Muzyka na peryferiach uwagi
Co łączy Erika Satie, firmę Muzak, Briana Eno i
audiomarketing? Na czym polega percepcyjny efekt „tapety akustycznej”? W jaki sposób muzyka ulokowana na peryferiach uwagi odbiorcy może stać się narzędziem ukrytej perswazji a nawet manipulacji? To wybrane pytania, które kształtują oś dyskursu wokół problematyki inżynierii akustycznej w przestrzeni publicznej i wybranych koncepcji muzyki tła (artystycznych i funkcjonalnych).
Książka stanowi próbę interdyscyplinarnego spojrzenia na kulturę muzyczną XX i XXI wieku przez pryzmat „tapety akustycznej”. Autorka wskazuje powiązania między koncepcjami funkcjonalnymi, w których
muzyka tła jest instrumentem społecznego wpływu (Muzak i audiomarketing), a koncepcjami artystycznymi (
Erik Satie i
musique d’ameublement,
Brian Eno i
muzyka ambient) w zamyśle kompozytorskim nastawionymi na tworzenie neutralnego tła. Podejmuje problematykę inżynierii akustycznej w przestrzeni publicznej, łącząc trzy zasadnicze perspektywy badawcze: muzykologiczną, psychologiczną i marketingową, z uwzględnieniem podejścia teoretycznego, historycznego i empirycznego.
Autorka adresuje swoją publikację do studentów i badaczy zainteresowanych psychologią muzyki, muzykologią i marketingiem, praktyków poszukujących czynników odpowiadających za skuteczność bądź fiasko strategii nadawcy, a także samych odbiorców, którzy chcą zrozumieć mechanizmy wpływu peryferyjnych bodźców muzycznych na swoje zachowania w życiu codziennym.
[…] książka stanowi oryginalne i pod wieloma względami wręcz unikalne studium […] obejmujące szerokie spektrum zagadnień koncentrujących się wokół psychologicznie i marketingowo warunkowanych form komunikowania o wyraźnie instrumentalnym charakterze […]. Autorka ukazuje rzadko spotykaną umiejętność zespolenia różnych, niekiedy odległych od siebie płaszczyzn analityczno-interpretacyjnych. (Z recenzji dr hab. Justyny Humięckiej-Jakubowskiej, prof. UAM)
[…] Autorka stawia […] wiele ważnych pytań badawczych dotyczących sposobu zarządzania przez nadawcę uwagą słuchową odbiorcy znajdującego się w określonym miejscu w celu osiągnięcia tzw. efektu „tapety akustycznej”, roli relacji pomiędzy właściwościami strukturalnymi muzyki, historyczno-społecznym kontekstem oraz zakładanymi przez nadawcę funkcjami muzyki tła w tym procesie, czy wreszcie tego, czy efekt muzyki tła to rezultat docelowy, czy też element procesu perswazji lub wręcz manipulacji. (Z recenzji prof. dr hab. Edyty Rudawskiej)
*********
Music on the Periphery of Attention. From Musique d’ameublement to Audiomarketing
The book is an attempt to obtain the interdisciplinary insight into the musical culture of the 20th and 21st centuries through the prism of "
acoustic wallpaper". The author indicates the connections between functional concepts, in which
background music is an instrument of social influence (Muzak and audiomarketing), and artistic concepts (Erik Satie and musique d'ameublement, Brian Eno and
ambient music) intended to create a neutral background filling the public space. She deals with the issues of acoustic engineering in the public space, combining three basic research perspectives: musicological, psychological and marketing, taking into account theoretical, historical and empirical approaches.
*********
Sylwia Makomaska – adiunkt w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego, absolwentka muzykologii na UW (2002) oraz politologii w Collegium Civitas (2003). Stopień doktora nauk humanistycznych (2008) uzyskała na podstawie dysertacji na temat słuchu absolutnego.
Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół szeroko rozumianej psychologii muzyki oraz roli muzyki w komunikacji społecznej rozpatrywanej z perspektywy interdyscyplinarnej. Autorka ponad 40 artykułów naukowych i popularnonaukowych. W latach 2017-2021 kierownik projektu badawczego „»
Tapeta akustyczna« w przestrzeni publicznej – od musique d’ameublement do audiomarketingu”, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.
---------
Sylwia Makomaska – an assistant professor at the Institute of Musicology at the University of Warsaw.
Wstęp 11
ROZDZIAŁ 1
Efekt „tapety akustycznej” jako strategia nadawcy 23
1.1. Pomiędzy słuchaniem a słyszeniem – typologia
bodźców słuchowych a rodzaje i cechy uwagi 23
1.2. Odbiór muzyki w perspektywie modelu „wzajemnych
zależności” 33
1.3. Droga do efektu „tapety akustycznej” 45
1.4. Wokół strategii inżynierii akustycznej 48
1.4.1. Model społecznego wzmocnienia muzyki (Brown
2006) 50
1.4.2. Model szans rozpracowania przekazu
(Cacioppo i Petty 1981) 55
ROZDZIAŁ 2
Erik Satie i koncepcja musique d’ameublement – od teorii do praktyki 61
2.1. Wprowadzenie 61
2.2. Musique d’ameublement – w poszukiwaniu źródeł
inspiracji 63
2.3. Musique d’ameublement w praktyce 77
2.3.1. Tapisserie en fer forgé i Carrelage
phonique (1917) 78
2.3.2. Wokół Sons industriels (1920) 83
2.3.3. Tenture de cabinet préfectoral (1923) 91
2.4. Musique d’ameublement jako „tapeta akustyczna”
93
2.5. Podsumowanie 99
ROZDZIAŁ 3
Muzak i „naukowa” koncepcja programowania muzyki (tła) 103
3.1. Wprowadzenie 103
3.2. Firma Muzak – geneza i rozwój 104
3.2.1. Wpływ koncepcji „naukowego zarządzania” i
psychologii przemysłowej 109
3.3. Stimulus Progression – pomiędzy teorią a
praktyką 127
3.4. Podsumowanie 148
ROZDZIAŁ 4
Muzak w wersji avant-garde – Brian Eno i muzyka ambient 155
4.1. Wprowadzenie 155
4.2. Muzyka ambient – główne założenia i źródła
inspiracji 157
4.3. Wokół Music for Airports (1978) 169
4.4. Podsumowanie 180
ROZDZIAŁ 5
Audiomarketing – teoria, badania, praktyka 185
5.1. Wprowadzenie 185
5.2. Audiomarketing w perspektywie teorii marketingu
189
5.2.1. Philip Kotler (1973–1974) i koncepcja
atmosferyki 190
5.2.2. Mary Jo Bitner (1992) i koncepcja
przestrzeni usługowej 195
5.2.3. Marketing doświadczeń i marketing
sensoryczny 198
5.3. Wpływ muzyki na reakcje konsumentów w miejscu
sprzedaży – od kierowanej stymulacji do krosmodalnych
doświadczeń. Przegląd wybranych badań 203
5.4. Audiomarketing w praktyce na przykładzie
działalności firmy IMS S.A. 211
5.5. Koncepcja „(współ)dzielonego znaczenia” w
strategii audiomarketingu 217
ROZDZIAŁ 6
Musicscape współczesnego centrum handlowego – badania własne 223
6.1. Wprowadzenie 223
6.2. Metoda badań, charakterystyka obiektów
handlowych i uczestników badań 225
6.3. Muzyka (tła) jako „forma architektury” –
perspektywa słuchacza/"tajemniczego klienta" 235
6.3.1. Przykładowe poziomy analizy – od dżingla do
stref akustycznych 237
6.3.2. (Pozorna) cisza w centrum handlowym –
strategia czy przypadek? 250
6.3.3. Zjawiska schizofonii i kakofonii 261
6.4. Musicscape jako element pozytywnego bądź
negatywnego doświadczenia z miejsca sprzedaży 267
6.4.1. Musicscape a efekt dążenia 273
6.4.2. Musicscape a efekt unikania 279
6.5. Odbiorca wobec musicscape’u – typologia postaw.
Od habituacji do buntu 286
6.5.1. Habituacja 287
6.5.2. Postawa pozytywna i niejednolita 289
6.5.3. Od krytycyzmu do buntu 291
6.5.4. Nietypowe postawy: odbiorca/kompozytor i
odbiorca/pracownik 295
6.6. Dyskusja 298
Zakończenie 309
Bibliografia 317
Spis przykładów nutowych, tabel i rysunków 339
Aneks 1
Szczegółowy wykaz najważniejszych albumów demonstracyjnych wydanych przez Muzak Corporation w latach 1969–1984 345
Aneks 2
Wykaz cytowanych utworów muzycznych wraz z adresami URL
(dostęp: 14.11.2020) 349
Indeks nazwisk 355
