Nekros
Zagadnienie statusu martwego ciała/szczątków oraz postępowania z nim/i staje się obecnie coraz ważniejszym tematem dyskusji i etycznych dylematów ze względu na wykorzystywanie ciała jako rezerwuaru organów i jako materiału biologicznego (biopolityka). Duży wpływ na wzrost zainteresowania szczątkami mają także nasilające się problemy z zarządzaniem ciałami w przypadkach katastrof naturalnych, ataków terrorystycznych, masowych mordów i epidemii. Zagadnieniami tymi zajmuje się szybko rozwijająca się transdyscyplina badań określana jako „studia nad martwym ciałem” (dead body studies) i w jej właśnie ramach lokuje się Nekros. Autorka stawia tezę, że przyszłość myślenia o człowieku zależy między innymi od tego, jak przedstawiciele różnych dyscyplin poradzą sobie z przeformułowaniem rozumienia ontologicznego statusu i stosunku do martwego ciała i ludzkich szczątków. Przy czym figurę martwego ciała (w różnych jego formach: fragmenty ciał, kości, prochy, popioły) należy uznać za paradygmatyczny przypadek materialnego śladu przeszłości, który rozpatrywany w interpretacyjnych ramach humanistyki ekologicznej, witalnego materializmu i epistemologii relacyjnej stanowi wyzwanie dla przemyślenia związków między tym, co żywe i martwe, organiczne i mechaniczne, stałe i zmienne, ludzkie i nie-ludzkie. Książkę tę przenika przeświadczenie o nekrokratycznym charakterze ludzkości i konieczności ochrony ciał i szczątków zmarłych przed nieuprawnionym wykorzystaniem oraz profanacją. Głosi ona także „nekrokratyczny fundamentalizm” wracający do idei Giambattisty Vico, który przypominał. że słowo humanitas pochodzi od humando – grzebanie i że jednym z wyznaczników bycia człowiekiem jest dokonywanie pochówku. Informacja o autorze/ redaktorze:
Ewa Domańska, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewcza w tamtejszym Instytucie Historii, oraz visiting associate profesor w Department of Anthropology, Stanford University, USA. Zajmuje się współczesną teorią i historią historiografii oraz porównawczą teorią nauk humanistycznych. Autorka m.in. książek: Mikrohistorie (1999, 2005), Historie niekonwencjonalne (2006). Redaktorka kilkunastu prac, a wśród nich: Re-Figuring Hayden White (z Frankiem Ankersmitem i Hansem Kellnerem, 2009), French Theory w Polsce (Z Mirosławem Lobą, 2010); Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki (2010). Notka na IV okładkę: Nekros, także nekros (gr. nekrós) w tradycyjnym słowa znaczeniu: martwy człowiek, zmarły,
martwe ciało, ciało martwego człowieka, zwłoki, trup; byt pozbawiony życia, nieożywiony, bez siły, nieruchomy i nieodpowiadający na bodźce. Czy człowiek po śmierci w sensie organicznym pozostaje nadal człowiekiem czy staje się rodzajem rzeczy? Kiedy człowiek przestaje być zdolny do solidarności gatunkowej (rozpoznawania innego jako człowieka) z martwym ciałem/szczątkami? Czym człowieczeństwo żywych różni się o człowieczeństwa martwych (jeżeli Ci nadal uważani są za ludzi)? Czy ciału/szczątkom należy się szacunek ze względu na to, kim osoba była przed śmiercią, czy ze względu na samo ich istnienie jako śladu człowieka? Co
szczątki rozpatrywane jako organiczne podmioty zbiorowe, mogą powiedzieć na temat wielogatunkowej tożsamości, relacyjnej podmiotowości oraz „wspólnotowości” szczątków? Jak świadomość ekologiczna wpływa na podejście do szczątków, ich zachowywania i przechowywania? Jak prezentują się obecne sposoby postępowania ze szczątkami i kwestii ich zachowania, jeżeli pytanie to stawiane jest w skali długiego trwania czasu geologicznego? Jak może ulec przeobrażeniu nasz stosunek do martwego ciała, prochów, szczątków czy kości, kiedy przestaje obowiązywać formuła: z prochu powstałeś i w proch się obrócisz, a możliwa staje się: z prochu powstałeś, w diament się obrócisz? (casus LifeGem – diamentu zrobionego z prochów). Z tak sformułowanymi pytaniami badawczymi Ewa Domańska mierzy się w swojej najnowszej publikacji Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała.
Przedmowa 13
Studia martwego ciała jako dziedzina badań 17
Biohumanistyczne podejście do martwego ciała i szczątków 22
Metody badań 24
Źródła i literatura przedmiotu 27
Zarys treści książki 28
Podziękowania 35
Wprowadzenie do ontologii martwego ciała i szczątków 45
Humiczne fundamenty świata 48
Poza dychotomię żywe/martwe 52
Partycypacyjny sposób widzenia świata: nowy animizm 53
Nekropersona 57
Sprawczość martwego ciała i szczątków 59
Ontologia martwego ciała i szczątków 63
Nekros jako grzybnia filomorficzna i jako takson 73
Nekrofuturyzm 75
Część I NEKROPOLITYKA 79
1. Homo necros: fenomen obozowego muzułmana 81
Biopolityka gatunku ludzkiego 81
Muzułman aktywny 85
Muzułman jako automat 88
Muzułman jako nie-człowiek 90
Muzułman jako Gorgona 96
Dwa modele człowieczeństwa 101
Człowieczeństwo jako wybór 103
2. Nekropolityka historyczna: repatriacja szczątków Witkacego 105
Repatriacja szczątków Witkacego 107
„Co własnego ma jeszcze – to trumna” 112
Radykalna akcja Jacka Kryszkowskiego 114
Grób Witkacego jako słup graniczny 119
Matka na marginesie 121
Prawo do bezgrobia lub nieoznaczonego miejsca pochówku 123
3. Historia, prawo i „zwrot sądowy” 127
Historia jako narzędzie polityki: zwrot forensyczny 129
Poza „tyranią tekstu” 133
Kryzys ludzkiego świadka 136
Poznanie sądowe a poznanie historyczne 139
Ku historii sądowej 144
4. Prawda forensyczna: przypadek ekshumacji w Jedwabnem 148
Prawda forensyczna jako podstawa prawdy restytucyjnej 151
Prawda forensyczna: wprowadzenie 155
„Szczątki ilu osób znajdują się w grobie?” 158
Politycy, dziennikarze i historycy 166
Ekshumacje, religia i spokój zmarłych 171
Ekshumacje jako patologia sprawiedliwości tranzytowej 173
Część II EKO-NEKRO 183
5. Ekologia dekompozycji: przestrzenie Zagłady 185
Archeologia sądowa w badaniach Holokaustu 192
Ekologia dekompozycji 195
Dehumanizacja poprzez dekompozycję 200
Tafonomia, czyli pośmiertna historia szczątków 203
6. Nekroekumena: cmentarze protestanckie a ekoreformacja 207
Ekoreformacja, czyli co obecnie wymaga reformy? 209
Ekologiczna historia ratownicza 212
Łańcuch troficzny 214
Kamienie i porosty, czyli cmentarz jako eko- i geosystem 216
Materializm ekologiczny 224
Cmentarz w Brójcach jako laboratorium 226
Propozycje na przyszłość 227
7. Biourny: grobowy kult drzew 232
Cmentarz jako źródło kontaminacji środowiska 233
Odpowiedzialność za dekompozycję własnego ciała 236
Nekrotechnologie przyspieszonego rozkładu ciała 238
Biourny, czyli „zamieńmy cmentarze w lasy” 241
8. Vestigia: szczątki ofiar bomby atomowej w Hiroszimie 252
Hiroszima: „holokaust ognia i gorąca” 253
Eksponat nr 31: „Ludzki cień wypalony w kamieniu” 255
To nie jest cień! 257
Sygnatura zagłady 259
Stan adherencji 261
Vestigia 264
9. Diamenty pamięci: węglowe formy życia 270
Początki: LifeGem Memorials 272
„Diamenty Pamięci”, czyli polska wersja LifeGem 274
Opowieść Lenayi i Dona 278
Obecność 281
Re-kreacjonizm 284
Zakończenie: „Przyszłość jest w kościach” 290
Bibliografia 297
Indeks nazwisk 336
Indeks nekropojęć 352
Indeks pojęć 355
Nota redakcyjna 366
Spis ilustracji 367
