Niekonstytucyjność prawa i jej skutki cywilnoprawne

• Druk: Warszawa, 2019
• Autor: Jan Podkowik
• Wydawca: Scholar

Niekonstytucyjność jest najpoważniejszą z wad systemu prawa. Wynika stąd, że prawodawca lub sądy zignorowały normy konstytucyjne w toku realizacji własnych kompetencji. Konsekwencje niekonstytucyjności prawa odnoszą się jednak nie tylko do organów państwa. Wpływają również bezpośrednio na sytuację jednostek – adresatów niekonstytucyjnych regulacji.

W książce poruszono szereg fundamentalnych zagadnień dla doktryny i praktyki prawniczej:

Czym jest niekonstytucyjność prawa i jakie są jej przejawy?

W jaki sposób stwierdza się niekonstytucyjność prawa, na czym polega specyfika kontroli konstytucyjności norm prawa prywatnego, a także czy dopuszczalna jest w Polsce rozproszona kontrola zgodności prawa z Konstytucją?

Jakie są skutki wyroków TK dla systemu prawa i podmiotów prawa?

Czy stwierdzenie niekonstytucyjności norm prawnych wpływa na ważność czynności prawnych oraz skuteczność nabycia praw majątkowych?

Na czym polega restytucja konstytucyjności w stosunkach cywilnoprawnych po wyroku TK, a zwłaszcza jakie środki prawne mogą wykorzystać jednostki w celu ochrony swych wolności i praw?

Rozprawa zawiera całościowe i wyczerpujące omówienie problematyki niekonstytucyjności prawa i jej skutków w sferze prawa cywilnego oraz w istotny sposób wzbogaca dorobek doktryny prawa konstytucyjnego i cywilnego. Wywody autora cechuje jasność i precyzja. Krytyka poglądów, których autor nie akceptuje, prowadzona jest w sposób merytoryczny, a zarazem elegancki. Proponowane przez niego rozwiązania i postulaty są zawsze wsparte rzetelną argumentacją, do której będzie musiał odnieść się każdy, kto będzie chciał zająć się tą tematyką.

Z recenzji prof. dr. hab. Andrzeja Mączyńskiego

Tematyka opracowania wydaje mi się bardzo interesująca i ciekawa – dotyczy zagadnienia bardzo aktualnego. […]. Ciekawe jest zwłaszcza połączenie rozważań konstytucyjnych z cywilistycznymi. Ta interdyscyplinarność jest niewątpliwą zaletą. Wydaje mi się, że autorowi udało się wypełnić niełatwe zadanie przeniesienia ustaleń prawa publicznego na grunt prawa prywatnego.

Z recenzji prof. dr. hab. Marka Zubika





Jan Podkowik –adiunkt w Katedrze Prawa Konstytucyjnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego; absolwent Wydziału Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II oraz Center for American Law (2009). W 2013 uzyskał stopień doktora nauk prawnych na Wydziale Prawa i Administracji UW (z wyróżnieniem). W latach 2014–2016 odbył staż podoktorski na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego; od 2010 do czerwca 2017 asystent sędziego w Biurze Trybunału Konstytucyjnego. W pracy naukowej zajmuje się oddziaływaniem Konstytucji na prawo prywatne, prawnymi aspektami nowych technologii oraz ochrony bezpieczeństwa publicznego.

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Prawo
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-65390-27-1
• ISBN druku: 978-83-65390-27-1
• Liczba stron: 444

Spis treści
Wykaz najważniejszych skrótów 11
Wprowadzenie  15
Rozdział pierwszy
Niekonstytucyjność prawa jako pojęcie doktryny konstytucyjnej   23
1. Istota problemu  23
2. Zasada nadrzędności Konstytucji a stanowienie prawa.
Domniemanie konstytucyjności  24
3. Pojęcie i przejawy niekonstytucyjności aktu normatywnego  29
3.1. Pojęcie niekonstytucyjności aktu normatywnego  29
3.2. Niekonstytucyjność czynności prawodawczej  34
3.3. Niekonstytucyjność materialna (treściowa)
aktu normatywnego  37
3.4. Niekonstytucyjność „jakościowa” (formalna)  43
4. Stopniowalność naruszeń Konstytucji i gradacja wad aktów
normatywnych  44
5. Niekonstytucyjność a zła wiara prawodawcy  51
6. Oczywista i wtórna niekonstytucyjność   53
7. Model stwierdzania niekonstytucyjności prawa w świetle
Konstytucji z 1997 r.  58
Rozdział drugi
Stwierdzenie niekonstytucyjności prawa w orzeczeniu
Trybunału Konstytucyjnego  67
1. Istota problemu  67
2. Przedmiot wypowiedzi Trybunału – ocena hierarchicznej zgodności
aktów normatywnych  68
2.1. Akt normatywny jako przedmiot i podstawa (wzorzec)
kontroli  68
2.2. Specyfika kontroli konstytucyjności aktów normatywnych
regulujących stosunki cywilnoprawne  83
3. Orzeczenie jako forma wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego
w sprawie hierarchicznej zgodności norm  90
3.1. Pojęcie orzeczenia w rozumieniu art. 190 Konstytucji  90
3.2. Rodzaje orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego z uwagi
na wynik kontroli  93
3.3. Sposoby redakcyjnego ujęcia wypowiedzi rozstrzygającej:
orzeczenia proste, zakresowe i interpretacyjne  97
3.4. Dodatkowe klauzule zamieszczane w orzeczeniach  105
4. Atrybuty orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego  108
4.1. Moc powszechnie obowiązująca i ostateczność orzeczeń  109
4.2. Wejście w życie orzeczenia jako skutek jego ogłoszenia  115
Rozdział trzeci
Kwestia prawotwórczego charakteru orzeczeń Trybunału
Konstytucyjnego i ich skutków dla systemu prawa  119
1. Istota problemu  119
2. Dualistyczny charakter orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego  121
3. Zmiana normatywna w systemie prawa jako następstwo orzeczenia
negatoryjnego  127
3.1. Utrata mocy obowiązującej w rozumieniu art. 190 ust. 3
Konstytucji  127
3.2. Refleksowe skutki utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego
w następstwie wejścia w życie orzeczenia Trybunału
Konstytucyjnego dla systemu prawa  131
3.3. Problem tzw. orzeczeń reanimacyjnych 138
3.4. Problem orzeczeń o pominięciu prawodawczym  143
4. Ochrona stosunków prawnych w toku w związku z wejściem 148
Rozdział czwarty
Skutki orzeczenia negatoryjnego w ujęciu czasowym 161
1. Istota problemu  161
2. Spór o temporalny charakter orzeczeń Trybunału
Konstytucyjnego 162
2.1. Modele czasowych skutków orzeczeń sądów konstytucyjnych
w sprawach hierarchicznej zgodności norm 162
2.2. Stanowisko Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego  169
2.3. Skutki czasowe orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
w świetle art. 190 ust. 3 Konstytucji  175
2.3.1. Założenia koncepcyjne  175
2.3.2. Skutki czasowe orzeczenia, o którym mowa
w art. 190 ust. 3 zd. 1 in principio Konstytucji
(wchodzącego w życie z dniem ogłoszenia)  177
2.3.3. Skutki czasowe orzeczenia, o którym mowa
w art. 190 ust. 3 zd. 1 in fine i zd. 2 Konstytucji (z klauzulą
odraczającą)  185
3. Niekonstytucyjność podzielona w czasie 197
4. Kwalifikacja intertemporalna zdarzeń prawnych z zakresu prawa
cywilnego – założenia konstrukcyjne  207
Rozdział piąty
Wpływ orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego na stosunek
cywilnoprawny  211
1. Istota problemu  211
2. Pojęcie stosunku cywilnoprawnego i jego struktura  212
3. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego na tle katalogu zdarzeń
cywilnoprawnych  221
4. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego jako czynnik
współkształtujący treść stosunku prawnego (art. 56 k.c.)   227
5. Wpływ negatoryjnego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
na powstanie, ustanie i zmianę stosunków cywilnoprawnych
oraz praw podmiotowych w świetle praktyki orzeczniczej  230
5.1. Powstanie stosunku cywilnoprawnego (nabycie prawa
podmiotowego)  231
5.2. Problem „odżycia” prawa podmiotowego (stosunku
cywilnoprawnego) wygaszonego na podstawie niekonstytucyjnej
normy prawnej  241
5.2.1. Koncepcja „odżycia” prawa podmiotowego wygaszonego
bezpośrednio przez niekonstytucyjną normę (ex lege)
w świetle orzecznictwa  241
5.2.2. Koncepcja „odżycia” prawa podmiotowego wygaszonego
w drodze czynności konwencjonalnej w świetle
orzecznictwa  247
5.2.3. Ocena stanowiska judykatury  249
5.3. Ustanie stosunku cywilnoprawnego
(wygaśnięcie prawa podmiotowego)  251
5.4. Zmiana stosunku cywilnoprawnego lub prawa podmiotowego   258
5.4.1. Zmiana podmiotu stosunku cywilnoprawnego
lub prawa podmiotowego  258
5.4.2. Zmiana przedmiotu stosunku cywilnoprawnego  259
5.4.3. Zmiana treści stosunku cywilnoprawnego lub prawa
podmiotowego  269
6. Status prawny podmiotów prawa cywilnego  276
6.1. Osoby fizyczne  277
6.2. Osoby prawne i inne jednostki  279
7. Terminy ustawowe  286
Rozdział szósty
Wadliwość czynności prawnych jako skutek niekonstytucyjności
prawa  297
1. Istota problemu  297
2. Stanowisko Trybunału Konstytucyjnego i sądów  298
3. Charakterystyka konsekwencji wadliwych czynności prawnych –
zarys problemu  306
4. Problem skutków niekonstytucyjności norm regulujących
dokonywanie czynności prawnych i składanie oświadczeń woli  309
5. Kwestia wadliwości czynności prawnych o treści odpowiadającej
niekonstytucyjnym przepisom  312
6. Odpadnięcie podstawy prawnej czynności rozporządzającej  319
7. Wpływ utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnej normy prawnej
na czynności prawne naruszające tę normę  322
8. Dopuszczalność powołania się na błąd co do treści czynności
prawnej jako skutek niekonstytucyjności prawa  328
Rozdział siódmy
Restytucja konstytucyjności w stosunkach cywilnoprawnych
po stwierdzeniu niekonstytucyjności prawa 335
1. Istota problemu  335
2. Likwidacja skutków obowiązywania niekonstytucyjnego aktu
normatywnego – założenia systemowe i ich aksjologiczne
uzasadnienie  336
3. Problem stosowalności art. 190 ust. 4 Konstytucji do likwidacji
następstw niekonstytucyjności norm regulujących stosunki
cywilnoprawne. Ustawowe procedury restytucyjne 340
4. Inne środki restytucji konstytucyjności
w stosunkach cywilnoprawnych o charakterze majątkowym –
zagadnienia wybrane 350
4.1. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej
niekonstytucyjnym aktem normatywnym  351
4.2. Roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia
(nienależnego świadczenia)  359
4.2.1. Założenia koncepcyjne  359
4.2.2. Świadczenia wynikające bezpośrednio
z niekonstytucyjnej normy prawnej  363
4.2.3. Świadczenia wynikające z czynności prawnych i aktów
stosowania prawa opartych na niekonstytucyjnej normie
prawnej  368
4.2.4. Ograniczenia odnoszące się do zwrotu wzbogacenia
(nienależnego świadczenia) i korekty wzajemnych
rozliczeń – założenia konstrukcyjne  370
4.3. Powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa
(art. 189 k.p.c.)  373
4.4. Roszczenia z tytułu ochrony własności  375
4.4.1. Roszczenie windykacyjne  375
4.4.2. Roszczenie negatoryjne  384
4.4.3. Roszczenie o uzgodnienie księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym  386
4.4.4. Roszczenia uzupełniające i o rozliczenie nakładów  389
4.5. Uprawnienie do żądania zmiany zobowiązania lub rozwiązania
umowy (rebus sic stantibus)  390
5. Środki ochrony trwałości stosunków cywilnoprawnych
ukształtowanych na podstawie niekonstytucyjnych aktów
normatywnych – zarys problemu  395
Zakończenie  405
Wykaz orzecznictwa i literatury 411