Historia teorii stosunków międzynarodowych
Pierwsza w polskiej literaturze – wyjątkowa w odbiorze – historia teorii stosunków międzynarodowych!
Książka łączy historyczną myśl o stosunkach międzynarodowych i jej współczesną interpretację z wiedzą o najważniejszych wydarzeniach w dziejach świata (budowa i upadek imperium rzymskiego, wojna peloponeska, odkrycie Nowego Świata, wojna trzydziestoletnia, traktat westfalski, XIX-wieczny system międzynarodowy, budowa imperium brytyjskiego, kolonializm). Przedstawia także współczesne aspekty stosunków międzynarodowych, takie jak: sprawiedliwość, suwerenność, wojna i pokój, kosmopolityzm czy komunitaryzm.
Zajmując się kwestiami teoretycznymi, autor prowadzi narrację w stylu eseistycznym, dostarcza licznych przykładów pozwalających na ich lepsze zrozumienie, porusza także problemy wywołujące emocje i skłaniające czytelnika do rozstrzygnięć o charakterze moralnym.
Andrzej Gałganek bez natrętnej gorliwości badacza fascynata bądź krytykanta, ale z przekonaniem o istnieniu i niedocenianiu myśli politycznej przez badaczy stosunków międzynarodowych rekonstruuje – wedle przyjętych przez siebie kryteriów – długą tradycję myślenia o stosunkach międzynarodowych jako obszarze ścierania się myśli, idei i politycznych wartości, obecnych w historii stosunków międzynarodowych, mając jednocześnie świadomość, iż jest to przedsięwzięcie niezwykle złożone, a nawet, jak pisze, problematyczne. Szczęśliwie takie ryzyko podejmuje, przybliżając w kolejnych rozdziałach trzy tradycje w nauce o stosunkach międzynarodowych, a więc empiryczną tradycję (realizm polityczny, moralny pesymizm, realizm empiryczny oraz tradycję hobbesowską), tradycję normatywną (zbudowaną na idealistycznym przesłaniu utopijności, etyce i moralności racjonalistycznej) oraz tradycję historystyczną. Tym samym łagodzi ostrą tezę M. Wighta o niedostatku teoretyzowania o stosunkach międzynarodowych.
(Fragment recenzji prof. dr hab. Teresy Łoś-Nowak)
WPROWADZENIE 11
1. Teoria polityczna stosunków międzynarodowych 11
Teoria polityczna, teoria stosunków międzynarodowych i teoria polityczna stosunków międzynarodowych 29
Klasyczne teksty w teorii politycznej stosunków międzynarodowych 47
2. Trzy tradycje: empiryzm, normatywizm, historyzm 61
Tradycja empiryczna 78
Tradycja normatywna 81
Tradycja historystyczna 89
CZĘŚĆ I. TRADYCJA EMPIRYCZNA 99
3. Klasyczna Grecja: prymat interesu i imperium 99
Narodziny greckiego polis 101
Wojna i stasis 105
Morze, demokracja i nowe idee 114
4. Tukidydes i wojna peloponeska w teorii stosunków międzynarodowych 123
Ateny i Sparta przed wybuchem wojny peloponeskiej 128
Charakter Ateńczyków i Spartan 133
Rzeczywiste powody wojny peloponeskiej 137
Natura ludzka i imperializm 143
Imperialne „nadrozciągnięcie” 149
Upadek imperium ateńskiego 152
5. Dwa imperia i państwo 155
Priorytet sekularności: Średniowieczne dziedzictwo 155
Marsyliusz z Padwy i William Ockham 157
6. Machiavelli i nowżytny system międzynarodowy 167
Regnum Italicum: włoski system międzynarodowy 171
Metoda Machiavellego 175
Rzym: doświadczenia starożytnych 186
Warunki sukcesu państwa i stosunki międzynarodowe 195
Machiavelli i dyplomacja 204
O sztuce wojennej 210
7. Hobbes: stosunki międzynarodowe w filozofii politycznej 218
Interpretacje Hobbesa 220
Hobbesowska teoria polityczna stosunków międzynarodowych 225
Stosunki między wspólnotami 235
CZĘŚĆ II. TRADYCJA NORMATYWNA 243
8. Grecy, stoicy i chrześcijanie: priorytet prawa i moralności 243
Greccy i rzymscy stoicy 243
Cyceron 248
Cesarz Marek Aureliusz 260
Teoria pokoju Augustyna 265
9. Tomasz z Akwinu, Vitoria, Gentili i Grocjusz: ograniczenie wojny 272
Tomasz z Akwinu i Średniowieczne stosunki międzynarodowe 274
Szkoła hiszpańska i Alberico Gentili 279
Grocjusz: prawo narodów 291
Sprawiedliwe i niesprawiedliwe przyczyny wojny 304
Ius naturale i Ius gentium 307
Wspólnota Świata, podbój i imperium oraz amerykańscy Indianie 312
10. Pufendorf i państwo w stosunkach międzynarodowych 327
Pufendorfa nauka moralności 330
Stan natury, jego niedogodności i państwo 336
Państwo jako cywilny suweren 338
Moralność wojny i pokoju 345
Prawo własności i kolonializm 350
11. Locke i Vattel: społeczności międzynarodowe 352
Suwerenność jako metafora zawłaszczenia 352
Locke o moralnej podstawie stosunków międzynarodowych 362
Vattel o prawie naturalnym i prawie narodów 367
Stan wojny i wojna sprawiedliwa: Locke i Vattel 371
Vattel i eksternalizacja suwerenności 377
Vattel i pluralizacja rodziny narodów 381
Własność i kolonizacja: Locke i Vattel 386
12. Kant: społeczności kosmopolityczne 392
Interpretacje teorii politycznej stosunków międzynarodowych Kanta 392
Kant: początek ludzkiej historii 397
Historia powszechna w aspekcie Światowym 400
Do wiecznego pokoju 406
Prawo narodów i obywatelstwa światowego 418
13. Rawls i prawo ludów 423
Do teorii stosunków międzynarodowych: teoria sprawiedliwości i liberalizm polityczny 426
Prawo ludów 431
Krytyka prawa ludów Rawlsa 439
CZĘŚĆ III. TRADYCJA HISTORYSTYCZNA 457
14. Rousseau: teoria polityczna stosunków międzynarodowych 457
Stan natury i narodziny społeczeństwa: krytyka Hobbesa 462
Źródła wojny i niemożliwość pokoju 467
Rousseau i Nowy Świat 471
Państwo jako jednostka polityczna w stosunkach międzynarodowych 476
15. Burke i historyzm w stosunkach międzynarodowych 479
Burke: empiryzm, normatywizm i historyzm 482
Burke o dzikości, niewolnictwie i Imperium Brytyjskim w Nowym Świecie 492
Równowaga sił w Europie 496
16. Hegel: filozofia dziejów i stosunki międzynarodowe 502
Hegel: system filozoficzny i filozofia dziejów 507
Realizm i dzieje powszechne 516
Ustrój Niemiec, stosunki międzynarodowe i obraz świata 526
Usprawiedliwienie wojny 536
17. Marks i stosunki międzynarodowe 542
System międzynarodowy w XIX w. 542
Materialistyczna koncepcja historii 545
Marksowska teoria stosunków międzynarodowych 554
Kapitalizm i świat 558
Konieczność historyczna w stosunkach międzynarodowych 561
Kolonializm 564
Marks o rewelacjach z dziejów dyplomacji 568
Bibliografia 577
Indeks nazwisk 595
