Obowiązki informacyjne w umowach o usługi finansowe

• Druk: 2014
• Seria / cykl: MONOGRAFIE
• Autor: Piotr Tereszkiewicz
• Wydawca: Wolters Kluwer Polska SA

Książka jest kompleksowym studium zagadnienia obowiązków o charakterze informacyjnym w umowach dotyczących usług finansowych, w szczególności kredytu, ubezpieczenia, poręczenia oraz usług inwestycyjnych. Autor omawia przesłanki, treść oraz skutki naruszenia obowiązków informacyjnych. Wnikliwej analizie poddaje regulacje dotyczące obowiązków ostrzegawczych i doradczych w dziedzinie kredytu konsumenckiego, obrotu instrumentami finansowymi (dyrektywa MiFID), jak również problematykę odpowiedzialności cywilnoprawnej z tytułu naruszenia obowiązków o charakterze informacyjnym.

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Prawo
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-264-8535-0
• ISBN druku: 978-83-264-3426-6
• Liczba stron: 728

Wykaz skrótów   17
Podziękowania   23
Wprowadzenie   25
Część I	Analiza ochrony informacyjnej na gruncie wybranych typów umów o świadczenia finansowe   55
Rozdział I	Ochrona informacyjna na gruncie umowy kredytu   57
1. Wprowadzenie. Dogmatyczna kwalifikacja umowy kredytu   57
1.1. Stosunek do umowy pożyczki   58
1.2. Ujęcie kredytu na gruncie regulacji kredytu konsumenckiego   60
1.3. Praktyka bankowa   60
1.4. Typowe ryzyka stron umowy kredytu   61
1.5. Konkluzja   63
2. Przegląd stanowisk praw narodowych w zakresie obowiązków informacyjnych i doradczych kredytodawcy   64
2.1. Prawo francuskie   64
2.1.1. Wprowadzenie   64
2.1.2. Obowiązek ostrzegawczy banku   66
2.1.3. Inne postaci obowiązków banku wobec kredytobiorcy   77
2.1.4. Proceduralny reżim obowiązków banku   80
2.1.5. Sankcja naruszenia obowiązku ostrzegawczego   82
2.1.6. Ocena stanowiska prawa francuskiego   83
2.2. Obowiązki banku oferującego świadczenia inwestycyjne   84
2.2.1. Obowiązek eksploracyjny banku   85
2.2.2. Obowiązek informacyjno-ostrzegawczy o treści produktu   85
2.2.3. Granice obowiązków przedsiębiorstwa inwestycyjnego   89
2.2.4. Obowiązek doradczy wobec inwestora   90
2.2.5. Odpowiedzialność odszkodowawcza wobec inwestora   91
2.2.6. Ocena stanowiska prawa francuskiego   92
2.3. Prawo niemieckie   92
2.3.1. Wprowadzenie   92
2.3.2. Obowiązek informacyjny banku wobec kredytobiorcy   94
2.3.3. Obowiązek doradczy banku wobec kredytobiorcy   100
2.3.4. Obowiązek badania zdolności kredytowej   101
2.3.5. Sankcje naruszenia obowiązków informacyjnych przez bank   102
2.3.6. Ocena stanowiska prawa niemieckiego. Wpływ prawa konsumenckiego   103
2.3.7. Ochrona inwestora na gruncie prawa prywatnego   106
2.3.8. Ocena   107
2.4. Prawo angielskie   109
2.4.1. Wprowadzenie   109
2.4.2. Obowiązek informacyjny i doradczy banku wobec kredytobiorcy   109
2.4.3. Obowiązek lojalności banku wobec klienta. Stosunek powiernictwa   114
2.4.4. Ocena   118
2.5. Stanowisko prawa polskiego w zakresie obowiązków informacyjnych instytucji finansowej   119
2.5.1. Wprowadzenie   119
2.5.2. Ustawa - Prawo bankowe   120
2.5.3. Stanowisko Trybunału Konstytucyjnego w odniesieniu do ochrony informacyjnej klienta banku i jego krytyka   123
2.5.4. Ochrona informacyjna nabywcy produktów inwestycyjnych (inwestora)   127
2.5.5. Wstępna ocena   130
3. Konstrukcja modelu ochrony informacyjnej klienta usług finansowych w prawie unijnym i polskim   130
3.1. Umowa kredytu   130
3.1.1. Wprowadzenie   130
3.1.2. Ocena formalnego modelu ochrony informacyjnej   132
3.1.3. Krytyka modelu informacyjnego z perspektywy funkcji socjalnej prawa prywatnego   133
3.1.4. Obowiązek udzielenia wyjaśnień na gruncie dyrektywy 2008/48/WE   135
3.1.5. Model odpowiedzialnego udzielania kredytu jako antyteza ochrony informacyjnej   154
3.2. Ochrona informacyjna inwestora w prawie unijnym   162
3.2.1. Wprowadzenie   162
3.2.2. Zakres harmonizacji na gruncie dyrektywy MiFID i jej znaczenie dla prawa prywatnego   167
3.2.3. System obowiązków przedsiębiorstwa inwestycyjnego na gruncie dyrektywy MiFID   169
3.2.4. Przepisy dyrektywy MiFID a dogmatyka prawa narodowego   235
3.2.5. Ocena systemu ochronnego na gruncie dyrektywy MiFID   237
3.2.6. Dyrektywa MiFID a umowy dotyczące produktów finansowych wysokiego ryzyka   240
3.2.7. Nowelizacja dyrektywy MiFID. Dyrektywa MiFID II   248
4. Rozważania ogólne. Model powinnego zachowania banku jako kredytodawcy oraz doradcy klienta   250
4.1. Przydatność konstrukcji umowy bankowej   256
4.1.1. Stan piśmiennictwa i jego ocena   256
4.1.2. Konstrukcja umowy ramowej w prawie unijnym   260
4.2. Treść umowy kredytu jako przesłanka obowiązku informacyjnego   260
4.3. Szczególne zastosowania obowiązku informacyjnego banku   264
4.3.1. Kredyt udzielany w celu restrukturyzacji zadłużenia   264
4.3.2. Kredyty udzielane w walucie obcej   266
4.3.3. Obowiązek odmowy udzielenia kredytu ze względu na ochronę interesów klienta   268
4.4. Obowiązek informacyjny banku w odniesieniu do zamierzonego wykorzystania kredytu   270
4.4.1. Uwagi ogólne   270
4.4.2. Zalecenia banku co do wykorzystania kredytu   272
4.4.3. Determinacja wykorzystania kredytu   272
4.4.4. Problematyka ciężaru dowodu   277
4.4.5. Zagadnienie przypisania kredytodawcy skutków zachowania się pośredników   278
4.5. Obowiązki kredytodawcy w związku z ustawowym prawem kredytobiorcy-konsumenta do odstąpienia od umowy   280
4.6. Kredyt udzielany w celu nabycia instrumentów finansowych   284
4.7. Konflikty interesów a obowiązek informacyjny banku   288
4.7.1. Ocena na gruncie umowy kredytu   288
4.7.2. Perspektywa prawa czynności inwestycyjnych   290
 Rozdział II	Ochrona informacyjna klienta ubezpieczeniowego   295
1. Potrzeba informacyjna ubezpieczającego   295
2. Ubezpieczenie a inne postaci produktów finansowych   297
3. Stanowisko angielskiego common law. Przydatność kategorii uberrimae fidei   299
4. Wnioski   303
5. Charakter prawny obowiązku ubezpieczyciela   304
6. Formalny model informacyjny w umowie ubezpieczenia   305
6.1. Wprowadzenie   305
6.2. Informacja o świadczeniu ubezpieczeniowym   307
6.3. Umowa ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym   308
6.4. Informacja o ryzyku transakcyjnym - szczególna kategoria prawa ubezpieczeń   309
6.4.1. Treść obowiązku   309
6.4.2. Sankcja naruszenia obowiązku   311
6.5. Ocena stanu ustawowego   312
7. Obowiązek doradczy ubezpieczyciela   312
7.1. Analiza na gruncie dyrektywy 2002/92/WE   312
7.1.1. Obowiązek eksploracyjny pośrednika ubezpieczeniowego   313
7.1.2. Obowiązek doradczy pośrednika ubezpieczeniowego   315
7.1.3. Ocena   316
7.2. Obowiązek doradczy na gruncie implementacji dyrektywy 2002/92/WE   317
7.2.1. Prawo polskie   317
7.2.2. Ustawowy obowiązek doradczy ubezpieczyciela na gruncie ustawy niemieckiej   319
8. Ubezpieczenie jako produkt. Przykłady z orzecznictwa   327
9. Zindywidualizowany model informacyjny w umowie ubezpieczenia - propozycja rozwiązania z perspektywy prawa polskiego   329
9.1. Ubezpieczenia o funkcji odszkodowawczej   332
9.2. Ubezpieczenia o funkcji kapitałowej   333
10. Obowiązki instytucji finansowej jako kontrahenta a status pośredników informacyjnych   335
11. Przydatność idei odpowiedzialności za produkt niebezpieczny w analizie usług finansowych   337
11.1. Prawo unijne i polskie   338
11.2. Stanowisko prawa amerykańskiego - wzmianka   341
11.3. Wnioski   343
11.3.1. Zagadnienie percepcji ryzyka produktu   343
11.3.2. Wada produktu czy niedochowanie standardu zachowania się przez producenta   344
11.3.3. Idea "wad" umowy w dziedzinie usług finansowych - wybrane przykłady z orzecznictwa   345
11.3.4. Konkluzja politycznoprawna   347
 Rozdział III	Ochrona informacyjna poręczyciela   349
1. Specyfika poręczenia jako typu umowy   349
1.1. Wprowadzenie   349
1.2. Poręczenia altruistyczne a komercyjne   350
1.3. Asymetria informacyjna w umowach poręczenia   353
2. Ujęcie informacyjnej ochrony poręczyciela w wybranych systemach prawnych   354
2.1. Stanowisko prawa polskiego   354
2.2. Ochrona informacyjna poręczyciela z perspektywy prawnoporównawczej   357
2.2.1. Prawo angielskie   358
2.2.2. Prawo francuskie   384
2.2.3. Prawo niemieckie   410
2.2.4. Prawo holenderskie   424
2.2.5. Ochrona poręczyciela na gruncie prawa unijnego   431
3. Teoretyczne uzasadnienie obowiązków informacyjno-doradczych wierzyciela wobec poręczyciela   433
3.1. Perspektywa konstytucyjna   433
3.2. Uzasadnienie instytucjonalne   435
3.3. Zagadnienie nieodpłatności poręczenia   436
3.4. Poręczenie a wyzysk i nieważność czynności prawnej   437
3.4.1. Uniwersalizacja ratio legis art. 388 k.c.   441
3.4.2. Przesłanka "relacji zaufania" na gruncie art. 388 k.c.   443
3.4.3. Ocena na gruncie art. 58 k.c.   445
3.4.4. Określoność nakazu zachowania się adresowanego do wierzyciela   450
3.5. Elementy modelu informacyjnego ochrony poręczyciela   455
3.5.1. Informacja o treści i skutkach umowy poręczenia   455
3.5.2. Obowiązek wierzyciela do nakłonienia poręczyciela, aby zasięgnął niezależnej rady   458
3.5.3. Ocena rozwiązania doradczego   465
3.5.4. Zakres zastosowania modelu doradczego   466
3.5.5. Sankcja naruszenia obowiązku przez wierzyciela   468
3.5.6. Ocena z perspektywy prawa polskiego   470
3.5.7. Ocena modelu kontroli zgodności umowy z zasadami współżycia społecznego   471
3.5.8. Reżym ochronny dla zabezpieczeń rzeczowych   472
 Część II	Ochrona informacyjna w systemie instrumentów ochronnych w prawie prywatnym   475
Rozdział IV	Rozważania o generalizacji obowiązków informacyjnych na gruncie systemu ochrony w prawie prywatnym   477
1. Znaczenie dogmatyki prawa umów w formułowaniu kryteriów obowiązków informacyjnych   478
1.1. Figura uberrimae fidei jako kategoria deskryptywna   478
1.2. Przydatność kategorii powiernictwa jako kryterium obowiązków informacyjnych   480
1.2.1. Doniosłość kategorii powiernictwa na gruncie common law   480
1.2.2. Szczegółowe unormowanie obowiązku informacyjnego powiernika   484
1.2.3. Powiernictwo a undue influence   487
1.2.4. Perspektywa piśmiennictwa polskiego   490
1.3. Stypizowany układ interesów stron jako kryterium obowiązku informacyjnego   492
1.4. Relatywizacja kryterium układu interesów   495
1.4.1. Otwartość koncepcji   495
1.4.2. "Demitologizacja" stadium przedkontraktowego   499
1.4.3. Paradygmatyczna rola umowy sprzedaży w kształtowaniu wzorców argumentacji   502
1.4.4. Wnioski z doktryny niemieckiej   503
1.4.5. Wnioski z doktryny francuskiej   507
1.4.6. Prawo polskie   508
1.4.7. Prawo unijne: dyrektywa 99/44/WE - wzmianka   512
1.5. Przydatność reżimu umowy sprzedaży w dziedzinie usług finansowych   513
1.5.1. Doniosłość instytucji rękojmi   513
1.5.2. Doniosłość przyczynowości braku informacji dla decyzji transakcyjnej   515
1.5.3. Uprzywilejowana pozycja informacyjna sprzedawcy. Caveat emptor   515
1.6. Przedmiot świadczenia stron jako kryterium obowiązków informacyjnych   518
1.7.Losowy charakter umowy jako kryterium obowiązków o charakterze informacyjnym   519
2. Obowiązki informacyjne a system wad oświadczeń woli   521
2.1. Obowiązki informacyjne a błąd   521
2.1.1. Doniosłość obowiązków eksploracyjnych   521
2.1.2. Doniosłość błędu w dziedzinie usług finansowych   528
2.1.3. Przydatność formuły błędu w nowych projektach kodyfikacyjnych   531
2.2. Obowiązki informacyjne a podstęp   532
2.2.1. Wprowadzenie   532
2.2.2. Podstęp jako instytucja ochrony przed deficytem informacyjnym   535
2.2.3. Milczenie jako podstęp   537
2.2.4. Konkluzja   539
2.3. Figura prawna generalnego obowiązku informacyjnego   540
2.3.1. Generalny obowiązek informacyjny jako figura retoryczna   540
2.3.2. Negatywne ujęcie ogólnego obowiązku informacyjnego   542
2.3.3. Krytyczna ocena   544
2.3.4. Obiektywna doniosłość informacji jako przesłanka obowiązku informacyjnego   547
2.3.5. Kryterium dostępu do informacji   550
3. Obowiązek doradczy jako instytucja ogólna prawa umów   556
3.1. Przesłanki obowiązku doradczego   556
3.2. Uzasadnienie obowiązku doradczego   557
3.3. Koszty doradztwa   559
3.4. Ryzyka instytucji doradztwa   560
3.5. Propozycja rozwiązania   560
3.6. Wymóg adekwatności świadczenia umownego jako uzupełnienie obowiązku doradczego   561
4. Instytucja wyzysku i nieważności czynności prawnej jako uzupełnienie ochrony informacyjnej   564
4.1. Wprowadzenie   564
4.2. Uzasadnienie instytucji wyzysku   567
4.3. Przesłanka subiektywna po stronie wyzyskanego   569
4.3.1. Brak doświadczenia na gruncie art. 388 k.c.   569
4.3.2. Wyzysk a lekkomyślność   573
4.4. Przesłanka obiektywna: nieproporcjonalność świadczeń   574
4.5. Doniosłość relacji zaufania na gruncie wyzysku lub nieważności   581
4.6. Niezależna rada udzielona wyzyskanemu jako negatywna przesłanka wyzysku   582
4.7. Nieważność czynności prawnej ze względu na naruszenie obowiązku informacyjnego   584
5. Podział funkcji między judykaturę a legislatywę w statuowaniu instrumentów ochrony informacyjnej   586
 Rozdział V	Teoretyczne uzasadnienie instytucji obowiązków informacyjnych   591
1. Autonomia woli jako źródło obowiązków informacyjnych   591
1.1. Autonomia jako odpowiedzialność za własne sprawy (negatywny wymiar autonomii)   593
1.1.1. Negatywny wymiar autonomii a obowiązki informacyjne   593
1.1.2. Negatywny wymiar autonomii a idea odpowiedzialnego udzielania kredytu   596
1.2. Autonomia jako dostępność adekwatnych opcji (pozytywny wymiar autonomii)   598
1.2.1. Ryzyko braku zrozumienia przez klienta konstrukcji produktu   601
1.2.2. Altruizm ze strony instytucji finansowej   602
1.3. Konkluzja   607
2. Obowiązki informacyjne a sprawiedliwość umowna   608
2.1. Sprawiedliwość wyrównawcza a sprawiedliwość rozdzielcza   608
2.2. Jednolite ujęcie sprawiedliwości   612
3. Model normatywny kontrahenta w świetle dorobku nauk behawioralnych   615
3.1. Proces nabywania informacji z perspektywy nauk behawioralnych   615
3.2. Ocena i znaczenie zjawisk behawioralnych dla modelu normatywnego klienta instytucji finansowych   619
 Rozdział VI	Odpowiedzialność z tytułu naruszenia obowiązków informacyjnych   624
1. Wykonanie obowiązku informacyjnego   624
2. Postulaty dotyczące sposobu przekazywania informacji. Postulaty ekonomii informacyjnej   626
2.1. Zasada kooperacji   627
2.1.1. Ilość informacji   627
2.1.2. Jakość informacji   630
2.2. Wymóg wskazania alternatywnego zachowania informacyjnego   633
2.2.1. Istnienie alternatywnych zachowań informacyjnych   633
2.2.2. Posłużenie się standardami empirycznymi   635
2.2.3. Zastrzeżenia wobec powyższych propozycji   637
3. Sankcje naruszenia obowiązków informacyjnych w umowach o usługi finansowe   637
3.1. Adekwatność wzruszalności umowy jako sankcji naruszenia obowiązków informacyjnych   637
3.2. Wymóg przyczynowości naruszenia obowiązku informacyjnego dla decyzji kontrahenta   640
3.3. Ustalenie rozmiaru szkody powstałej wskutek naruszenia obowiązku informacyjnego   641
3.3.1. Stanowisko doktryny niemieckiej   642
3.3.2. Stanowisko prawa angielskiego   643
3.3.3. Ocena z perspektywy prawa polskiego   645
3.4. Rozkład ciężaru dowodu w wypadku naruszenia obowiązków informacyjnych   658
3.4.1. Stanowisko orzecznictwa francuskiego   659
3.4.2. Ułatwienia dowodowe na gruncie prawa niemieckiego   661
3.4.3. Stanowisko prawa polskiego   665
3.4.4. Dowód prawdopodobieństwa wystąpienia szkody. Konstrukcja utraconej szansy   673
3.5. Przyczynienie się poszkodowanego   682
3.6. Narażenie drugiej strony na określone ryzyko   685
3.7. Inne wybrane sankcje naruszenia zindywidualizowanych obowiązków informacyjnych   686
3.7.1. Prawo dostosowania umowy jako sankcja naruszenia obowiązków informacyjnych   686
3.7.2. Prawo wypowiedzenia umowy z tytułu naruszenia obowiązków informacyjnych   688
 Podsumowanie   691
Bibliografia   695
Duties of disclosure and advice in contracts relating to financial services (Summary)   723
Indeks rzeczowy   725