Nauczyciel na polach humanizacji edukacji
Włodzimierz Prokopiuk podjął się opracowania tematu o dużej aktualności dla praktyki edukacyjnej. Współczesna edukacja realizowana na terenach szkół przybrała postać procesu technologicznego, prakseologicznego, w którym liczą się skuteczność, ekonomiczność oraz odpowiedni układ treści, metod, form i środków, mniejsze zaś znaczenie ma indywidualny rozwój uczniów.
Autor upomniał się o podejście humanistyczne, w którym pierwiastek ludzki, indywidualny ma podstawowe znaczenie. [...] Godne uwagi jest również to, że Włodzimierz Prokopiuk nie ogranicza analiz do zagadnień edukacji i nauczycieli, lecz także uwzględnia stan rozwoju współczesnych nauk pedagogicznych, które mogą dawać podstawy do nowoczesnej edukacji, przede wszystkim do wychowania, kształcenia, opieki i profilaktyki. Wskutek tego książka może być traktowana także jako głos w dyskusji z zakresu pedagogiki ogólnej, metodologii pedagogiki i metodologii badań pedagogicznych. [...]
Oprócz kandydatów na nauczycieli przygotowywanych w systemie kształcenia wstępnego w szkołach i uczelniach pedagogicznych oraz nauczycieli różnych profilów kształcenia [...] adresatami książki mogą być także nauczyciele akademiccy odpowiedzialni za kształcenie na kierunkach nauczycielskich, uczeni z kręgu nauk pedagogicznych oraz politycy oświatowi odpowiedzialni za funkcjonowanie polskiego systemu oświatowego. Trzeba jednak wyraźnie zaznaczyć, że treści książki nie są łatwe, wymagają skupienia, spokojnej, niespiesznej refleksji; mogą być użyteczne do indywidualnej lektury, skłaniać do namysłu, krytycznej analizy współczesnej rzeczywistości edukacyjnej i szukania nowych dróg. Mogą być przydatne dla osób ambitnych poznawczo i świadomie wybierających zawód nauczyciela, a także dla czytelnika akceptującego specyficzny, barwny i metaforyczny język dzieła odbiegającego od sztywnych konwencji prac naukowych.
Z recenzji prof. zw. dr. hab. Stanisława Pałki Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego
[…] Tekst, który oddaję w ręce czytelników, składa się z dwóch części. Dwa rozdziały części pierwszej, zatytułowanej „Baza teoretyczno-metodologiczna humanizacji edukacji”, są nowe i stanowią teoretyczne, psychologiczno-pedagogiczne tło dla zrozumienia złożoności istoty i potrzeby humanizacji życia człowieka w ogóle, „życia edukacyjnego” młodych podmiotów (dzieci i młodzieży) oraz zasad aplikacji tej idei ludzkiej i edukacyjnej przez nauczycieli-pedagogów w toku prowadzonych przez nich procesów. Rozdział drugi części pierwszej oraz cztery rozdziały części drugiej pod tytułem „Nauczyciel wobec idei humanizacji różnorodnych pól edukacji” zawierają teksty publikowane w latach 2000-2009, głównie w pokonferencyjnych, recenzowanych monografiach zbiorowych, w dużej mierze zmodyfikowane i opatrzone inaczej brzmiącymi nagłówkami. Wszystkie części i rozdziały zostały spięte jednorodną klamrą tematyczną.
W poszczególnych podrozdziałach zdarzają się powtórzenia niektórych tez, ujęć i stanowisk w kwestii założeń humanizmu i procedury humanizacji życia człowieka w ogóle, w nowych warunkach i kontekstach współczesnego świata, w szczególności zaś w aspekcie możliwych wariantów funkcjonowania nauczycieli różnych profilów na polach humanizacji procesów edukacyjnych, ale zawsze opatrzone autorskim komentarzem i z odniesieniami do kompetentnej wykładni funkcjonującej we współczesnej myśli humanistycznej (pedagogicznej).
Książkę adresuję do kandydatów na nauczycieli przygotowywanych w systemie kształcenia wstępnego w szkołach i uczelniach pedagogicznych oraz do nauczycieli różnych poziomów i profilów kształcenia, rozległego podsystemu szkolnego i całkowitego systemu edukacji narodowej, a także do młodych i dojrzałych ludzi będących obiektem moich wieloletnich badań pedeutologicznych, bohaterami publikowanych tekstów naukowych i współtwórcami niepowtarzalnej misji pedagogicznej, której poświęciłem swoje życie zawodowe i naukowe.
Szczególne przesłanie kieruję do moich najbliższych współpracowników, członków kierowanego przeze mnie Zakładu, realizatorów wspólnej „humanistycznej sprawy”, by zwerbalizowane na kartach książki doświadczenia, przemyślenia i wskazania były dla nich inspiracją w dalszym efektywnym prowadzeniu studentów po krętych ścieżkach humanizacji pedagogiki i edukacji, w spełnianiu funkcji naukowo-dydaktycznych na miarę nowoczesnego, europejskiego uniwersytetu oraz w osobistym, zwyczajnie ludzkim „stawaniu się” i spełnianiu. […]
Autor, fragment wstępu
Wstęp 9
Część pierwsza. Baza teoretyczno-metodologiczna humanizacji edukacji 18
Rozdział I. Teoretyczna warstwa humanizacji edukacji 19
Humanistyczne tropy w teoriach rozwoju osobowości człowieka 19
Pedagogiczne założenia humanizacji edukacji 28
Rozdział II. Metodologiczna strona analizy problemu humanizacji edukacji 63
Metodologiczne wyznaczniki rozwoju systemu edukacji w kontekście idei humanizacji 63
Metodologiczne aspekty tworzenia wiedzy pedagogicznej (wiedzy o edukacji) 76
Część druga. Nauczyciele wobec idei humanizacji różnorodnych pól edukacji 92
Rozdział III. Człowiek (nauczyciel) w meandrach współczesnych kontekst filozoficzno-pedagogicznych i edukacyjnych 93
Kreowanie koncepcji człowieczeństwa na miarę naszych czasów – priorytetowe wyzwanie stojące przed edukacją i nauczycielami 93
Konieczność zmagania się o nowy sens bycia człowieka (człowiekiem) w edukacji pierwszej dekady XXI wieku 107
Problem holizmu i człowieka jako holonu we współczesnej pedagogice (edukacji) 115
Ranga i miejsce człowieka jako kategorii filozoficzno-pedagogicznej w misji współczesnego nauczyciela 124
Współczesny pajdocentryzm – humanistyczne horyzonty nadziei na konstytuowanie nowych wymiarów dzieciństwa 131
Rozmyślania o humanistycznych aspektach rozwoju uczniów na tle paradoksów we współczesnej edukacji 140
Rozdział IV. Ogólnohumanistyczna dusza edukacji 151
Preambuła do rozważań nad humanizacją edukacji w kontekście filozoficznych aspekt przestrzeni pedagogicznej początku nowego wieku 151
O filozofii edukacji – rozterki i nadzieje 161
Humanistyczne barwy przestrzeni pedagogicznej (wychowawczej) 171
Ustawiczność jako humanistyczna wartość edukacyjna dla nauczycieli i uczni 189
Idee aksjologii pedagogicznej w dyskusji nad fundamentami edukacyjnej wspólnoty 199
Służebna rola nauczycieli w kreowaniu społeczeństwa demokratycznego i edukacji obywatelskiej 207
Dyskurs konstruktywistyczny w dziele humanizacji edukacji 215
Rozdział V. Humanistyczna pieczęć procesów pedagogicznych, w których uczestniczą różne podmioty edukacyjne 225
Kariera kategorii „wychowanie jako rozwój” we współczesnej architekturze przestrzeni pedagogiczno-edukacyjnej 225
Wymiary myślenia o wychowaniu człowieka w duchu orientacji humanistycznej 236
Tolerancja jako zasada wychowania i jego konstytutywna wartość 243
Wychowanie do (i w) duchowości jako problem pedagogiki humanistycznej 251
Podmiotowość jako wartość między antynomicznością adaptacyjnej i humanistycznej funkcji nauczyciela 261
Rzecz o paradygmacie humanistycznym w akademickiej edukacji kandydatów na nauczycieli 269
Aksjologiczna koncepcja kształcenia kandydatów na nauczycieli – wymiar normatywny i rzeczywisty 281
W kręgu orientacji aksjologicznych współczesnych nauczycieli 295
Uwarunkowania humanizacji działalności student, kandydatów na nauczycieli-pedagog 309
Miejsce i rola nauczyciela akademickiego w humanizacji edukacji wstępnej kandydat? na nauczycieli 318
Drogi kształtowania się i rozwoju sensowego potencjału współczesnych nauczycieli 338
Parametry humanizacji stylu myślenia pedagogicznego nauczycieli akademickich 344
Humanistyczny charakter kultury pedagogicznej 353
Rozdział VI. Przypadki chodzenia nauczycieli po polach minowych humanizacji edukacji 365
O istocie kryzysów rozwoju zawodowego nauczycieli w dobie transformacji 365
Bariery w rozwoju zawodowym nauczycielek edukacji elementarnej 377
Ryzyko osobowościowo-zawodowych deformacji współczesnych nauczycieli 389
Konkluzje i rekomendacje końcowe 399
Wykaz pierwodruków tekstów autora wykorzystanych w publikacji 421
Bibliografia prac wykorzystanych i cytowanych 423
