemiki talmudystów z chrześcijanami 331
Nasilanie się prześladowań 332
Polski azyl 337
Rozdział XXI 340
KLASZTORY, SKRYPTORIA I KRONIKARZE 340
Monastycyzm zachodni 436
Skryptoria klasztorne 345
Kronikarze i kroniki 347
Rozdział XXII 356
STYL ROMAŃSKI W ARCHITEKTURZE, SZTUCE I RZEMIOŚLE ARTYSTYCZNYM 356
Wczesny romanizm – renesans ottoński 356
Dojrzały styl romański w architekturze i sztuce 362
Rozdział XXIII 376
STRZELISTE PIĘKNO GOTYKU 376
Świątynie w stylu gotyckim 377
Świeckie budowle gotyckie 381
Sztuka gotycka 382
Rozdział XXIV 398
KULTURA KLASY RYCERSKIEJ 398
Geneza rycerstwa europejskiego 398
Rycerska koncepcja honoru i miłości 401
Rynsztunek rycerski 404
Turnieje rycerskie 409
Polowania 411
Zakony rycerskie i wyprawy krzyżowe 414
Rozdział XXV 424
EDUKACJA I NAUKA W WIEKACH ŚREDNICH 424
Początki uniwersytetów na Zachodzie 424
Scholastyka – filozofia i teologia katolicka 427
Rozdział XXVI 436
HEREZJE SPRZECIWU SPOŁECZNEGO 436
Waldensi 436
Katarzy i Albigensi 438
Lollardzi, Wiklef, Hus i Jędrzej Gałka z Dobczyna 442
Rozdział XXVII 447
EPOSY, LEGENDY I ROMANSE 447
Epika tradycji pogańskiej 448
Epos tradycji chrześcijańskiej 453
Romanse średniowieczne 463
Rozdział XXVIII 468
LITERATURA RELIGIJNA 468
Liryka religijna 468
Arcydzieło hagiografii – Złota legenda 473
Religijne formy dramatyczne – misteria, mirakle i moralitety 474
Rozdział XXIX 481
ŚREDNIOWIECZNA POEZJA ŚWIECKA 481
Trubadurzy, truwerzy, minnesingerzy i meistersingerzy 481
Goliardzi – Carmina Burana 484
François Villon 487
Rozdział XXX 492
SATYRYCY I PRZEŚMIEWCY 492
Satyra, literatura moralizatorska i plebejskie formy prześmiewcze 492
Étienne de Fougères i jego księga poświęcona obyczajom 493
Satyry o tematyce chłopskiej 497
Renard – chytry lis 502
Rozdział XXXI 504
MUZYKA TRADYCJI ZACHODNIEJ 504
Tradycja pogańska 504
Dziedzictwo zachodniej muzyki kościelnej 506
Najstarsze ślady muzyki i pieśni Słowian 511
Instrumenty muzyczne średniowiecza 514
Tańce średniowieczne 518
Rozdział XXXII 521
ŻYCIE CODZIENNE I OBYCZAJE 521
Zawieranie małżeństw 522
Narodziny, dzieciństwo i sieroctwo 522
Pogrzeby 526
Zmiany w ubiorach – niezwykła rola spodni i guzika 528
Nowe tradycje kulinarne 533
Higiena i łaźnie 542
Gry i zabawy ludowe 544
Pielgrzymki, czyli średniowieczna turystyka 549
Rozdział XXXIII552
CIEMNE STRONY ŚREDNIOWIECZA 552
Niewolnicy średniowiecznej Europy 552
Prostytucja 555
Psychoreligijne patologie 559
Młot na wspólniczki szatana 564
Tortury – metody, narzędzia i kaci 566
Zakończenie 571
WAGA I ZNACZENIE ŚREDNIOWIECZA 571
Skróty stosowane w przypisach 573
Bibliografia 575
Indeks nazwisk 587
Źródła ilustracji 614
