Klątwa Parmenidesa
ISTNIEJĄCE ISTNIEJE, NIEISTNIEJĄCE NIE ISTNIEJE.
Formułując tę pierwszą zasadę metafizyki, z pozoru niewinną i niewiele wnoszącą tautologię,
Parmenides rzucił zaklęcie na całe zachodnie myślenie, spod mocy którego nie potrafimy uwolnić się do dzisiaj – dowodzi
Tadeusz Bartoś w KLĄTWIE PARMENIDESA. Czy ta starożytna formuła, zniewalająca swoją niezaprzeczalną oczywistością, zamyka nasze myślenie, to znaczy zakreśla najszerszy obszar, poza który nie sposób się wydostać, czy też nasze myślenie rodzi się dopiero wtedy, gdy próbuje zrzucić z siebie jej jarzmo? Czy fundamentalne zagadnienia zachodniej filozofii – pojęcia takie jak prawda, tożsamość, dialog, poznanie, moralność, działanie – dają się w ogóle pomyśleć bez odwołania do Parmenidesowej wykładni bytu? Czym mogłaby być filozofia wolna od tej obezwładniającej tautologii?
To tylko niektóre z zagadnień, które porusza Autor w piętnastu erudycyjnych esejach, tropiąc ślady oddziaływania klątwy Parmenidesa na wskroś historii filozofii, począwszy od Platona i
Arystotelesa, przez Tomasza z Akwinu, po
Nietzschego,
Bergsona i
Heideggera. Bartoś podejmuje przy tym brawurową próbę zbadania możliwej strategii wyrwania myśli spod zaklęcia języka, choć sam przyznaje, że to wysiłek skazany na klęskę. Samo jednak badanie uznaje za rzecz bezcenną, najwyższe filozoficzne powołanie, gdyż odsłania ono moc słów, ujawnia potęgę logocentryzmu. Bez języka bowiem nie potrafimy myśleć, zaś w języku myślimy wedle reguł nie przez nas ustanowionych. Możliwe jednak, że jest jeszcze inna droga, nieoczywista, prowadząca ku bezdrożom, miejscom ukrytym, istniejącym bez słów, zatopionym w koniecznym, bezkresnym milczeniu.
Wprowadzenie 7
Czy nieistniejące nie istnieje i nie może być? Czy nie jest coś, co być może? 13
Błędne koło istnienia 29
Ciało metafizyczne – co by było, gdyby Platon miał rację 45
Ludzka potrzeba fikcji i samooszukiwania się: przypadek konieczności i przypadku 56
Jak umiera opowieść — analiza a narracja 77
Filozofia nic-nierobienia, czyli wyzwolenie z kompulsji celowościowości 89
Jakościowy — ilościowy 105
Analogia, homeostaza, analiza potrzeb 129
Prawda, post-prawda — wszystko już było 149
Hypermodernizm, czyli co zrobić, by tworzenie nowych pojęć nie poszerzało naszej wiedzy 163
Kultura jako źródło słabości 187
Upór – nowe oblicze pewności, czyli o tych, którzy wiedzą najlepiej 195
Dialog? — analiza ontologiczna 217
Być widzianym – niemożliwość samotności 263
Decentralizacja — filozofia nieciągłości 293
Sen 311
Zakończenie 313
Bibliografia 319
Indeks osób 327
