Film noir i kino braci Coen
Czym jest kino noir? Jakie relacje zachodzą między kinem noir a
neo-noir? W jaki sposób bracia Coen czerpią z tradycji klasycznego filmu noir? Czy ich filmy jedynie „pasożytują” na historii kina, czy jednak stanowią coś więcej niż tylko próbę reanimacji nobliwego przodka? Czytelnik otrzymuje do rąk pierwszą polską monografię, w której tak gruntownie podejmuje się tematykę filmu noir i próbę doprecyzowania tego pojęcia. Zarówno w części pierwszej, dotyczącej rozważań teoretycznych na temat kina noir i neo-noir, jak i w drugiej, na którą składają się interpretacje wybranych filmów braci Coen (Śmiertelnie proste; Ścieżka strachu; Fargo; Człowiek, którego nie było), autorka stara się wypracować własne stanowisko.
W moim przekonaniu na szczególne podkreślenie i docenienie zasługuje teza autorki, w myśl której noir (w jej rozumieniu) nie mógł w okresie klasycznym, jako nurt historyczny w kinie amerykańskim lat czterdziestych, zrealizować w pełni swojego potencjału z racji ograniczeń narzuconych przez producentów, cenzurę i autocenzurę, limitujące to, co w kinie uznawano za dozwolone i eliminujące to, co zakazane. Tym samym późniejsze nawiązania do noir były nie tylko sui generis kontynuacjami tego, co zostało już zrealizowane i utrwaliło się w powszechnej świadomości jako noir właśnie, lecz także twórczym rozwijaniem niewykorzystanego potencjału. W tym duchu dr Kamila Żyto interpretuje fenomen twórczości Ethana i Joela Coenów.
Z recenzji prof. dr hab. Alicji Helman
Podziękowania 9
Wstęp 11
Część pierwsza. Pytania bez odpowiedzi – kilka uwag na temat filmu noir (i nie tylko) 25
Rozdział I. Między klasycznym kinem noir a filmami neo-noir – bezdroża i ślepe zaułki 27
1. Problemy, problemy i kłopoty 27
2. W poszukiwaniu korzeni – francuski łącznik 29
3. Co na to inni? – film noir w piśmiennictwie anglosaskim i amerykańskim 36
4. W stronę odpowiedzi na pytania bez odpowiedzi 38
5. Kto za kim stoi, czyli zaplecze ideowo-światopoglądowe 46
5.1. Amerykańskie oblicza egzystencjalizmu 46
5.2. Jądro ciemności – film noir z perspektywy francuskiej filozofii egzystencjalnej 49
5.3. Demony psychoanalizy 63
6. Odwieczne wątpliwości – film noir jako gatunek i tonalność 68
7. Pytanie o styl i estetykę 74
8. W poszukiwaniu wzorca 80
8.1. Wizualny ekwiwalent egzystencjalnych niepokoi 80
8.2. Narracja i fabuła 82
8.3. Nie tylko femme fatale 94
Rodział II. Neo-noir – w poszukiwaniu kompromisu 99
1. Jeszcze większe kłopoty 99
2. Strategie poklasycznych filmów noir 102
3. Neo-noir niejedno ma imię 103
4. Noir w obliczu nowych możliwości 108
5. Radykalny kryzys – narracja, bohater, sytuacja 110
Część druga. W nicość śniąca się droga – noir w twórczości braci Coen 115
Rozdział I. Śmiertelnie proste – melodramat nieszczęśliwych zbiegów okoliczności 117
1. Śladami nawiązań 121
2. Visser, destrukcyjny detektyw 131
3. Abby, czyli dysfunkcyjna femme fatale 139
4. Marty, przypadek patologiczny 147
5. Ray, zagubiony kowboj 152
6. Ikonografia 156
7. Pusty świat, puści ludzie 160
Rozdział II. Ścieżka strachu – egzystencjalne niepokoje gangstera 169
1. W cieniu Hammetta 172
2. Kino gangsterskie jako gatunkowa rama 177
3. Zwierzęta różnej maści 181
4. Między słowami 190
5. Geometria struktury – symetrie, trójkąty, powtórzenia 193
6. „Nobody knows anybody” – credo racjonalisty 196
7. Podwójna natura 204
8. Kapelusz, wiatr i sen, czyli niepokój 209
9. Przemoc, czyli absurd 212
Rozdział III. Fargo – detektywistyczny paradokument w bieli 217
1. Brak noir w noir (?) 219
2. Docu-noir – nowe ścieżki inspiracji 224
3. Detektyw Gunderson na tropie 235
4. It’s a White World 252
5. Męski świat desperacji 257
Rozdział IV. Człowiek, którego nie było – kiedy Obcego dopadają mdłości 267
1. W cieniu wątpliwości rodzą się psychozy 271
2. Duch Caina znów nawiedza świat Coenów 275
3. Ed Crane – bohater powieści egzystencjalnej 284
4. W poszukiwaniu utraconej tożsamości 294
5. Alienacja Obcego, czyli historia istoty pozaziemskiej 296
6. „Ja” jako rzecz 299
7. Nowoczesne niepokoje bohaterów 311
8. Kwestia stylu, kwestia gustu 311
Zamiast zakończenia. Modernizm czy postmodernizm – kino neo-noir i bracia Coen 315
Bibliografia 321
Filmografia 329
Indeks osób 333
Indeks filmów 337
Summary 343
O autorce 345
