Mroczna Selene
Książka została poświęcona magicznemu rytuałowi znanemu z greckich i łacińskich źródeł antycznych, polegającemu na sprowadzeniu księżyca z niebios na ziemię. Na podstawie licznych relacji o tym fenomenie, pochodzących z okresu od połowy V wieku p.n.e. do połowy VI wieku n.e., autor omówił astronomiczne zjawiska zaćmienia księżyca oraz całkowitego zaniku miesiąca podczas czasu tzw. interluny (łac. interlunium), które były postrzegane przez niektórych ówczesnych ludzi jako efekt działa magów i czarownic.
******
Dark Selene. The Magic Ritual of Bringing The Moon Down from the Sky in the Ancient Era
The book is devoted to a magic ritual known from ancient Greek and Latin sources and performed to bring the moon down from the sky to the earth. On the basis of numerous accounts of the phenomenon from the middle of the 5 th century B.C.E. until the middle of the 6 th century C.E., the author describes the astronomical occurrences of the moon eclipse and its total eclipse during so called interlunium, which was perceived by some contemporaries as the result of magi’s and witches’ acts.
Wprowadzenie 11
Wykaz skrótów 24
Część pierwsza (A)
Sprowadzanie księżyca z niebios w źródłach antycznych
I. Ikonografia 29
1. Lekythos z British Museum (koniec V wieku p.n.e.)
29
2. Przerysy malowidła z wazy Hamiltona 31
II. Najstarsze greckie świadectwa pisane z czasów klasycznych i wczesnohellenistycznych (V–III wiek p.n.e.) 34
1. Sofron z Syrakuz, Kobiety mówiące, że odpędzają
boginię 34
2. Arystofanes, Chmury 37
3. Pseudo-Hippokrates, O świętej chorobie 40
4. Platon, Gorgiasz 42
5. Asklepiades z Tragilos, Tematy tragedii 46
6. Sosifanes z Syrakuz, Meleager 48
7. Menander, Tessalka 49
8. Teokryt, Czarodziejki 51
9. Apollonios z Rodos, Argonautika 53
Aneks. Pindar (Nem. IV 58) i terakotowe wotywne koła
iynks 59
III. Grecka gramatyka czasów początków Cesarstwa
(I wiek p.n.e./I wiek n.e. – II wiek n.e.) 63
1. Theon, 2. Lukillos Tarraios (z Tarrha), 3.
Sofokleios 63
IV. Poezja łacińska „wieku złotego” czasów Augusta 70
1. Wergiliusz 70
A. Bukoliki 71
B. Georgiki 73
C. Eneida 75
Aneks 1. Pseudo-Wergiliusz, Komar 77
Aneks 2. Hosidius Geta, Medea: cento Vergilianus 78
2. Horacy 79
A. Epody 79
B. Satyry 83
Aneks. Kanidia-Gratidia i Albucjusz 84
3. Tibullus, Elegie 89
4. Propercjusz, Elegie 92
5. Owidiusz 97
A. Pieśni miłosne 97
B. Listy mitycznych kochanków 99
C. Sztuka kochania 100
D.Lekarstwa na miłość 101
E. O kosmetyce twarzy kobiecej 103
F. Metamorfozy 104
V. Historycy epoki wczesnego Cesarstwa 109
1. Liwiusz 109
2. Tacyt, Roczniki 113
VI. Poezja łacińska „wieku srebrnego” (druga połowa I – początek II wieku) 118
1. Seneka 118
A. Medea 119
B. Fedra 124
C. Pseudo-Seneka, Herkules na Ojcie 126
2. Lukan, Wojna domowa 127
3. Marcjalis 129
4. Waleriusz Flakkus, Argonautica 131
5. Stacjusz, Tebaida 137
6. Siliusz Italikus, Punica 142
7. Juwenalis, Satyry 144
VII. Literatura badawcza I wieku 146
1. Seneka, O zjawiskach natury 146
2. Pliniusz Starszy, Historia naturalna 148
VIII. Literatura religijno-filozoficzna, moralistyka i biografistyka przełomu I i II wieku: Plutarch z Cheronei 153
A. Dlaczego Pytia nie wygłasza już wyroczni
wierszem? 153
B. O zamilknięciu wyroczni 155
C. Zalecenia małżeńskie 157
D. Żywot Emiliusza Paulusa 160
E. O obliczu widniejącym na tarczy księżyca 164
IX. Łacińska powieść komiczno-realistyczna I i II wieku 168
1. Petroniusz, Satyrikon 168
2. Apulejusz z Madaury, Metamorfozy 171
X. Grecka literatura sofistyczna II wieku 174
1. Zenobios, Epitome 174
2. Lukian z Samosat 176
A. Rozmowy bogów 177
B. O ofiarach 178
C. Ikaromenippos 178
D. Łgarz albo niedowiarek 179
E. Aleksander albo rzekomy prorok 181
XI. Poezja późnoantyczna (koniec III–V wiek) 183
1. Nemesianus, Sielanki 183
2. Klaudian 186
A. Przeciw Rufinowi 187
B. O wojnie gockiej (O wojnie pollentyńskiej) 188
3. Nonnos, Dionysiaka 190
4. Metrodoros (Anth. Gr. XIV 140) 192
XII. Fachowe teksty magiczne 195
1. Greckie Papirusy Magiczne (Papyri Graecae Magicae)
196
A. PGM XIII 870–875 („słońce się zatrzyma, a
księżyc przerażony będzie”) 197
B. PGM XXXIV 1–10 („jeśli rozkażę księżycowi,
zstąpi w dół”) 199
C. PGM IV 2296–2300 („będziesz się podziwiać, aż
czarne światło zrzucisz z oczu”) 201
D. PGM VII 865–879 (pianka księżycowa) 208
2. Kyranides 211
XIII. Literatura chrześcijańska (II–VI wiek) 219
1. Pseudo-Hipolit, Odparcie wszelkich herezji 220
2. Maksymus z Turynu 227
A. Kazanie 30 228
B. Kazanie 31 230
3. Cezary z Arles 231
A. Kazanie 13 232
B. Kazanie 52 232
XIV. Kres antycznej refleksji nad ściąganiem księżyca z niebios (VI wiek): Olympiodoros z Aleksandrii, Komentarz do Gorgiasza Platona 234
Część druga (B)
Pięć studiów o sprowadzaniu księżyca z niebios
I. Endymion czy Pan? W poszukiwaniu mitu ajtiologicznego 243
1. Endymion. Uśpiony kochanek ze świętej góry Latmos
244
A. „Ten, który jest w środku”: topografia życia i
śmierci Endymiona 244
B. Romans Selene z Endymionem w kontekście
sprowadzania księżyca 249
C. Uśpiony kochanek Selene – dalsze konteksty i
asocjacje 259
D. Ikonografia Endymiona 264
Wnioski 266
2. Pan. Podstępny uwodziciel skryty w mrocznym lesie
267
A. Selene i podstępny uwodziciel 268
B. Pan w owczej skórze 271
C. Pan-uwodziciel w antycznych komentarzach do
Wergiliusza 275
D. Pan czy Endymion: ajtiologia sprowadzania
księżyca 279
Wnioski 280
II. Cztery alchemiczne kolory księżyca 283
1. Kolory przemian księżyca 284
A. Biel 284
B. Czerń 288
C. Żółty 291
D. Czerwień 295
Aneks 1. Kolorowe magiczne sznurki 298
Aneks 2. Leukofryene i Melinoe – dwa barwne
oblicza księżycowej bogini 302
2. Biały, czarny, czerwony, żółty: „elementarne”
kolory antyku i harmonia tetraktysu 306
A. Antyczna teoria barw 307
B. „Tetraktys: harmonia, w której śpiewają
Syreny” 314
3. Alchemiczny proces nigredo – albedo – citrinitas –
rubedo i jungowska koncepcja Quaternität 317
A. Nigredo – albedo – citrinitas – rubedo 317
B. Quaternität 323
III. Zwierciadło magów, wróżbitów i filozofów 329
1. Lustro w świecie antycznym 330
2. Lustro w rycie ściągania księżyca z niebios
(magowie, chrześcijanie i… Arystofanes) 335
3. Lustro i księżyc w magicznych sztuczkach 340
A. „Sztuczka Pitagorasa” 340
B. Anaksilaos z Larissy 345
4. Katoptromancja (κατοπτρομαντεία / divinatio
specularis) i hydromancja 346
5. Metafizyka lustra w antycznych nurtach
filozoficzno-religijnych 352
IV. Pianka księżycowa (spuma lunaris), jej pozyskiwanie i wykorzystanie w antycznej oraz późniejszej magii 362
1. Pozyskiwanie i użycie pianki księżycowej podczas
magicznych rytuałów 362
2. Księżycowa pianka z góry Apesantos w Argolidzie
366
3. Księżycowa pianka w papirusach magicznych 368
4. Motyw zbierania światła księżyca w szaty przez
dziewice 369
Aneks. Pianka księżycowa w magii XIX i XX wieku 370
V. Spiżowy demon. Bicie w brąz jako czynność odpędzająca wszelkie zaciemnienie księżyca 375
1. Relacje autorów antycznych 379
A. Historycy (Liwiusz i Tacyt) 380
B. Biografowie i autorzy traktatów religijno-
filozoficznych (Plutarch) 382
C. Literatura fachowa (Seneka i Pliniusz Starszy).
387
D. Poeci (Teokryt, Tibullus, Owidiusz, Seneka,
Stacjusz, Juwenalis, Klaudian) 389
E. Kazania chrześcijańskich biskupów (Maksymus z
Turynu i Cezary z Arles) 395
F. Greckie Papirusy Magiczne (PGM IV 2296–2300)
397
Aneks 1. Biblia i chrześcijanie 399
Aneks 2. Zachowane instrumenty 401
2. Szerszy kontekst kulturowy i wnioski ogólne 402
Zakończenie 409
Bibliografia 428
Indeks postaci antycznych, średniowiecznych i nowożytnych 472
Indeks badaczy nowożytnych i współczesnych 482
Indeks nazw geograficznych 495
