Europa obywateli? Proces komunikowania politycznego w Unii Europejskiej - Polityka informacyjna i polityka komunikacyjna w UE
Komunikowanie polityczne w Unii Europejskiej jest zagadnieniem niezwykle istotnym. W dobie kryzysu gospodarczego oraz politycznego – deficytu legitymizacji władzy, wciąż spadającego zaufania do instytucji publicznych, a także niskiego poziomu zaangażowania obywateli – podejmowane są próby wzmocnienia dialogu społecznego i obywatelskiego. Tworzone są strategie informacyjne i komunikacyjne. Promowane jest uczestnictwo obywateli w życiu Unii Europejskiej. Także prowadzone w ostatnich latach debaty nad europejską sferą publiczną partycypacją obywatelską wskazują na dużą wagę omawianych kwestii. Dialog instytucji unijnych i obywateli UE, który w pracy analizowany był na przykładzie Komisji Europejskiej, jest ważną częścią procesu komunikowania politycznego w UE. Rozważania nad komunikowaniem i obywatelstwem europejskim są szczególnie ważne w kontekście doświadczeń Europejskiego Roku Obywatelstwa 2013 i zbliżających się wyborów do Parlamentu Europejskiego (maj 2014).
Komunikowanie w UE jest problemem złożonym, dlatego też nieodzownym dla tego typu studium wydaje się podejście interdyscyplinarne. W pracy zostały zawarte refleksje z zakresu nauk politycznych i stosunków międzynarodowych, wiedzy o komunikowaniu i mediach, studiów europejskich, socjologii oraz nauk prawnych.
Przedmiotem badań był proces komunikowania instytucji Unii Europejskiej i obywateli. Komunikowanie w UE zmieniało się wraz z kolejnymi etapami integracji.(…)
Przedmiotem analizy były także różne formy aktywności obywatelskiej w kontekście komunikowania politycznego – zaangażowanie obywateli UE w programy i projekty unijne. Rozważano kwestie partycypacji obywatelskiej w perspektywie porównawczej, szukając odpowiedzi na pytanie o różnice pomiędzy postawami obywatelskimi w poszczególnych państwach członkowskich Unii Europejskiej.
W pracy podjęto problematykę jawności i przejrzystości w UE, biurokratyzacji europejskich struktur oraz legitymizacji władzy w UE. Ponadto zbadano również zagadnienia związane z unijnymi strategiami informacyjnymi i komunikacyjnymi. W analizie etapów komunikowania szczególna uwaga została skierowana na kontekst sytuacyjny, uwarunkowania polityczno-społeczne oraz tradycje i doświadczenia z przeszłości, które wpływają na konkretne wydarzenia czy zjawiska. Zbadano zależności, wynikające z podjętych wcześniej decyzji. Przeanalizowano, jak wybrane wydarzenia wpływają na kierunek i kształt dalszych działań. Punkt ciężkości analiz został położony na proces tworzenia polityki (elity vs. obywatele, polityka uprawiana za zamkniętymi drzwiami vs. otwartość, przejrzystość i partycypacja). Istotna była tutaj rola mediów jako ram dla działań aktorów komunikowania politycznego, ograniczających lub umożliwiających pewne posunięcia. Każde medium w inny sposób przetwarza to, co polityczne. Proces ten zależy od wielu czynników związanych z danym środkiem komunikowania – od jego struktury, organizacji, profilu, zadań, uczestników, otoczenia czy też konkretnej sytuacji. Ważne jest to, co da się przedstawić w danym medium. Aktorzy komunikowania politycznego przed podjęciem decyzji rozważają, jak poruszana kwestia może być zaprezentowana w mediach.(…)
Ze względu na interdyscyplinarny charakter pracy wykorzystano rozmaite źródła: akty prawne i dokumenty administracyjne instytucji Unii Europejskiej oraz oficjalne stanowiska, deklaracje i przemówienia najważniejszych przedstawicieli UE. Korzystano również z wyników sondaży opinii publicznej, zestawień statystycznych, sprawozdań, raportów i opracowań instytucji badawczych. Główną techniką badawczą była analiza zawartości stron internetowych portalu Europa, ze szczególnym uwzględnieniem europejskiego forum dyskusyjnego Debate Europe (analizie poddano ponad tysiąc czterysta wypowiedzi). W badaniach dotyczących projektów i programów unijnych zastosowano analizę porównawczą w odniesieniu do państw członkowskich Unii Europejskiej. Badanie dopełniły swobodne wywiady z ekspertami: pracownikami instytucji unijnej – Komisji Europejskiej, w tym z byłym pracownikiem Dyrekcji Generalnej ds. Komunikacji, polskim dziennikarzem zajmującym się tematyką unijną pracującym na stałe w Brukseli, a także przedstawicielami organizacji pozarządowych (fundacji i instytutu naukowo-badawczego).(…)
Małgorzata Winiarska-Brodowska
(frag. Wprowadzenia)
Wprowadzenie 13
Rozdział I
Unia Europejska jako organizacja o specyficznym charakterze 21
1. Charakterystyka Unii Europejskiej 21
1.1. Unia a państwa członkowskie 23
1.2. UE w wybranych koncepcjach integracji europejskiej 26
2. Perspektywa teoretyczna 27
3. Główne etapy budowy Unii Europejskiej 29
4. System polityczny Unii Europejskiej 32
5. Legitymizacja władzy w UE a problemy Unii Europejskiej 35
5.1. Modele legitymizacji władzy w UE 36
5.2. Deficyt legitymizacji władzy w UE 38
5.3. Bezpośrednie zaangażowanie obywateli 39
6. Konkluzje 40
Rozdział II
O obywatelach Unii Europejskiej 43
1. Obywatel w Europie 44
1.1. Współczesny obywatel 46
1.2. Społeczeństwo medialne 48
1.3. Prawa i wolności obywatela 49
2. Obywatelstwo europejskie 50
2.1. Prawa i wolności obywatela Unii Europejskiej 53
2.1.1. Współczesne koncepcje obywatelstwa europejskiego 57
2.1.2. Obywatelskość, szanse życiowe i wolność 58
2.1.3. Racjonalność komunikacyjna i sfera publiczna 59
3. Społeczeństwo obywatelskie a Unia Europejska 61
4. Konkluzje 62
Rozdział III
Polityka informacyjna i polityka komunikacyjna w UE 65
1. Etapy komunikowania politycznego w UE 66
2. Problem jawności i przejrzystości w UE 67
3. Od polityki za zamkniętymi drzwiami do polityki informacyjnej 69
4. Dialog z obywatelami 72
5. Polityka informowania i komunikowania 74
5.1. Strategie komunikacyjne 76
5.1.1. Portal Europa 79
5.1.2. Strona internetowa Komisji Europejskiej i DG ds. Komunikacji 82
6. Europejska polityka komunikacyjna 83
7. Partnerski proces komunikowania 85
8. Budując Europę Obywateli 86
9. Konkluzje 88
Rozdział IV
Formy aktywności obywateli UE 91
1. Formy aktywności w ramach obywatelstwa europejskiego 92
1.1. Europejski Rok Obywateli 92
1.2. Europa dla Obywateli 94
1.3. Prawa Podstawowe i Obywatelstwo 96
1.4. Europejska Inicjatywa Obywatelska 97
1.5. Wybory do Parlamentu Europejskiego 102
2. Inne formy aktywności obywateli Unii Europejskiej 104
2.1. Wolontariat Europejski 104
2.2. Erasmus dla Wszystkich 106
2.3. Europejska opinia publiczna 107
2.4. Lobbing a organizacje pozarządowe i ruchy społeczne w UE 109
2.5. Współczesny dialog obywatelski 110
3. Debaty 113
3.1. Przyszłość Europy: Działania na Rzecz Obywateli 113
3.2. Debata nad przyszłością Europy 115
3.3. Media a Unia Europejska – europejska sfera publiczna? 117
4. Konkluzje 119
Rozdział V
Forum Debate Europe: Demokracja – Dialog – Debata 121
1. Dostęp do Internetu w UE 123
2. Podstawowe dane dotyczące forum 126
2.1. Charakter debaty 127
2.2. Uczestnicy debaty 129
3. Zaangażowanie instytucji – rola moderatorów i urzędników UE 130
3.1. Kontakt z administracją unijną 132
3.2. Debaty inicjowane przez moderatorów a debaty obywateli 132
4. Polska wersja językowa forum Debate Europe 135
4.1. Obserwatorzy 137
4.2. Tożsamość narodowa a identyfikacja z UE 138
4.3. Debata 139
5. Angielska wersja językowa forum Debate Europe 146
5.1. Kultura dyskusji i argumentacji 146
5.2. Kreatywność 149
5.3. Tożsamość narodowa a identyfikacje z UE 151
5.4. Debata 153
6. Konkluzje 164
Zakończenie 167
Bibliografia 175
Wykaz skrótów 205
Wykaz ilustracji, tabel, wykresów i obrazów stron internetowych 207
Indeks nazwisk 209
Obrazy stron internetowych 215
Summary 223
