Muzyka popularna jako wehikuł ideologiczny
Muzyka towarzyszy człowiekowi od zawsze - stwierdzenie to wydaje się oczywistością, jednak należy uświadomić sobie również fakt, iż towarzyszy ona działalności ludzkiej, jaką jest działalność społeczna i polityczna o ideologicznym charakterze. Muzyka popularna, zwłaszcza rock, o którym w niniejszej książce głównie będzie mowa, jest zjawiskiem kulturowym, często wyrażającym bunt przeciwko konserwatywnemu społeczeństwu mieszczańskiemu, przejawiający się, przede wszystkim, w sferze konfliktu pomiędzy generacjami. W szerszym kontekście muzyka młodych to często wyraz niezgody na obowiązujące formy panujące w sztuce masowej i sposobach promocji owej sztuki, jej transmisji do mas; niezgody manifestowanej jako dążenie do niezależności, zdystansowania się wobec narzucanych przez masowe media wzorców gustu, z jednej strony, klas średnich i wyższych, z drugiej zaś - klas dominujących (a więc kontrolujących główne wzorce kulturowe w danym społeczeństwie jako pewnej całości dążącej do homeostazy systemowej). Bunt ten stanowi pewne wyzwanie rzucone konserwatywnemu społeczeństwu i - jako takie - jest realizowane na kilku płaszczyznach: kultury (pojawiające się jako niespełnialny w praktyce postulat budowy alternatywnego społeczeństwa lub akceptacji i reprodukcji wzorców już istniejących), polityki (podjęcie działania na rzecz demokracji oraz krytyka obecnie panującego systemu politycznego i społecznego) oraz ekonomii (manifestowane jako pojawiające się w różnych postulatach alternatywne sposoby produkowania i dystrybucji dóbr kulturowych, co ma przede wszystkim wymiar prób reorganizacji funkcjonowania rynku muzycznego, a więc wydawanie płyt, ich promocja, działalność koncertowa). Przedmiotem analizy w prezentowanej pracy będą tylko dwie pierwsze kwestie: kultury w działaniu oraz głoszonej ideologii i postaw związanych z polityką. Polityka będzie tu rozumiana w szerokim, klasycznym - arystotelesowskim sensie - jako działania podejmowane na niwie społecznej, manifestowane w przestrzeni publicznej, co oznacza odniesienia wykraczające poza relacje związane z władzą, przymusem i przywództwem natury politycznej. Polityczna będzie w związku z tym nie tylko artystyczna działalność dotycząca idei, myśli, ideologii czy kultury, ale także świadomie generowana kreacja wizerunkowa odnosząca się do ciała, seksualności czy konsumeryzmu, co zostało odzwierciedlone w kolejnych rozdziałach pracy. Podstawowy problem, jaki zostanie poruszony w niniejszym studium, to związek między muzyką popularną a ideologicznym wymiarem funkcjonowania współczesnych społeczeństw - zarówno w odniesieniu do jednostek, jak i grup społecznych. Analizie zostaną poddane relacje ukazujące, w jaki sposób muzycy wykonujący muzykę popularną i zaangażowaną ideologicznie dają wyraz politycznym, społecznym czy ideowym wartościom przez program zawarty w działaniach artystycznych. Owa manifestacja będzie odnosić się do działań społecznych podejmowanych przez artystów oraz ich sztuki, pojmowanej jako konkretne produkty będące wyrazem twórczego zaangażowania - utwory, teksty piosenek, teledyski towarzyszące muzyce oraz kreacje wizerunkowe.
Wprowadzenie / 11
1. Zakres problemowy i tematyczny pracy / 11
2. Muzyka popularna / 14
3. Badanie muzyki popularnej / 26
4. Studia kulturowe jako podejście w badaniach nad muzyką popularną / 35
5. Konstrukcja pracy / 43
6. Założenia metodologiczne pracy / 45
Rozdział 1. Muzyka popularna jako fenomen kultury masowej / 47
1. Muzyka popularna jako forma komunikacji / 48
2. Muzyka popularna a kultura masowa / 56
3. Wyznaczniki sztuki popularnej / 59
4. Sztuka popularna a muzyka pop i rock / 64
a) Stereotypowość i schematyzm / 64
b) Sztuka tworzona dla przyjemności odbiorcy / 66
c) Dostarczanie rozrywki / 67
d) Figura nadczłowieka / 68
e) Walka dobra ze złem / 69
f) Katharsis w zakończeniu dzieła / 70
5. Atrakcyjność form muzycznych dla świata polityki / 74
a) Uwarunkowania wewnętrzne / 75
b) Uwarunkowania zewnętrzne / 78
6. Funkcje muzyki popularnej w procesie komunikacji / 80
a) Funkcja integracyjna / 81
b) Funkcja ekskluzywna / 81
c) Funkcja komunikacyjno-agitacyjna / 82
d) Funkcja ekspresywna/emotywna / 84
e) Funkcja estetyczna / 84
f) Funkcja fatyczna / 85
7. Muzyka jako wehikuł treści ideologicznej / 85
8. Artyści ideologicznie zaangażowani / 89
9. Uwagi końcowe / 92
Rozdział 2. Ideologia w tekstach i postawach artystycznych / 95
1. Formy manifestacji ideologii w programach artystycznych / 96
a) Ideologia w przekazie muzycznym / 96
b) Ideologizacja i mitologizacja sztuki / 98
c) Życie codzienne jako teren sztuki - krytyka społeczeństwa współczesnego / 102
d) Edukacja / 104
2. Twórcy ideologicznie zaangażowani - krytyka społeczeństwa współczesnego w tekstach utworów / 105
a) Cassiber / 106
b) Henry Cow / 109
c) Art Bears / 112
d) The Work - Tim Hodgkinson / 115
e) Crass / 118
f) The Ex / 135
3. Artyści zaangażowani: w stronę budowy ruchu społecznego / 144
4. Działalność społeczna: Chris Cutler (RIO) / 149
5. Uwagi końcowe / 152
Rozdział 3. Ideologiczna ikonografia okładek płytowych / 153
1. Okładka płyty / 155
2. Aspekty programu ideologicznego na okładkach płyt / 157
a) Poglądy polityczne i ich manifestacja / 158
b) Intertekstualne granie z tekstem kulturowym / 175
c) Prowokacja artystyczno-estetyczna / 186
3. Funkcje ideologicznych elementów na okładkach płyt / 201
a) Funkcja ekspresyjna / 201
b) Funkcja impresywno-integracyjna / 202
c) Funkcja estetyczna / 205
d) Funkcja mitotwórczo-promocyjna / 207
4. Uwagi końcowe / 209
Rozdział 4. Teledyski muzyczne jako nośniki ideologii / 211
1. Specyfika teledysku muzycznego a Lacanowska koncepcja sztuki filmowej / 212
2. Kreowanie znaczeń w teledyskach muzycznych / 221
3. Narracyjny charakter teledysku / 223
4. Teledysk jako forma ekspresji stylistyki camp / 229
5. Funkcje teledysków muzycznych / 232
a) Funkcje endoreferencyjne / 232
b) Funkcje egzoreferencyjne / 236
6. Postmodernistyczna gra z odbiorcą: teledysk muzyczny jako nośnik ideologii / 237
a) Ideologia wyrażana explicite / 239
b) Ideologia wyrażana implicite: krytyka konsumpcjonizmu / 244
c) Ideologia wyrażana implicite: pochwała konsumpcjonizmu / 250
d) Teledyski w stylistyce camp / 258
e) Depeche Mode i Anton Corbijn / 262
7. Uwagi końcowe / 269
Rozdział 5. Seksualizacja przekazu w muzyce popularnej / 271
1. Sfera tożsamości jednostki / 273
2. Seksualizacja muzyki popularnej / 279
3. Seksualnie konotowane kreacje wizerunkowe w muzyce popularnej / 284
4. Seksualność Innego w muzyce popularnej / 288
a) Czystość seksualna - Steven Morrisey / 289
b) Aktor kabuki/marioneta - Klaus Nomi / 291
c) Demon/przybysz z kosmosu - KISS / 293
d) Mutant - Marilyn Manson / 294
e) Androgyn - David Bowie/Ziggy Stardust / 295
f) Transwestyta - Martin Gore / 297
5. Seksualizacja przekazu tekstowego - Gloria Vana Morrisona / 298
a) Van Morrison / 300
b) Jim Morrison / 302
c) Patti Smith / 303
d) Marcin Świetlicki / 305
6. Uwagi końcowe / 307
Rozdział 6. Człowiek-maszyna: figura cyborga w muzyce popularnej / 309
1. Cyborg w kulturze i sztuce / 310
2. Cyborg w muzyce popularnej / 315
3. Cyborg w muzyce popularnej: tytuły i teksty utworów / 316
a) Kraftwerk / 316
b) Karl Bartos / 320
c) Gary Numan / 321
d) Stars / 323
e) Alan Parsons Project / 324
f) Inni wykonawcy / 326
4. Cyborg w muzyce popularnej: ikonografia / 327
a) Kraftwerk / 330
b) Klaus Schulze / 334
c) Gary Numan / 336
d) Daft Punk / 340
e) Ultravox! / 346
f) Garbage / 347
g) Björk / 347
h) Stars / 351
5. Cyborg w muzyce popularnej: produkcja nagrań / 353
6. Funkcje cyborga w muzyce popularnej / 354
7. Uwagi końcowe / 356
Zakończenie / 357
Bibliografia / 367
Indeks osobowy / 389
Popular music as an ideological vehicle. Summary / 401
