Podmiot i dyskurs w świetle myśli wybranych przedstawicieli poststrukturalizmu francuskiego
Niniejsza praca jest próbą opisania kierunku zwanego poststrukturalizmem ze szczególnym uwzględnieniem teorii podmiotu, która wyłania się z pism Jacquesa Lacana, Michela Foucaulta i Jacquesa Derridy. Podkreślam historyczne pierwszeństwo wciąż zbyt mało znanego w Polsce Lacana i wzajemne relacje między wymienionymi myslicielami. Jednym z problemów jest dla mnie wielce problematyczna koncepcja podmiotu (autora, człowieka), który wbrew wczesnym zapewnieniom francuskich myślicieli o jego „śmierci” na rzecz tekstu, pisma i dyskursu, przeżył i nadal działa. To właśnie etyczne działanie, główna cecha podmiotu, a nie wiedza istoty myślącej, Cogito, sprawiają, że teoria zaproponowana przez poststrukturalistów jest inna od powszechnie znanych, niemniej dość spójna i konsekwentna. Zbiór poststrukturalistycznych koncepcji dotyczących podmiotu trudno jednak sprawnie przekuć na system języka, bowiem opierają się one na założeniu, że istnieje różnica pomiędzy aktem (czynem) a treścią wypowiedzi, którą umożliwia nasze „zamieszkanie” w języku. Zatem, jakkolwiek by tej teorii nie sformułować, zawsze jest ona nie do końca adekwatna wobec żywej, mówiącej istoty, którą określamy podmiotem wypowiedzi. Problem polega na tym, że podmiot wypowiedzi czyli ja myślące, które objawia się w treści wypowiedzi; oddzielony jest przepaścią od podmiotu wypowiedzenia czyli ja działającego – piszącego, mówiącego, interpretującego, zachowującego się etycznie. Myślący podmiot nie jest podmiotem poststrukturalizmu, jest nim podmiot wypowiedzenia dokonujący aktów, za które ponosi odpowiedzialność. Mówiąc prościej, to, co podmiot mówi, nie nadąża za tym, że podmiot mówi. A to, że mówi jest zawsze uwikłane w etykę podmiotu.
Spis treści
Słowo wstępne
I. Filozofia i sztuka a psychoanaliza
II. Geneza – wpływy filozofii współczesnej na ukształtowanie się poststrukturalizmu
III. Ojciec i jego synowie poststrukturalizmu – główne założenia
III a. Lacan i powrót do Freuda. Podmiot jako reprezentowany przez znaczącego wobec innego znaczącego
III b. Foucault. Podmiot nie całkiem martwy: szaleństwo i opór, dyskurs demaskujący dyskursy
III c. Jacques Derrida. Podmiot jako niemożliwa sygnatura, dyskurs uwikłany w empirię i pojęcia idealne
III d. Poststrukturalistyczny podmiot, który mówi „nie!” strukturze. Podsumowanie
III e. Poststrukturalizm a myśl Pierre`a Klossowkiego
IV. Etyka w poststrukturalizmie
V. Poststrukturalizm jako filozofia oparta na dyskursie histerycznym
V a. Poststrukturalizm a koncepcja Gillesa Deleuze`a
V b. Dyskurs kapitalistyczny – dygresja
VI. Poststrukturalizm a hermeneutyka klasyczna i radykalna
VI a. Poststrukturalizm a koncepcja Charlesa Taylora
VII. Poststrukturalizm nie jest ateizmem
VIII. Co to jest poststrukturalizm? Próba definicji
Bibliografia prac cytowanych w tekście
Indeks nazwisk
Resume
