My Portret psychologiczno-społeczny Polaków z polityką w tle
Książka Krystyny Skarżyńskiej jest obszernym studium przedstawiającym wyniki jej badań nad społeczeństwem polskim prowadzonych na przestrzeni ostatnich 30 lat.
Prezentowane badania pozwalają zrozumieć jak myśli, odczuwa i działa społeczeństwo polskie, a także jak owo myślenie, odczuwanie i działanie ewoluowało w ciągu ostatnich kilku dekad. Dla recenzenta szczególnie interesująca była lektura fragmentów przedstawiających koncepcje „fałszywej powszechności”, „kolektywnego narcyzmu” i „narodowej wiktymizacji”; odróżnienie różnych typów instytucji, do których ma się (bądź nie) zaufanie; czy zawierających porównanie różnych typologii pojmowania wolności. Bardzo instruktywna jest też empiryczna operacjonalizacja takich zjawisk jak społeczny darwinizm, typy przywiązania w relacjach rodzice–dzieci, moralność i sprawczość, problemy tożsamości.
Książka może i powinna być ważna i interesująca dla kilku grup czytelników. Po pierwsze, dla badaczy i studentów z różnych dyscyplin nauk społecznych. Po drugie, dla przedstawicieli świata polityki, różnych instytucji i stowarzyszeń społeczeństwa obywatelskiego oraz mediów. Po trzecie, dla różnych kręgów tzw. szerszej publiczności, zwłaszcza tej zainteresowanej tym, co się dzieje w społeczeństwie polskim oraz kondycją psychiczno-społeczną współczesnych Polaków.
fragment recenzji
prof. dr. hab. Marka Ziółkowskiego
Krystyna Skarżyńska – profesor psychologii, po ukończeniu studiów na Uniwersytecie Warszawskim związała się zawodowo z tą uczelnią i tam zdobywała kolejne stopnie naukowe i tytuł profesora. Od roku 1982 pracowała w Instytucie Psychologii PAN (dziś jest członkiem jego Rady Naukowej), a od powstania Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej (obecnie Uniwersytet SWPS) podjęła pracę także na tej uczelni. W latach 1997–2001 była prorektorem ds. naukowych, do 2019 r. kierowała Katedrą Psychologii Społecznej. Specjalizuje się w badaniu potocznych przekonań i postaw. Jest autorką ponad 200 artykułów naukowych w czasopismach polskich i międzynarodowych oraz kilkunastu książek, m.in.: Spostrzeganie ludzi (1981), Psychospołeczne aspekty decyzji alokacyjnych (1986), Konformizm i samokierowanie jako wartości. Struktura i funkcje (1992), Człowiek a polityka. Zarys psychologii politycznej (2005). Pod jej redakcją (lub współredakcją) naukową ukazały się książki, opisujące i próbujące wyjaśnić ważne dla polskiej demokracji zjawiska i postawy społeczne, m.in.: Psychologia polityczna (1999), Demokracja w Polsce. Doświadczanie zmian (2005), Understanding social change. Political psychology in Poland (2006), Między przeszłością a przyszłością. Szkice z psychologii politycznej (2009), Między ludźmi… Oczekiwania, interesy, emocje (2012).
Wyniki badań naukowych z zakresu psychologii społecznej i politycznej popularyzuje (np. w Charakterach czy Zwierciadle) i wykorzystuje w tekstach publicystycznych, wywiadach, a także komentując aktualne wydarzenia społeczno-polityczne w wolnych mediach: Gazecie Wyborczej, Polityce, Newsweeku, Znaku, Dialogu i w radiu TOK-FM.
Wprowadzenie 7
Rozdział 1
Oczekiwania Polaków wobec nowego sytemu i percepcja zmian 11
1.1. Nadzieje i obawy Polaków w pierwszych latach transformacji systemu 12
1.2. Kategorie percepcji systemu społeczno-politycznego 21
1.3. Oceny różnych aspektów rzeczywistości i ich psychologiczne korelaty 25
Rozdział 2
Elity polityczne: spostrzeganie, oczekiwania, drogi kariery 29
2.1. Sprawczość i moralność – podstawowe wymiary społecznej
percepcji polityków 30
2.2. Podobieństwo poglądów czy osobowość kandydata? 36
2.3. Samorząd i radni w oczach Polaków 42
2.4. Młodzi aktywiści partyjni: pragmatyczni indywidualiści czy społecznicy? 49
2.5. Motywy wchodzenia w politykę i ich związki ze sposobem funkcjonowania 53
2.6. Ogólne oceny polityki i kompetencji osób sprawujących władzę
w latach 2004–2016 61
Rozdział 3
Między kolektywizmem a indywidualizmem. Co ważniejsze: rodzina
i spokój czy sensowna praca i osiągnięcia? 62
3.1. Cele życiowe Polaków: indywidualistyczna motywacja osiągnięć czy szczęście
rodzinne? 64
3.2. Praca w życiu Polaków: konieczność bytowa czy autonomiczna potrzeba? 77
3.3. Młodzi na rynku pracy: kto ma szanse na sukces, kto staje się bezrobotnym? 82
3.4. Opinie Polaków o bezrobociu na początku zmiany systemu 90
Rozdział 4
Zaufanie do ludzi i instytucji państwa czy nieufność i cynizm? 95
4.1. Zaufanie do ludzi 95
4.2. Zaufanie do bliskich i zgeneralizowane zaufanie do ludzi 103
4.3. Zaufanie do instytucji i jego korelaty 110
Rozdział 5
Społeczny darwinizm: źródła i społeczne konsekwencje 117
5.1. Społeczny darwinizm jako zespół przekonań 117
5.2. Osobowość a akceptacja społecznego darwinizmu 119
5.3. Wartości i rodzaje fundamentów moralnych a akceptacja społecznego
darwinizmu 126
5.4. Akceptacja społecznego darwinizmu a poglądy i orientacje polityczne 130
Rozdział 6
Tożsamości społeczne. Jak widzimy Nas i Obcych 133
6.1. Czym jest tożsamość społeczna 133
6.2. Tożsamość narodowa: kryteria przynależności i podstawy przywiązania 134
6.3. Narodowy narcyzm i poczucie narodowej wiktymizacji 143
6.4. Tożsamość grupowa oparta na moralności vs. sprawczości 154
Rozdział 7
Sposoby rozumienia i doświadczania wolności oraz ich polityczne
konsekwencje 163
7.1. Wolność jako problem interdyscyplinarny 163
7.2. Potoczne rozumienie i doświadczanie wolności – ujęcie psychologiczne 166
7.3. Jak Polacy rozumieją wolność i co z tego wynika 170
Rozdział 8
Lewicowość–prawicowość jako autoidentyfikacja polityczna
a światopogląd, postawy, preferencje partyjne i emocje 184
8.1. Dlaczego warto badać autoidentyfikację na Skali Lewica–Prawica i postawy
z nią związane 184
8.2. Autoidentyfikacja na Skali Lewica–Prawica… a elektoraty partyjne oraz treść
akceptowanych poglądów 188
8.3. Lewicowość–prawicowość a akceptacja agresji w polityce 195
8.4. Skrypty afektywne a lewicowość–prawicowość
i schematy świata społecznego 197
Rozdział 9
Wychowanie w rodzinie a wartości, przekonania o świecie i postawy
polityczne 209
9.1. Wartości rodzicielskie a wartości nastoletnich dzieci 211
9.2. Style przywiązania, osobiste wartości… i schematy świata społecznego
a preferencje partyjne dorosłych Polaków 216
9.3. Postawy rodzicielskie i klimat rodzinny a przekonania dorosłych dzieci 226
Rozdział 10
Zakończenie: jakie postawy i społeczno-polityczne przekonania Polaków
służą demokracji, a jakie sprzyjają autorytarnym preferencjom 236
Literatura cytowana 264
Indeks nazwisk 302
