Ludzie i zwierzęta
Tom Ludzie i zwierzęta jest ważnym głosem w toczącej się od kilku lat w polskiej nauce debacie o istniejących i nowych sposobach mówienia i myślenia o zwierzętach. Książka przedstawia różne perspektywy, zarówno bardziej tradycyjne, jak i bardziej awangardowe.
Autorzy do współpracy zaprosili przedstawicieli kilku dyscyplin, m.in. socjologii, filozofii, literaturoznawstwa, antropologii, kulturoznawstwa i historii. Szczególnie zależało im na wydobyciu perspektywy historycznej polskich studiów nad zwierzętami, cieszącej się najmniejszą popularnością. Jednocześnie w sposób krytyczny przyglądają się także ujęciom antropocentrycznym – niewątpliwie wciąż dominującym – i propozycjom próbującym przekroczyć
antropocentryzm, które dopiero zadamawiają się w polskiej humanistyce.
Gdy dawniej kładliśmy nacisk na odmienność między nami a zwierzętami, dziś, w dążeniu do wykazania ciągłości i w konstruktywistycznym podejściu do granic świata ludzkiego, przeciągamy zwierzęta na naszą stronę, ludzką. […] Próba przenoszenia naszego samorozumienia na rozumienie zwierząt jest równie antropocentryczna jak procedura twardo oddzielająca zwierzęta od ludzi. Tak się jednak składa, że żadnym innym samorozumieniem nie dysponujemy, a dostęp do samorozumienia i rozumienia relacji z nami, jakie mogłyby mieć zwierzęta, również uzyskać możemy jedynie za pośrednictwem własnych narzędzi poznawczych i komunikacyjnych. Filozoficznie rzecz biorąc, sytuacja jest beznadziejna i skazani jesteśmy na antropocentryzm.
Ze wstępu Marty Bucholc
*********
People and animals. Pongo. Volume VI
The book presents various approaches to talking and thinking about animals existng in Polish science, both more traditional and more avant-garde. The authors show the problem from the perspective of sociology, philosophy, literary studies, anthropology, cultural studies and history. They critically scrutinize both the still dominant anthropocentric approaches and proposals that try to transcend anthropocentrism, which are only beginning to settle down in Polish humanities.
WPROWADZENIE 13
Marta Bucholc – Wprowadzenie. O trwałości antropocentryzmu i paradoksach postantropocentrycznych w naukach społecznych 15
GRANICE 35
Marta Rakoczy – Człowiek, symbol, pismo. O Cassirerowskich poszukiwaniach istoty człowieczeństwa 37
Katarzyna Szkaradnik – „– Co to jest mądry goryl? – Ja”. Ludzki zwierzyniec wobec pytania o osobę 50
DEKONSTRUUJĄC 61
Marta Kluszczyńska – Ogród zoologiczny jako miejsce konstruowania Zwierzęcia 63
Małgorzata Szubartowska – O dyskursach ludzkiej dominacji w telewizyjnych programach przyrodniczych 79
Lech M. Nijakowski – Zwierzęta i ludzie po apokalipsie. Relacje zwierząt i ludzi w tekstach postapokaliptycznych kultury popularnej jako źródło wiedzy o człowieku i społeczeństwie doby późnej nowoczesności 88
W STRONĘ REPREZENTACJI NIEANTROPOCENTRYCZNEJ 105
Anna Barcz – Moja przyjaciółka krowa. O niesymbolicznej reprezentacji krowy u Julii Hartwig, Jolanty Brach-Czainy i Marlen Haushofer 107
Anna Jastrzębska – „Pasażer na gapę” obala antropocentryzm, czyli komentarz do komentarza Juliana Barnesa o wpływie Biblii na relacje ludzi i zwierząt 122
Karolina Wróbel – „Sieci różnych korespondencji”. Zwierzęta w prozie Olgi Tokarczuk 133
Justyna Schollenberger – „I poznali, że są nadzy...” Zagadnienie relacji ludzi i zwierząt w odniesieniu do władzy i wstydu 146
Joanna Jeśman – Zwierzęta w bio-arcie. Obrona czy atak? 161
NA STYKU CIAŁ 173
Magdalena Dąbrowska – Siła doświadczenia. Kobiety, ich psy i zmiana paradygmatu relacji człowiek – zwierzę 175
Marzena Kotyczka – Gołębie ślady w przestrzeni miejskiej 190
Adam Repucha – Ciało ludzko-zwierzęce. O przyległości gatunków w przestrzeniach transgresji 202
Ariel Łukasz Lisowski – Osiołkowi w żłoby dano, w jeden medal, w drugi siano, czyli o sporcie z udziałem zwierząt słów kilka 219
KOLEKCJE 231
Hanna Jurkowska – „Bazyliszek prawdziwy, jednorożcowych rogów dwa, zasuszony w całości krokodyl...” Zwierzęce kurioza Hieronima Floriana Radziwiłła 233
Katarzyna Adamska – „Chowałem niegdyś sowę...” Figury zwierząt w Estetyce mieszkania Paula Schultze-Naumburga 242
Olga Anna Czeranowska – Dachowiec a angora z kryształową obróżką, czyli zwierzęta domowe jako element budowania prestiżu współczesnej „klasy próżniaczej”. Na podstawie teorii Thorsteina Veblena 252
HISTORIE 267
Monika Błaśkiewicz – Żywiciel, wyrafinowany symbol, przedmiot rywalizacji. O znanych i mniej znanych ujęciach roli i pozycji zwierzęcia w polowaniu w starożytnej Grecji 269
Piotr Morawski – Niesamowitość i realizm: zwierzęta na misteryjnej scenie 280
Karolina Kowalska – Szekspirowski żywy inwentarz, czyli co czai się po kątach… 297
Igor Piotrowski – Insektoteologia i insektoteologie. O relacjach między Bogiem, ludźmi i owadami w kulturze Zachodu (krótka introdukcja) 309
Katarzyna Wagner – Choroby zwierząt i sposoby ich zwalczania w Warszawie w latach 1864–1901 w świetle doniesień prasy 323
Dariusz Piechota – Literatura drugiej połowy XIX wieku w świetle studiów nad zwierzętami (animal studies) 330
Indeks postaci 346
