O przyjemności. Od starożytnej hedone po oświeceniowy libertynizm i utylitaryzm
Monografia O przyjemności pomyślana jest nie tylko jako historyczne ujęcie kategorii „przyjemność”, ale także wynika z założenia, że dla zrozumienia pewnych zjawisk trzeba badać ewolucję ich pojęć od źródeł poczynając. Ponadto ma służyć zrozumieniu fenomenu, który rządzi współczesnym zachodnim społeczeństwem konsumpcyjnym, w którym kluczową rolę odgrywa konieczność zaspokojenia potrzeby doznawania przyjemności. Aby to osiągnąć należało przyjrzeć się pojęciu i teoriom przyjemności w dziejach filozofii i kultury europejskiej.
Najistotniejsza i najbardziej pogłębiona dyskusja filozoficzna na temat przyjemności toczyła się na gruncie filozofii starożytnej, w szczególności greckiej. Zawartość problemowa monografii sprowadza się do następujących zagadnień: starożytna hedone; przyjemność w chrześcijańskim średniowieczu; renesans przyjemności?; przyjemność jako przedmiot filozoficznego namysłu w filozofii XVII w.; różnorodność barw przyjemności we francuskim oświeceniu, brytyjska oświeceniowa filozofia moralności.
Każde z wymienionych zagadnień posiada bogatą strukturę wewnętrzną, informującą o bardziej szczegółowych treściach tam przedstawianych i analizowanych. Przesłaniem monografii jest m.in. wskazanie, że bezkrytyczna absolutyzacja przyjemności nie powinna być celem działania i, jak się wydaje, zasadniczo nie była. Wyjątkiem od tej zasady był oświeceniowy libertynizm francuski ze skrajnym w kulturze hedonizmu stanowiskiem Markiza de Sade. Lesław Hostyński jest znany z prac nad wartościami utylitarnymi i wartościami świata konsumpcji; można powiedzieć, że jest aksjologiem współczesnej kultury konsumpcyjnej. Dla zrozumienia przyjemności jako centralnej wartości tej kultury sięga do historycznych korzeni ludzkiego doświadczenia przyjemności i towarzyszącego temu namysłu nad jego naturą i wartością, zawartą w tekstach filozoficznych i literackich. […] Książka Lesława Hostyńskiego jest dziełem oryginalnym, po raz pierwszy w polskojęzycznej literaturze zbierającym w uporządkowaną całość historycznie ukształtowane pojęcia, teorie i oceny przyjemności. Oparta jest na źródłach filozoficznych, etycznych, teologicznych, literackich, opisach obyczajowego traktowania fenomenu przyjemności w ludzkim życiu. Dominuje w niej perspektywa historyczna doprowadzona do epoki oświecenia, w której hedonizm antropologiczny mimo prób ujęcia go w ramy libertynizmu związano z etycznymi wymaganiami utylitaryzmu.
Książka cieszy swoją różnorodnością ujęć, bogactwem opisów radzenia sobie z wyzwaniem płynącym z doświadczenia atrakcyjności przyjemności, z prób jego zrozumienia, nazwania, oddzielenia rodzajowego, a wreszcie z dróg namysłu nad intuicją przyjemności, namysłu nadającego stosunkowi do przyjemności status wartości pośród innych wartości. Wymienione walory książki spełniają w znacznej mierze postulat Władysława Tatarkiewicza, by wielkie idee opisywać od korzeni historycznych, ukazywać ich historyczną ewolucję. Sądzę, że popularność dzieła […] może w jakiejś mierze zrównać się z popularnością traktatu O szczęściu. Książka zainteresuje badaczy fenomenu przyjemności, historyków, psychologów, etyków, teologów, studentów, młodzież licealną i w ogóle czytelników literatury humanistycznej. dr hab. Ryszard Wiśniewski, prof. UJD (z recenzji)
Wstęp 7
Rozdział 1. Starożytna hedone 9
1.1 Fizjologiczna interpretacja przyjemności 10
1.2 Etyczna interpretacja przyjemności 20
1.2.1 Przyjemność jako dobro 20
Przyjemność sofistyczna 20
Hedonizm Arystypa i cyrenaików 23
Hedonizm Eudoksosa 27
Epikureizm a przyjemność 28
1.2.2 Przyjemność złem 37
Demokryt wobec przyjemności 37
Antyhedonizm Antystenesa 39
Przyjemność jako zło w filozofii Speuzypa 41
Platon a hedonizm 42
1.2.3 Przyjemność – Sokratesa ani dobro, ani zło 45
1.2.4 Przyjemność – subiektywny oddźwięk obiektywnego dobra w ujęciu Arystotelesa 47
Rozdział 2. Przyjemność w chrześcijańskim średniowieczu 51
2.1 Augustiańska droga ku szczęściu 53
2.2 Święty Boecjusz – pomost między starożytnością a średniowieczem 62
2.3 Święty Grzegorz Wielki – wróg przyjemności 64
2.4 Przyjemność w myśli św. Tomasza z Akwinu 65
2.5 Święta Hildegarda z Bingen – przyjemność seksualna 73
2.6 Przyjemność w kręgu kultury muzułmańskiej – Awicenna 79
2.7 Średniowieczne literackie wizje przyjemności 82
2.8 Przyjemność – wróg średniowiecznego Kościoła? 88
Rozdział 3. Renesans przyjemności? 103
3.1 W stronę renesansu – Boska Komedia i Dekameron 104
3.2 Hedonizm w myśli filozoficznej 112
3.2.1 Włoskie odrodzenie 112
3.2.2 Renesans francuski 121
3.3 Chrześcijański epikureizm Erazma z Rotterdamu 128
3.4 Przyjemności Utopian 139
Rozdział 4. Przyjemność jako przedmiot filozoficznego namysłu w filozofii XVII wieku 147
4.1 Francuska rehabilitacja Epikura 147
4.2 Spinoza – przyjemność „w porządku geometrycznym dowiedziona” 152
4.3 Thomasa Hobbesa przewartościowanie w postrzeganiu przyjemności 158
4.4 Nieobecność Kartezjusza 167
Rozdział 5. Różnorodność barw przyjemności we francuskim oświeceniu 169
5.1 Montesquieu – klimatyczne determinanty przyjemności 170
5.2 Światowiec Wolter 175
5.3 Maupertuisa rachunek przyjemności i przykrości 181
5.4 Przyjemność i przykrość – władze posągu Condillaca 188
5.5 La Mettrie – hedonista z „trzody Epikura” 193
5.6 Sensualistyczna koncepcja przyjemności
5.7 Denisa Diderota życie zgodne z naturą – źłem przyjemności 223
5.8 Holbachowska przyjemność jako szczęście przelotne 230
5.9 Sadoniczny libertynizm 234
Rozdział 6. Brytyjska oświeceniowa filozofia moralności 247
6.1 John Locke 247
6.2 David Hume 259
6.3 Adam Smith 281
6.4 Hedonizm Jeremy’ego Benthama 290
6.5 Utylitarystyczna koncepcja przyjemności Johna Stuarta Milla 313
6.5.1 Źródła hedonizmu Milla 313
6.5.2 Źródło etyki utylitarystycznej 313
6.5.3 Zasada użyteczności – podstawa systemu etycznego 314
6.5.4 Szczęście/przyjemność – cel ostateczny człowieka 316
6.5.5 Sędziowie kompetentni 321
6.5.6 Użyteczność i szczęście uzasadnione dyrektywy postępowania 322
6.5.7 Utylitaryzm Milla w oczach krytyków 326
6.5.8 Zasada użyteczności a życie społeczne 329
6.5.9 Szczęście – przedmiot pożądania 331
6.5.10 Krytyka hedonizmu Milla 335
Zakończenie 339
Bibliografia 343
Indeks osobowy 353
