Historia fizyki w Polsce
Historia fizyki w Polsce to kompleksowy opis rozwoju polskiej fizyki na przestrzeni dziejów. Autor – Profesor Andrzej Kajetan Wróblewski, w swojej książce prezentuje rozwój polskich badań w dziedzinie fizyki na tle historii fizyki pozostałych krajów.
Historia fizyki w Polsce zawiera liczne biogramy polskich fizyków, wzbogacone o nieznane fakty z życia polskich naukowców, w tym życiorys Mikołaja Kopernika, życiorys Marii Skłodowskiej-Curie czy Mariana Smoluchowskiego.
Historia fizyki w Polsce składa się z 4 części, z których pierwsza obejmuje okres do utraty niepodległości w roku 1795. Część druga opisuje rozwój fizyki na ziemiach polskich w okresie zaborów. Część trzecia dotyczy fizyki w Polsce w okresie międzywojennym. Część czwarta to historia fizyki w Polsce po 1945 roku.
Dzięki książce Historia fizyki w Polsce:
- poznasz mało znane fakty z życia polskich fizyków, mających wpływ na rozwój rodzimej, jak i światowej nauki;
- uświadomisz sobie, z jakimi trudnościami i ograniczeniami technologicznymi oraz geopolitycznymi musieli zmagać się polscy fizycy;
- dowiesz się, jak polska nauka wyglądała na tle rozwiązań światowych oraz jaki był wkład polskich fizyków w rozwój nauki i kultury światowej.
Z treści:
Józef Rogaliński przeprowadzał w swym poznańskim laboratorium doświadczenia z elektrycznością. W 1765 r. wydał niewielką broszurę „O dziwnych bursztynowania skutkach...” pod nazwiskiem swego ucznia Szczepana Turno. Był to opis doświadczeń czynionych podczas popisu publicznego. Rogaliński był zdania, że należy zastępować obce terminy nazwami polskim, dlatego też zamiast „elektryzacja” mówił „bursztynowanie”.
W podręczniku fizyki Osińskiego (1777) jest obszerny rozdział o elektryczności (s. 353–409), a w nim sporo wiadomości o piorunochronach. O piorunochronach pisali także Andrzej Trzciński, Józef Herman Osiński i Franciszek Scheidt. Ponadto Stanisław Bonifacy Jundziłł przełożył na język polski dzieło Giovanniego Beccarii.
W Warszawie pierwszy piorunochron został założony na Zamku Królewskim w 1784 r. Ludność była jednak nastawiona bardzo sceptycznie do tego wynalazku. Na obszarach utraconych przez Polskę wskutek rozbiorów trzeba było aż wydania specjalnych dekretów przez cesarza Austrii Józefa i króla Prus Fryderyka, którzy nakazywali zakładanie na dachach tych zabezpieczeń.
Oto nowa książka Andrzeja Kajetana Wróblewskiego, imponującego młodzieńczą energią nestora polskiej fizyki. Autor jest nie tylko wybitnym naukowcem, członkiem PAU, PAN oraz wielu Towarzystw Naukowych, wielokrotnym doktorem honoris causa, ale również prawym Obywatelem wybranym na Rektora Uniwersytetu Warszawskiego w pamiętnym roku 1989. …Uwagę przyciągają zamieszczone w poszczególnych rozdziałach wyjątkowo interesujące uzupełnienia i dygresje do zasadniczej treści w formie ramek wypełnionych zdjęciami lub portretami naukowców, rysunkami aparatury, opisami dokonanych odkryć, stronami tytułowymi starych podręczników. W ramkach są również przytoczone fragmenty autobiografii i rozważania na temat istoty nauki oraz piękne pośmiertne noty, a nawet satyryczne urywki z gazet codziennych. Autor szczegółowo charakteryzuje naukowców i prowadzone przez nich badania. Jego renesansowa wiedza pozwala na opisywanie historii nauki z różnych perspektyw. …Historia fizyki w Polsce to dzieło imponujące zawartością treści i objętością, a zarazem znakomicie napisane. Adresowane jest przede wszystkim do wykładowców i nauczycieli fizyki. Jego lektura bardzo się przyda również czytelnikom zainteresowanym historią nauki, tak jak poprzednia wspaniała praca Andrzeja Kajetana Wróblewskiego – Historia fizyki.
Krzysztof Dołowy,
Nowe Książki
Przedmowa VII
CZĘŚĆ 1. FIZYKA W POLSCE DO 1795 ROKU 1
Rozdział 1. Pierwsze wieki 3
1.1. Szkoły i wykształcenie 3
1.2. Pierwsze uniwersytety 4
1.3. Podstawy fizyki Arystotelesa 8
1.4. Witelo 9
Rozdział 2. Akademia Krakowska 13
2.1. Akademia dawna i odnowiona 13
2.2. Burydanizm w Akademii Krakowskiej 15
2.3. Mikołaj Kopernik i znaczenie jego reformy dla fizyki 16
Rozdział 3. Wiek XVII 21
3.1. Fizyka w czasach Galileusza, Gilberta, Kartezjusza, Keplera i Newtona 21
3.2. Akademia Krakowska 25
3.3. Szkoły i akademie zakonne 29
3.4. Gimnazja akademickie w Polsce 33
3.5. Valeriano Magni i jego eksperymenty z próżnią 37
Rozdział 4. Wiek XVIII 42
4.1. Rozwój fizyki i jej społeczny odbiór w Oświeceniu 42
4.2. Societas Physicae Experimentalis w Gdańsku 46
4.3. Recepcja nowej filozofi i w szkołach zakonnych i w Akademii Krakowskiej 51
4.4. Warszawa 58
4.4.1. Szkoła Rycerska 58
4.4.2. Towarzystwa naukowe 60
4.5. Komisja Edukacji Narodowej i jej reformy 62
4.5.1. Szkoła Główna Koronna 67
4.5.2. Szkoła Główna Litewska 72
4.6. Podręczniki fizyki w Polsce w XVIII wieku 77
4.7. Powstawanie polskiej nomenklatury fi zycznej 92
4.8. Fizycy w Polsce wobec wielkich odkryć i idei fizycznych 94
4.8.1. Elektryczność 94
4.8.2. Balony 98
4.8.3. Atomy 99
Część 2. POD ZABORAMI (1795–1918) 103
Rozdział 5. Od III rozbioru Polski do upadku Powstania Listopadowego (1795–1832) 105
5.1. Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk 106
5.2. Liceum Warszawskie 110
5.3. Fenomen Karola Kortuma 112
5.4. Fizyka w Wilnie, Krzemieńcu i Połocku 117
5.4.1. Uniwersytet Wileński 117
5.4.2. Liceum Krzemienieckie 125
5.4.3. Akademia Połocka 125
5.5. Królewski Uniwersytet Warszawski 126
5.6. Fizyka we Lwowie 132
5.7. Uniwersytet w Krakowie 133
5.8. Towarzystwo Naukowe Krakowskie 135
5.9. Wydawnictwa 136
Rozdział 6. Od upadku Powstania Listopadowego do zamknięcia Szkoły Głównej Warszawskiej (1832–1869) 141
6.1. Warszawa i Wilno 141
6.2. Kraków 145
6.3. Lwów 146
6.4. Zabór pruski 149
6.5. Szkoła Główna Warszawska 152
Rozdział 7. Od zamknięcia Szkoły Głównej Warszawskiej do odzyskania niepodległości (1869–1918) 159
7.1. Cesarski Uniwersytet Warszawski (1869 –1915) 159
7.2. Towarzystwo Nauk Ścisłych w Paryżu 162
7.3. Zjazdy i korporacje polskich uczonych 162
7.4. Uczelnie we Lwowie 164
7.5. Uniwersytet Jagielloński 171
7.6. Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie 181
7.7. Marian Smoluchowski 181
7.8. Ludwik Silberstein 185
7.9. Maria Skłodowska-Curie 187
7.10. Dalsze polskie badania nad promieniotwórczością 192
7.11. Recepcja teorii względności przez fizyków polskich 199
7.12. Pierwsza wojna światowa. Powstanie wyższych uczelni w Warszawie 201
7.13. Próba podsumowania 205
Część 3. FIZYKA W POLSCE W LATACH 1918–1939 206
Rozdział 8. Stare i nowe ośrodki fizyki 208
8.1. Kraków 209
8.1.1. Uniwersytet Jagielloński 209
8.1.2. Akademia Górnicza 211
8.2. Lwów 213
8.2.1. Uniwersytet Jana Kazimierza 213
8.2.2. Politechnika Lwowska 218
8.3. Poznań 222
8.4. Warszawa 229
8.4.1. Uniwersytet Warszawski 229
8.4.2. Politechnika Warszawska 243
8.4.3. Wolna Wszechnica Polska 249
8.4.4. Pracownia Radiologiczna TNW 249
8.5. Wilno 255
8.6. Rydzyna 259
8.7. Studia, studenci i wydawnictwa 260
8.8. Nauka i szkolnictwo wyższe a władze państwowe 266
Rozdział 9. Polskie Towarzystwo Fizyczne (PTF) 269
9.1. Towarzystwo Fizyczne w Warszawie 269
9.2. Powstanie PTF 270
9.3. Zjazdy PTF 274
Rozdział 10. Problematyka badań i wybrane osiągnięcia 287
10.1. Fizyka atomowa i molekularna 287
10.2. Pierwszy Międzynarodowy Kongres Luminescencji (1936) 290
10.3. Fizyka materii skondensowanej 293
10.4. Fizyka jądrowa 298
10.5. Promieniowanie kosmiczne 302
10.6. „Gwiazda Polski” 306
10.7. Fizyka teoretyczna 310
10.8. Kongres Nowe teorie w fizyce (1938) 317
10.9. Próba podsumowania 320
Część 4. PO 1945 ROKU 323
Rozdział 11. Pierwsza powojenna dekada 325
11.1. Bilans otwarcia 325
11.2. Odbudowa i rozbudowa uczelni 331
11.3. Odrodzenie Polskiego Towarzystwa Fizycznego 359
11.4. Międzynarodowa Konferencja na temat Promieniowania Kosmicznego 363
11.5. I Kongres Nauki Polskiej 366
11.6. Utworzenie Polskiej Akademii Nauk 368
11.7. Wybrane wyniki badań 370
Rozdział 12. Od względnej prosperity do zapaści 379
12.1. Pozauczelniane instytuty fi zyki 380
12.2. Rozwój ośrodków uczelnianych 392
12.3. Polskie Towarzystwo Fizyczne 407
12.4. Plany, nadzieje i rozczarowania 417
12.5. Mylący obraz – rok 1964 424
12.6. Fizyka atomowa i molekularna 425
12.7. Fizyka materii skondensowanej 439
12.8. Fizyka jądrowa 458
12.9. Fizyka cząstek elementarnych i wysokich energii 473
12.10. Fizyka teoretyczna 491
Zakończenie 501
Dodatki 507
Dodatek 1. Laureaci Medalu Mariana Smoluchowskiego Polskiego Towarzystwa Fizycznego 507
Dodatek 2. Fizycy – Laureaci Nagrody im. Marii Skłodowskiej-Curie 507
Dodatek 3. Fizycy – Laureaci Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 508
Dodatek 4. Fizycy i geofi zycy – Członkowie Polskiej Akademii Nauk (1952–2019) 509
Dodatek 5. Fizycy – Członkowie Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności (do zawieszenia działalności w 1953 r.) 510
Dodatek 5a. Fizycy i geofi zycy – Członkowie Polskiej Akademii Umiejętności (po jej reaktywacji w 1989 r.) 510
Dodatek 6. Fizycy – Członkowie Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (przed jego rozwiązaniem w 1953 r.) . 511
Dodatek 6a. Fizycy i geofi zycy – Członkowie Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (po jego reaktywacji w 1981 r.) 511
Dodatek 7. Prezesi Polskiego Towarzystwa Fizycznego 512
Dodatek 8. Zjazdy Fizyków Polskich 513
Wykaz skrótów tytułów czasopism 514
Wykaz skrótów nazw instytucji 515
Spis ramek 516
Bibliografia 518
Skorowidz rzeczowy 548
Skorowidz osobowy 553
