Od metafory do urojenia. Próba patografii Tadeusza Peipera

• Druk: Kraków, 2010
• Autor: Jarosław Fazan
• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Od metafory do urojenia to pierwsze obszerne opracowanie twórczości Tadeusza Peipera uwzględniające chorobę psychiczną "papieża awangardy". W centrum zainteresowania próby patografii programotwórcy polskiego konstruktywizmu znajdują się jego późne, postawangardowe teksty autotematyczne, w większości ogłaszane pośmiertnie z rękopisów i ujawniające znamiona schizofrenii. Formą rozwijaną przez Peipera pod wpływem choroby staje się oryginalna postać autobiografii tranzytywnej, ustanawiającej w dziejach innych osób autoportret pisarza. Kolejne teksty o Krzysztofie Kolumbie, Lopem de Vega, Gabrieli Zapolskiej i Marylin Monroe pokazują grę odsłonięcia/zakrycia wizerunku własnego pod maskami wybitnych postaci. Rozprawa uwzględnia kontekst badań nad szaleństwem w europejskiej literaturze XIX i XX wieku, łączy inspiracje Jaspersowskiej analizy patograficznej z archeologią milczenia, stworzoną przez Michela Foucaulta do rekonstruowania szaleństwa przejawiającego się na marginesach cywilizacji Zachodu. Takie ujęcie twórczości Peipera scala refleksję literaturoznawczą i kulturowe studium psychozy, co umożliwia uchwycenie zasadniczej ambiwalencji procesu modernizacji, projektującej - za cenę bezpieczeństwa ontologicznego jednostki - sprawnie funkcjonujący mechanizm społeczeństwa masowego.

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Literaturoznawstwo
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-233-9002-2
• ISBN druku: 978-83-233-3013-4
• Liczba stron: 368

Wstęp. Czy Tadeusz Peiper był schizofrenikiem?   11

1. Klęska „papieża awangardy”   11
2. Od metafory do urojenia   18
3. Dlaczego „próba patografii”?   20
4. Uwagi o antropologii szaleńca   26
5. Schizofrenia i tekst   28
6. „Psychotyczne nowatorstwo” Peipera   32
I. Szaleństwo nowoczesne – od „odejścia Bogów” do „śmierci człowieka”   37
1. Klasyczność i romantyczność, czyli narodziny nowoczesnego szaleństwa 37
2. Koncepcje patologicznej konstytucji geniusza Schopenhauera i Lombroso   41
3. Dilthey: geniusz poetycki jako „rzekomo patologiczny stan”   43
4. Szaleństwo w dobie modernizmu: psychoanaliza, psychiatria i sztuka   47
5. Patografie Jaspersa   51
6. Awangarda i obłęd – „Dla odkrycia Ameryki trzeba było, ażeby Kolumb wybrał się w drogę z kupą wariatów” (André Breton)   64
7. Awangarda i psychoza w trybach maszyny   74
8. Miejsce Lacana w punkcie startu – między psychiatrią a surrealizmem 78

II. Awangardowa twórczość Tadeusza Peipera – promieniowanie czającego się obłędu   81

1. Witkacy i Peiper wobec umasowienia i mechanizacji – między tryumfem a kresem człowieka   81
2. „Metafora (...) jest tworzeniem związków pojęciowych, którym w świecie realnym nic nie odpowiada” – Tadeusz Peiper i rzeczywistość   85
2.1. Od „uścisku z teraźniejszością” do „urojonej perspektywy”   85
2.2. Mechanizacja i umasowienie – losy jednostki w epoce „bezokoliczników”   89

III. Peiper w drugiej połowie lat 30. – „pracuję teraz nad życiem, nie nad literaturą”   97

1. Aura schizofreniczna dochodzi do głosu   97
2. Twórczość Peipera w drugiej połowie lat 30. w perspektywie szaleństwa   99

IV. Ma lat 22, czyli portret poety z czasów „klasztornej” młodości   107

1. Młodopolskie remanenty   107
2. Sny o potędze dziecięcia wieku   110
3. (Przyszły) wielki poeta z Galicji w drodze do Paryża. Ewski jako alter ego Peipera   113
4. Klucze do powieści – „fikcyjna trzecia osoba” i matka   119
5. „Przecie wówczas wreszcie zdobył się na to by położyć rękę na kobiecie”   122
6. Autobiograficzność Ma lat 22 – zarysowywanie się „urojonej perspektywy”   129

V. Krzysztof Kolumb odkrywca – pierwsza autobiografia tranzytywna, czyli opowieść „o sobie samym jako innym”   137

1. Wyjście poza awangardę   137
2. Kod Kolumba   141
3. Paradoks Kolumba – patron awangardy i maszyna regresji   144
4. Krzysztof Kolumb odkrywca – między historią a literaturą. Od biografii literackiej do „świeckiej hagiografii” i... z powrotem   147
5. Krzysztof Kolumb odkrywca – narodziny tranzytywnego autobiografizmu   153

VI. Pierwsze trzy miesiące – dokąd „memuary” prowadzą „wędrowca”   161

1. Miejsce Pierwszych trzech miesięcy w twórczości Tadeusza Peipera   161
2. Czym są Pierwsze trzy miesiące?   170
3. Struktura memuarów   177
3.1. Memuary psychotyka     182
3.2 . Nieudany i rozproszony poemat konstruktywistyczny   188
3.3 Powieść szpiegowsko-detektywistyczna   191
3.4 . Traktat historiozoficzno-polityczny o przyczynach upadku Drugiej Rzeczpospolitej i wizja przyszłej Polski   193
3.5. „Kwestia żydowska” w Pierwszych trzech miesiącach – pomiędzy kroniką preludium do zagłady a paraboliczną księgą wygnania   197
3.6. Kronika życia codziennego podczas kampanii wrześniowej i pierwszych miesięcy okupacji hitlerowskiej   205

VII. Peiper w Związku Sowieckim. Więzień, publicysta, „zesłaniec”   211

1. Stalinowski publicysta   216
1.1. Katyń   216
1.2. Zjazd Związku Patriotów Polskich   220
1.3 . Między Niemcami a Sowietami   223
1.4. Wojna i sztuka   227
2. W Jakucku – badanie czy zesłanie?   231
3. Wierszyki z dróg wojennych – poeta w więzieniu i na (ideologicznym) froncie   240

VIII. Peiperowskie rekonstruowanie tożsamości Wśród ludzi na scenach   247

1. Od krytyki do „dramatologii”   247
2. Peiperowska antropologia teatru. Ku rekonstrukcji humanizmu   250
3. Powrót do romantyzmu   254
4. „Aktorska wiedza o człowieku”   255
5. Paradoksy wiernej interpretacji dramatu   262
6. Szekspirowskie „ułudy i omamienia”   264
7. Druga autobiografi a tranzytywna – Lope de Vega   268
8. Projekt inscenizacji Rewizora, czyli „kwiprokwiaków” gra urojenia i realności   287

IX. Tranzytywizm teatrologiczny, czyli hiperbolizacja Zapolskiej   301

1. Obrona naturalizmu   301
2. Zapolska i sprawa polska   303
3. Zapolska, czyli męczennica modernizacji. Hagiografia i megalomania   307
4. Zapolska jako urojona ofiara spisku krytyków   310
5. Tranzytywizm transseksualny   315
6. Mit Zapolskiej-nowatorki   317

X. Schizoanaliza Skłóconych z życiem – ostatnia autobiografia tranzytywna   321

1. Filmowe zainteresowania Tadeusza Peipera   321
2. Nienapisana elegia dla Marylin Monroe   323
3. Psychotyk w kinie   324
4. Niedostosowani, czyli Peiperowska schizoanaliza Skłóconych z życiem   327
5. Marylina – figura cierpiącej Polski   331
6. Marylina/Rozalina jako alter ego Peipera   341
7. „Papież awangardy” i aktoreczka   345

Zakończenie. Na progu Księgi pamiętnikarza   351

1. „Olbrzymie dzieło, w którym po raz pierwszy w literaturze będzie powiedziana cała prawda”   351
2. Nowoczesność i schizofrenia   354

Bibliografia   357
Indeks nazwisk   365