Od przesłanki do konkluzji - 01 Rozdz. 1-2. Część historyczna. Dzieje problemu i stan badań. Część teoretyczna. Przedmiot i aspekt, cel i metoda
Książka pt. Od przesłanki do konkluzji. Polskie czasowniki wnioskowania jest rozprawą naukową z dziedziny semantyki języka naturalnego, osadzoną w tradycji językoznawstwa polonistycznego. Przedmiot rozważań w tej pracy stanowi zjawisko inferencji, oglądane przez pryzmat swoich podstawowych leksykalnych wykładników – czasowników wnioskowania.
Czasowniki wnioskowania są jednymi z najbardziej złożonych i jednocześnie najmniej opisanych wyrażeń języka naturalnego. W tej rozprawie, na przykładzie wnioskowań, podejmuje się m.in. zagadnienie naiwnej i potocznej logiki, jaką skrywa w swoim wnętrzu język, którym w mnogości jego zwykłych użyć posługujemy się wszyscy na co dzień. W książce dyskutuje się m.in. problem tego, w jaki sposób operacje wnioskowania, przebiegając od przesłanek do konkluzji, zasadzają się, kolejno, na wiedzy, myśli i mowie (na marginesie głównego wątku dociekań rozważa się także problem aktywności mentalnej zwierząt i maszyn, jak również kwestię tego, czym w ogóle jest myślenie). Czasowniki wnioskowania charakteryzuje się w tej pracy w relacji do innych wyrażeń, ale też ze względu na to, jakie role odgrywają w abstrakcyjnych zdaniach i jakie pozycje zajmują w konkretnych wypowiedzeniach.
Niniejsza rozprawa obejmuje, wyłączając wstęp oraz zakończenie, dwie: dość obszerne, a w każdym razie silnie rozczłonkowane, części: teoretyczną i materiałową, które niejako zapowiada (pilotuje) część historyczna poświęcona dziejom problemu i stanowi badań nad fenomenem wnioskowania.
SPIS TREŚCI
Zaproszenie do lektury 9
I. Część historyczna. Dzieje problemu i stan badań
1. Wnioskowanie a poznanie 17
1.1. Wnioskowanie w filozofii umysłu 18
1.2. Czym jest umysł? 18
1.3. Jaki jest umysł? 20
2. Wnioskowanie a rozumowanie 22
2.1. Wnioskowanie w psychologii kognitywnej 22
2.1.1. Jak myślimy? 23
2.2.2. Jak rozumujemy? 23
2.2. Wnioskowanie w logice formalnej 26
2.2.1. Jak klasyfikujemy rozumowania? 26
2.2.2. Jak kwalifikujemy wnioskowania? 29
3. Wnioskowanie a język 32
3.1. Wnioskowanie w semantyce lingwistycznej 32
3.2. Prace teoretyczne i materiałowe 33
3.2.1. Prace poświęcone czasownikom wnioskowania 33
3.2.2. Prace poświęcone spójnikom wnioskowania 40
3.2.3. Komentarze i dyskusje 43
3.2.3.1. Uwagi ogólne 44
3.2.3.2. Uwagi szczegółowe 45
3.2.3.3. Podsumowanie 47
3.3. Opracowania leksykograficzne 48
II. Część teoretyczna. Przedmiot i aspekt, cel i metoda
1. Przedmiot i aspekt: co badać? 53
1.1. Przedmiot 53
1.1.1. Znaczenia znaczeń: w kręgu znaków i obiektów 54
1.1.2. Znaczenia wyrażeń: w przestrzeni modeli, schematów i definicji 57
1.2. Aspekt 59
2. Cel i metoda: jak badać? 61
2.1. Cel 61
2.2. Metoda 62
2.2.1. Programy lingwistyczne: spor o metodę 62
2.2.2. Semantyka strukturalna: od pola do komponentu 64
2.2.3. Fenomenologia lingwistyczna: do świata przez język 69
III. Część materiałowa. Charakterystyka czasowników wnioskowania
1. Klasa czasowników wnioskowania 75
1.1. Czasowniki wnioskowania w perspektywie semantyczno-leksykalnej 76
1.1.1. Struktura atrybutywno-relacyjna czasowników wnioskowania 78
1.1.1.1. Podstawowe relacje semantyczne 80
1.1.1.2. Główne atrybuty semantyczne 87
1.1.1.3. Czasowniki wnioskowania jako operacje epistemiczne i refleksje mentalne 89
1.1.1.3.1. Czasowniki operacji epistemicznych: robić coś z tym, co się o kimś lub o czymś wie 90
1.1.1.3.2. Czasowniki refleksji mentalnych: robić coś z tym, co się wie o tym, czego się nie wie 100
1.1.2. Szkice 126
1.1.2.1. Niewiele myśląc… O czasowniku myśleć o kimś lub o czymś 126
1.1.2.2. Zastanawiające jest to, że… O czasowniku zastanawiać się nad czymś 139
1.2. Czasowniki wnioskowania w perspektywie semantyczno-zdaniowej 148
1.2.1. Struktura predykatowo-argumentowa zdań minimalnych z czasownikami wnioskowania 149
1.2.1.1. Zarys ontologii elementarnej 153
1.2.1.1.1. Podstawowe role semantyczne: agens i obiekt 153
1.2.1.1.2. Elementarne jednostki językowe: ktoś i coś, wiedzieć i zrobić 162
1.2.1.2. Czasowniki wnioskowania w świetle ontologii elementarnej 176
1.2.1.2.1. Podmiot: ktoś, kto coś z czegoś wywnioskował 176
1.2.1.2.2. Przesłanka: coś, z czego ktoś coś wywnioskował 178
1.2.1.2.3. Konkluzja: coś, co ktoś z czegoś wywnioskował 186
1.2.1.2.4. Temat: ktoś lub coś, o kim lub o czym ktoś coś z czegoś wywnioskował 193
1.2.2. Szkice 193
1.2.2.1. Jak myśli Burek? O zwierzętach i ich myślach 193
1.2.2.2. Czy komputer myśli? O maszynach i ich programach 204
1.3. Czasowniki wnioskowania w perspektywie semantyczno-wypowiedzeniowej 221
1.3.1. Struktura tematyczno-rematyczna wypowiedzeń neutralnych z czasownikami wnioskowania 222
1.3.1.1. Wypowiedzenia neutralne z czasownikami wnioskowania 223
1.3.1.2. Kwalifikacja czasowników wnioskowania ze względu na zajmowane miejsce w STR 230
1.3.1.3. Eksplikacja czasowników wnioskowania z tytułu zajmowanego miejsca w STR 233
1.3.2. Szkic. I co z tego wynika…? O wyrażeniu wynikać z czegoś 238
2. Portrety wybranych czasowników wnioskowania 250
2.1. Pole – opozycje i klasyfikacje 250
2.1.1. Opozycje zewnętrzne i wewnętrzne 251
2.1.2. Klasy inferencji i konstatacji 252
2.1.3. Potencje i realizacje w przesłankach i w konkluzjach 254
2.2. Jednostki – hipotezy i analizy 259
2.2.1. Wydedukować z [czegoś p], że q 262
2.2.2. Wysnuć z [czegoś p] wniosek, że q 274
2.2.3. Wyciągnąć z [czegoś p] wniosek, że q 293
2.2.4. Dojść (na podstawie [czegoś p]) do wniosku, że q 300
2.2.5. Osądzić (na podstawie [czegoś p]), że q 312
2.2.6. Uznać i wykluczyć (na podstawie [czegoś p]), że q 317
Zaproszenie do dyskusji 335
Bibliografia 337
Wykaz skrótów 347
Summary 349
Zusammenfassung 350
