Na straży państwa prawa. Trzydzieści lat orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego
Po doświadczeniach totalitarnych rządów nie budzi wątpliwości, że nawet demokratycznie wybrany parlament nie ma kompetencji do podejmowania rozstrzygnięć, które byłyby sprzeczne z ustawą zasadniczą, także wtedy, gdy ich uzasadnieniem ma być abstrakcyjnie rozumiane dobro Narodu.
Wyrok TK z dnia 9 grudnia 2015 r., K 35/15
"Jeszcze rok temu nie ulegało wątpliwości, że - po blisko 30 latach działalności - Trybunał Konstytucyjny uzyskał należną mu pozycję wśród konstytucyjnych organów państwa, a jego orzecznictwo stało się istotnym i wartościowym elementem praktyki konstytucyjnej w Trzeciej Rzeczypospolitej. W ciągu niecałego roku sytuacja uległa jednak dramatycznej zmianie, a przeświadczenie o stabilności pozycji Trybunału okazało się w znacznej mierze iluzoryczne.
W tej bardzo złożonej i trudnej sytuacji przedstawiamy zbiór opracowań mających podsumować trzydziestolecie orzeczniczej działalności Trybunału. Należy podkreślić, że niezależnie od dalszego biegu wypadków orzecznictwo to uznać należy za wartość o charakterze trwałym, bo ustalającym właściwy sposób rozumienia i stosowania postanowień polskiej Konstytucji. Orzecznictwo to wciąż jest wiążące dla wszystkich organów i podmiotów władzy publicznej, a w sposób szczególny stanowi odniesienie dla rozstrzygnięć innych organów władzy sądowniczej.
Założeniem zbioru było dokonanie wyboru 30 najważniejszych orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Staraliśmy się przy tym o należyte uwzględnienie wszystkich okresów działalności Trybunału, choć ze względów oczywistych sięgnęliśmy tylko po jedno (pierwsze) orzeczenie Trybunału sprzed 1989 r. Wybór ten musiał być obarczony znacznym stopniem uznaniowości i zdajemy sobie sprawę, że poza zbiorem pozostało wiele ważnych orzeczeń o istotnym znaczeniu.
Przyjęta została «równoległa» metoda prezentacji. Dla każdego z wybranych orzeczeń został najpierw przytoczony skrót jego oryginalnej treści, a następnie komentarz naukowy, przedstawiający naturę i kontekst sprawy, rekapitulujący najważniejsze ustalenia Trybunału i poddający je ocenie, a wreszcie - co najważniejsze - sytuujący to rozstrzygnięcie w ogólnym nurcie orzecznictwa Trybunału.
Przyjęta została «zewnętrzna» metoda prezentacji, bo z zespołu potencjalnych autorów celowo wyłączyliśmy wszystkich byłych i obecnych sędziów Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego, posłów na Sejm oraz senatorów, członków innych konstytucyjnych organów państwa, członków i ekspertów Komisji Konstytucyjnej działającej w latach 1993-1997. Takie kryteria wyboru uznaliśmy za niezbędne dla zapewnienia dystansu i obiektywizmu komentarzy naukowych. Naszych autorów wybieraliśmy spośród konstytucjonalistów, starając się zapewnić reprezentację wszystkich pokoleń, jednakże przy pewnej preferencji dla młodszej generacji naukowców.
Choć nie tak wyobrażaliśmy sobie kontekst prezentowania tego zbioru, pragniemy podkreślić, że orzecznictwo konstytucyjne stanowi wartość o charakterze trwałym, uniwersalnym i wiążącym. Przedstawiając historię, ukazujemy przyszłość, bo państwo demokratyczne nie może istnieć bez poszanowania zasady konstytucjonalizmu, podziału władz i niezależności sądu konstytucyjnego".
Ze wstępu redaktorów naukowych
Leszka Garlickiego, Marty Derlatki, Marcina Wiącka
Wykaz wspólnych skrótów� | str. 11
Od redaktorów naukowych | str. 17
1. WYDAWANIE ROZPORZĄDZEŃ | str. 25
Orzeczenie z dnia 28 maja 1986 r., U 1/86
Marcin Wiącek - Komentarz� | str. 33
2. NAUCZANIE RELIGII W SZKOŁACH PUBLICZNYCH | str. 50
Orzeczenie z dnia 30 stycznia 1991 r., K 11/90
Wojciech Brzozowski - Komentarz� | str. 59
3. REWALORYZACJA EMERYTUR I RENT | str. 78
Orzeczenie z dnia 11 lutego 1992 r., K 14/91
Renata Babińska-Górecka, Mariusz Jabłońki - Komentarz� | str. 91
4. SKUTKI NIEODRZUCENIA PRZEZ SEJM WYROKU TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO | str. 123
Uchwała z dnia 20 października 1993 r., W 6/93
Witold Płowiec - Komentarz� | str. 130
5. ZASADA PROPORCJONALNOŚCI� | str. 147
Orzeczenie z dnia 26 kwietnia 1995 r., K 11/94
Elżbieta H. Morawska - Komentarz� | str. 154
6. ZASADA RÓWNOŚCI | str. 172
Orzeczenie z dnia 3 września 1996 r., K 10/96
Agnieszka Bień-Kacała - Komentarz | str. 179
7. ZAKAZ PRZERYWANIA CIĄŻY | str. 198
Orzeczenie z dnia 28 maja 1997 r., K 26/96
Ryszard Piotrowski - Komentarz� | str. 212
8. AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO | str. 232
Wyrok z dnia 1 grudnia 1998 r., K 21/98
Grzegorz Wierczyński - Komentarz | str. 240
9. POPRAWKI SENATU | str. 258
Wyrok z dnia 23 lutego 1999 r., K 25/98
Piotr Chybalski - Komentarz | str. 267
10. CZYNSZE REGULOWANE | str. 283
Wyrok z dnia 12 stycznia 2000 r., P 11/98
Sylwia Jarosz-Żukowska - Komentarz | str. 295
11. KONTROLA CELÓW PARTII POLITYCZNYCH | str. 319
Wyrok z dnia 8 marca 2000 r., Pp 1/99
Ada Paprocka - Komentarz | str. 328
12. ZASADY DZIEDZICZENIA GOSPODARSTW ROLNYCH | str. 343
Wyrok z dnia 31 stycznia 2001 r., P 4/99
Monika Florczak-Wątor - Komentarz | str. 354
13. DEKRET PKWN O PRZEPROWADZENIU REFORMY ROLNEJ | str. 379
Postanowienie z dnia 28 listopada 2001 r., SK 5/01
Maciej Kaliński - Komentarz | str. 385
14. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA SKARBU PAŃSTWA | str. 405
Wyrok z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00
Leszek Bosek - Komentarz | str. 414
15. ABOLICJA PODATKOWA. DEKLARACJE MAJĄTKOWE | str. 433
Wyrok z dnia 20 listopada 2002 r., K 41/02
Adam Krzywoń - Komentarz | str. 445
16. NIEDOPUSZCZALNOŚĆ WZNOWIENIA POSTĘPOWANIA PRZED TRYBUNAŁEM KONSTYTUCYJNYM | str. 464
Postanowienie z dnia 17 lipca 2003 r., K 13/02
Michał Ziółkowski - Komentarz | str. 471
17. TRAKTAT AKCESYJNY� | str. 489
Wyrok z dnia 11 maja 2005 r., K 18/04
Krzysztof Wojtowicz - Komentarz | str. 501
18. KONTROLA OPERACYJNA� | str. 519
Wyrok z dnia 12 grudnia 2005 r., K 32/04
Dariusz Dudek - Komentarz� | str. 529
19. PRZEKSZTAŁCENIE W ZAKRESIE RADIOFONII I TELEWIZJI | str. 551
Wyrok z dnia 23 marca 2006 r., K 4/06
Krzysztof Skotnicki - Komentarz� | str. 560
20. KOMISJA ŚLEDCZA | str. 577
Wyrok z dnia 22 września 2006 r., U 4/06
Andrzej Szmyt - Komentarz | str. 590
21. LUSTRACJA | str. 610
Wyrok z dnia 11 maja 2007 r., K 2/07
Zbigniew Witkowski - Komentarz� | str. 631
22. ASESORZY SĄDOWI� | str. 659
Wyrok z dnia 24 października 2007 r., SK 7/06
Marta Derlatka - Komentarz | str. 671
23. ZESTRZELENIE SAMOLOTU CYWILNEGO | str. 690
Wyrok z dnia 30 września 2008 r., K 44/07
Bogusław Banaszak, Piotr Kapusta - Komentarz� | str. 700
24. NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIOWSKA� | str. 718
Wyrok z dnia 15 stycznia 2009 r., K 45/07
Paweł Wiliński - Komentarz� | str. 732
25. SPÓR KOMPETENCYJNY | str. 751
Postanowienie z dnia 20 maja 2009 r., Kpt 2/08
Jerzy Ciapała - Komentarz | str. 760
26. KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI PRZEPISU O TREŚCI USTALONEJ UCHWAŁĄ SĄDU NAJWYŻSZEGO | str. 782
Wyrok z dnia 27 października 2010 r., K 10/08
Sławomir Żółtek - Komentarz | str. 791
27. KODEKS WYBORCZY | str. 808
Wyrok z dnia 20 lipca 2011 r., K 9/11
Dorota Lis-Staranowicz - Komentarz | str. 819
28. WPŁATY WYRÓWNAWCZE JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO, TZW. JANOSIKOWE | str. 839
Wyrok z dnia 31 stycznia 2013 r., K 14/11
Elżbieta Kornberger-Sokołowska - Komentarz | str. 849
29. WIEK EMERYTALNY | str. 867
Wyrok z dnia 7 maja 2014 r., K 43/12
Helena Pławucka - Komentarz | str. 881
30. NOWA USTAWA O TRYBUNALE KONSTYTUCYJNYM | str. 904
Wyrok z dnia 3 grudnia 2015 r., K 34/15
Mariusz Bidziński, Marek Chmaj - Komentarz | str. 918
