Obrzędowość narodzinowa na Górnym Śląsku (izolacja położnicy). "Polski atlas etnograficzny" i "Atlas der deutschen Volkskunde" w perspektywie porównawczej - 02 Śląsk jako pogranicze etniczne i kulturowe

• Druk: Katowice, 2016
• Autor: Agnieszka Pieńczak
• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Celem publikacji jest ukazanie możliwości porównawczych dwóch etnologicznych atlasów narodowych, Polskiego atlasu etnograficznego (PAE) i Atlas der deutschen Volkskunde (ADV). Obszar, jaki obejmują (od Renu po Bug i od Alp oraz Karpat Północnych po Bałtyk i Morze Północne), pozwala na ukazywanie zasięgów występowania różnych zjawisk kulturowych w szerokim kontekście, a tym samym na wysuwanie wniosków o czynnikach wpływających na zróżnicowanie kulturowe tych obszarów. W niektórych przypadkach na mapach obu atlasów zostały ukazane dane o zbliżonym zakresie (co umożliwia studia porównawcze), w tym dotyczące obrzędowości narodzinowej. W pracy na kilkunastu mapach oraz towarzyszących im szczegółowych zestawieniach zaprezentowano wybrane zakazy izolacyjne stosowane wobec położnicy w środowisku wiejskim, niedostatecznie rozpoznane w literaturze etnologicznej. Tym sposobem materiał dwóch atlasów, potraktowany krytycznie, stał się podstawą do wnioskowania o zmianach kulturowych nie tylko na Górnym Śląsku, ale też na sporym obszarze środkowej Europy.

Wielki atut pracy znajduję w przeprowadzonej przez Autorkę skrupulatnej analizie porównawczej. Pogratulować tu wypada dokładności i przywiązywania uwagi do chronologii badanych zjawisk. Tekst jest wręcz „naszpikowany” mapami, wykresami i tabelami, w których zorientowanie się wymaga mocnego skupienia, ale doskonale ilustrują one zjawiska, których są ilościową emanacją. Na bardzo pozytywne moje podkreślenie zasługuje rozpatrywanie poszczególnych faktów z uwzględnieniem specyfiki etnicznej (historycznej) badanych obszarów. Zauważam w tym wielką erudycję Badaczki – Autorki, dobrze zorientowanej w specyfice kulturowej tego obszaru.
dr hab. Eugeniusz Kłosek, prof. UWr (z recenzji)

Tu odniosę się do map, które Autorka w znacznym stopniu stworzyła od nowa. Są one czymś na kształt kamieni milowych, i każda, nawet oddzielnie licząc, stanowi autentyczne osiągnięcie naukowe.
dr hab. Zygmunt Kłodnicki, emerytowany prof. UŚ (z recenzji)

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Atlasy, mapy, przewodniki
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-8012-967-2

Spis treści

Wstęp / 7

Rozdział 1: Metoda etnogeograficzna w interpretowaniu zjawisk kulturowych. Aspekt przestrzenny i chronologiczny / 15
Metoda etnogeograficzna / 15
Historia metody etnogeograficznej / 15
Możliwości zastosowania metody etnogeograficznej / 18
Dotychczasowe próby wykorzystania metody etnogeograficznej w badaniach obrzędowości narodzinowej. Wybrane atlasy etnograficzne i dialektologiczne / 25
Atlasy etnograficzne / 25
Atlasy dialektologiczne / 29
Problem porównywalności omówionych atlasów / 36

Rozdział 2: Śląsk jako pogranicze etniczne i kulturowe / 41
Przegląd dotychczasowych badań / 41
Etniczno-kulturowy obraz Górnego Śląska / 53
Granice obszaru / 54
Sytuacja demograficzna / 56
Struktury społeczne / 59
Struktury wyznaniowe / 61
Sytuacja etniczna / 63

Rozdział 3: Obrzędowość narodzinowa w perspektywie etnologicznej. Stan badań nad problematyką izolacji społecznej położnicy / 65
Obrzędowość narodzinowa w badaniach ogólnopolskich / 65
Początki zainteresowań ludoznawczych i okres międzywojenny / 65
Od 1945 roku do współczesności / 75
Obrzędowość narodzinowa na Śląsku / 79
Początki zainteresowań ludoznawczych i okres międzywojenny / 79
Od 1945 roku do współczesności / 82

Rozdział 4: Obrzędowość narodzinowa w Polskim atlasie etnograficznym i Atlas der deutschen Volkskunde. Metodyka badań / 89
Czas badań / 89
Obszar badawczy / 90
Sieć badawcza / 92
Kwestionariusz badawczy i sposób prowadzenia badań / 94
Specyfika badań prowadzonych na Śląsku na potrzeby Polskiego atlasu etnograficznego / 98
Śląsk ogółem / 99
Wybrane wsie Górnego Śląska / 102
Interpretacja materiału badawczego – na przykładzie map Polskiego atlasu etnograficznego i Atlas der deutschen Volkskunde / 114
Rozdział 5: Polski atlas etnograficzny i Atlas der deutschen Volkskunde w badaniach nad obrzędowością narodzinową. Izolacja społeczna położnicy w społeczności wiejskiej / 129
Izolacja społeczna położnicy – spojrzenie badawcze / 130
Zakaz przekraczania progu izby / 139
Zakaz przekraczania progu domu / 146
Zakaz wychodzenia poza zagrodę / 153
Zakaz schodzenia do piwnicy / 158
Zakaz wchodzenia na strych / 164
Zakaz czerpania wody ze studni / 169
Zakaz odwiedzania sąsiadów / 174
Zakaz udawania się na zabawy wiejskie / 179
Częstotliwość występowania analizowanych zakazów izolacyjnych / 182

Zakończenie / 185
Aneks 1. Miejscowości, w których prowadzono badania nad obrzędowością narodzinową na potrzeby Polskiego atlasu etnograficznego / 191
Aneks 2. Charakterystyka informatorów we wsiach śląskich zamieszkanych przez ludność napływową (badania na potrzeby Polskiego atlasu etnograficznego) / 199
Źródła i bibliografia / 205
Indeks nazw osobowych / 223
Spis map / 229
Spis ilustracji / 230
Spis wykresów / 231
Spis tabel / 233
Summary / 235
Zusammenfassung / 237