Od edukacji sportowej do olimpijskiej
Niniejsze opracowanie traktuje o człowieku zmagającym się z wyzwaniami w aktywności cielesnej, jaką jest sport. Przy tym sport – w przeciwieństwie do pracy fizycznej, mającej zazwyczaj charakter rutyny – przez zawartą w nim niepewność i nieustanną konieczność podejmowania wyzwań jak żadna inna forma aktywności cielesnej otwiera człowieka na jego ciało, uczy go ciała. Sport jest więc formą wychowania do ciała, ale też wychowania człowieka cielesnego. Nie chodzi tu oczywiście o redukcję bytu ludzkiego do poziomu cielesnego, ale o pełny rozwój potencjału cielesnego człowieka i kształtowanie zdolności wykorzystywania go.
Celem prezentowanej monografii nie jest opis rozwiązań wszystkich problemów, które pedagogika i pedagogika sportu mogłyby stawiać przed edukacją sportową i olimpijską. Stanowi ona jedynie próbę antropologicznego uzasadnienia sensu edukacji sportowej i olimpijskiej, próbę integralnego ujęcia problematyki przez pokazanie jedności doświadczenia (którego podział zarysowany w książce ma charakter czysto teoretyczny, porządkujący) i wyeksponowanie znaczenia aktywności sportowej dla integralnego rozwoju człowieka. Nawet jeśli sportowiec doznaje różnych stanów podczas aktywności sportowej: cielesnych, psychicznych, duchowych, to każde to skoncentrowane doświadczenie promieniuje na pozostałe sfery przeżywania. Sportowiec, wykonując jakąś trudną próbę, doznaje cielesnej radości z pokonania kolejnego progu technicznego, czuje również psychiczną satysfakcję z dobrze wykonanego zadania, a także jakąś formę duchowego spełnienia w związku z przekroczeniem samego siebie, bo dokonał tego, co wydawało się niewykonalne.
Założeniem zastosowanej metody jest nie systematyczny ogląd sportu, ale raczej próba refleksji w głąb fenomenów sportu. Intencję, która mi przyświecała, trafnie wyjaśnia cytat z pracy Michała Hellera Wszechświat jest tylko drogą. Kosmiczne rekolekcje:
Nie chcę przez to twierdzić, że moje myśli są rzeczywiście głębokie. „W głąb” jest kierunkiem moich intencji, a niekoniecznie wykonania. I z podobnymi intencjami Czytelnik powinien nachylać się nad tymi stronicami. Bo jedno jest pewne – błądząc po powierzchni, niczego nie da się usprawiedliwić.
Taki wysiłek spojrzenia w głąb w celu lepszego i głębszego rozumienia sportu, czyli jego „usprawiedliwienia”, powinien być udziałem każdego, kto zajmuje się sportem: nauczycieli, trenerów, zawodników, menedżerów, psychologów, dziennikarzy, kibiców i wreszcie badaczy, którzy chcieliby wyjść poza empiryzm i wąski pragmatyzm. I to przede wszystkim do nich adresowana jest ta monografia.
Autor
Spis treści
Od autora 9
Część I
Wprowadzenie teoretyczno-metodologiczne
Rozdział 1
Konteksty edukacyjne sportu 13
Czy sport wychowuje? 13
Humanizm sportu – rewalidacja doświadczenia 18
Sport, czyli co? 20
Rozdział 2
Edukacja sportowa a edukacja olimpijska 27
Pedagogika sportu 27
Idea olimpijska w edukacji 30
Rozdział 3
Charakterystyka zastosowanej perspektywy poznawczej 35
Znaczenie wiedzy antropologicznej dla pedagogiki 35
Pedagogika antropologiczna 39
Poznanie humanistyczne i hermeneutyczne 42
Doświadczenie wewnętrzne jako przedmiot badania
pedagogiki antropologicznej (hermeneutycznej) 48
Typy doświadczenia wewnętrznego – stany fenomenalne 49
Doświadczenie a rozwój 54
Część II
Ciało
Rozdział 4
Ruch 61
Ruch a konstruowanie relacji w czasoprzestrzeni 61
Ruch a ucieleśnienie w świecie ?64
Rozdział 5
Ćwiczenie 71
Doświadczanie wolności 71
Apologia trudności 73
Rozdział 6
Zabawa 77
Zabawa i gra 77
Karnawalizacja trudności ?78
Zabawa jako proces darwinowski 81
Część III
Umysł
Rozdział 7
Niepewność 87
Niepewność jako cecha nowoczesności 87
Sport jako kultura wysokiej tolerancji niepewności 90
Rozdział 8
Zaufanie 93
Zaufanie i fair play 93
Edukacja w kulturze zaufania (w duchu fair play) przez sport 102
Rozdział 9
Cierpienie 109
Doświadczanie cierpienia jako konstytutywna cecha sportu 109
Cierpienie i radość 112
Sport jako wychowanie do cierpienia 115
Część IV
Duch
Rozdział 10
Doświadczenie graniczne 121
Podzielona rzeczywistość 121
Przez doświadczenie graniczne w sporcie ku integracji 123
Wyznaczniki sportu jako doświadczenia granicznego 127
Rozdział 11
Doświadczenie inicjacyjne 131
Sport jako obszar ryzyka zinstytucjonalizowanego 131
Łowiecka geneza sportu 132
Zawody sportowe jako rytuał przejścia 134
Markery somatyczne – strojenie przez aktywność sportową 138
Widowisko sportowe jako rytuał przejścia 141
Rozdział 12
Uniesienie – przepływ 145
Tłumienie impulsów i rutynizacja 145
Sport jako rewitalizacja emocjonalna 150
Doświadczenie przepływu 154
Część V
Refleksyjność
Autokreacja w sporcie
Rozdział 13
Ciało jako fundament kreatywności człowieka 163
Przyrodniczy fundament kreatywności 164
Ciało jako kontekst dla umysłu 167
Rozdział 14
Znaczenie refleksji w sporcie 173
Refleksja. Personalizacja. Indywidualizacja 173
Dwa aspekty świadomości 176
Refleksja i transgresja 178
Podejście metapsychologiczne 181
Rozdział 15
Refleksyjność a efektywność aktywności sportowej 185
Uwarunkowania refleksyjności 185
Podmiotowość a regulacja emocji 189
Rozdział 16
Refleksyjność jako warunek autokreacji 195
Rozwój refleksji 197
Dynamika spiralna – koncepcja rozwoju refleksji człowieka 199
Rozdział 17
Czynniki warunkujące mistrzostwo sportowe – konteksty rozwojowe 207
Wspomaganie rozwoju refleksji (kodów)
w procesie treningu sportowego 207
Metapsychologiczna dekonstrukcja czynników
warunkujących mistrzostwo sportowe 210
Odkrywanie i rozumienie sensów sportu 214
Rozdział 18
Lider jako animator rozwoju 217
Zarys modelu AQAL 218
Lider z perspektywy kwadrantów 221
Lider w perspektywie wszystkich poziomów 223
Lider w perspektywie kwadrantów i poziomów a zmiany w organizacji 229
Zakończenie 235
Bibliografia 239
