Podstawy biologii człowieka. Komórka, tkanki, rozwój, dziedziczenie
Podręcznik zawiera podstawowe informacje niezbędne do zrozumienia procesów życiowych zachodzących w organizmie człowieka.
Książka składa się z pięciu części, w których omówiono:
- budowę i funkcje komórki – budowę błony komórkowej, cytoplazmę, organelle komórkowe, jądro komórkowe, rodzaje chromosomów, kwasy nukleinowe, proces biosyntezy białek, mechanizm regulacji ekspresji genów, cykl życiowy komórki, zjawisko apoptozy i nekrozy komórek oraz właściwości komórek macierzystych;
- tkanki – nabłonkową, łączną z jej poszczególnymi rodzajami, krew i limfę, mięśniową i nerwową z uwzględnieniem ich pochodzenia, budowy, pełnionych funkcji oraz możliwości regeneracji;
- gruczoły dokrewne człowieka - przysadkę mózgową, szyszynkę, tarczycę, przytarczyce, nadnercza i trzustkę, uwzględniając wydzielane przez nie hormony oraz wpływ tych hormonów na funkcjonowanie organizmu;
- rozmnażanie i rozwój – budowę i funkcjonowanie gonady męskiej i żeńskiej, ich czynności wydzielnicze, w tym regulację hormonalną cyklu miesięcznego kobiety, proces zapłodnienia, rozwój zarodkowy od momentu zapłodnienia do wykształcenia narządów i tkanek oraz budowę i funkcję łożyska;
- zmienność i dziedziczność – m.in: pojęcia genetyczne, prawa Mendla, krzyżowanie i jego znaczenie w dziedziczeniu, w tym dziedziczenie grup krwi; chromosomową teorię dziedziczności Morgana; cechy sprzężone z płcią człowieka; przykłady mutacji u człowieka; choroby wieloczynnikowe, mitochondrialne, wady rozwojowe, klonowanie, a ponadto podstawy genetyki populacyjnej.
Każdy opisany dział kończy się zestawem pytań kontrolnych i zalecaną literaturą uzupełniającą. Na końcu podręcznika znajduje się wykaz skrótów stosowanych w tekście.
Jest to podręcznik dla studentów: akademii wychowania fizycznego - fizjoterapia, rehabilitacja, wychowanie fizyczne i sport; uniwersytetów medycznych – nauka o zdrowiu, promocja zdrowia, pielęgniarstwo, położnictwo; uniwersytetów – psychologia i pedagogika.
Przedmowa V
1. Budowa i funkcje komórki 1
1.1. Budowa i właściwości błon biologicznych 3
1.1.1. Modele budowy błony 3
1.1.2. Transport błonowy substancji drobnocząsteczkowych 7
1.1.3. Transport makrocząstek i cząstek 12
Problemy i pytania 14
1.2. Cytoplazma 15
1.2.1. Skład chemiczny i właściwości cytozolu 15
1.2.2. Organelle komórkowe 16
Problemy i pytania 31
1.3. Jądro komórkowe 32
1.3.1. Budowa jądra 33
Problemy i pytania 38
1.4. Kwasy nukleinowe 39
1.4.1. Budowa DNA 39
1.4.2. Replikacja DNA 42
1.4.3. Ekspresja genów 44
1.4.3.1. Budowa RNA 44
1.4.3.2. Transkrypcja 46
1.4.3.3. Dojrzewanie RNA 47
1.4.3.4. Kod genetyczny 49
1.4.3.5. Translacja 50
1.4.4. Regulacja ekspresji genów 52
Problemy i pytania 55
1.5. Cykl życiowy komórki 56
1.5.1. Podział mitotyczny 58
1.5.2. Podział mejotyczny 60
Problemy i pytania 64
1.6. Rodzaje śmierci komórki 64
1.7. Komórki macierzyste 67
Problemy i pytania 68
Literatura uzupełniająca 69
2. Tkanki 70
2.1. Tkanka nabłonkowa 71
2.1.1. Budowa tkanki nabłonkowej 71
2.1.2. Klasyfikacja nabłonków 75
2.1.3. Funkcje nabłonków 78
2.1.4. Odnowa komórek nabłonkowych 79
Problemy i pytania 80
2.2. Tkanka łączna 81
2.2.1. Tkanka łączna właściwa 81
2.2.2. Tkanka łączna galaretowata 87
2.2.3. Tkanka siateczkowata 87
2.2.4. Tkanka tłuszczowa 87
2.2.5. Tkanka chrzęstna 90
2.2.6. Tkanka kostna 92
Problemy i pytania 98
2.3. Krew i limfa 98
2.3.1. Osocze 99
2.3.2. Erytrocyty 100
2.3.3. Leukocyty 102
2.3.3.1. Granulocyty (leukocyty ziarniste) 103
2.3.3.2. Agranulocyty 106
2.3.4. Trombocyty 107
2.3.5. Funkcje krwi 109
2.3.6. Limfa 111
Problemy i pytania 111
2.4. Tkanka mięśniowa 112
2.4.1. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa 113
2.4.2. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana sercowa 117
2.4.3. Tkanka mięśniowa gładka 119
Problemy i pytania 120
2.5. Tkanka nerwowa 120
2.5.1. Budowa komórki nerwowej 121
2.5.2. Przewodzenie impulsu przez neuron 124
2.5.3. Synapsa nerwowa 126
2.5.4. Odruch i łuk odruchowy 128
2.5.5. Komórki neurogleju 129
2.5.6. Regeneracja tkanki nerwowej 131
Problemy i pytania 132
Literatura uzupełniająca 132
3. Gruczoły wydzielania wewnętrznego 133
3.1. Hormony 134
3.2. Przysadka mózgowa 136
3.3. Szyszynka 140
3.4. Tarczyca 140
3.5. Przytarczyce 142
3.6. Nadnercza 144
3.7. Wyspy trzustkowe 146
Problemy i pytania 148
Literatura uzupełniająca 149
4. Rozmnażanie i rozwój 150
4.1. Gonada męska 151
4.1.1. Budowa jądra 151
4.1.2. Spermatogeneza 152
4.1.3. Hormony jądra 156
Problemy i pytania 158
4.2. Gonada żeńska 158
4.2.1. Budowa jajnika 158
4.2.1.1. Kora jajnika 159
4.2.1.2. Rdzeń jajnika 163
4.2.2. Hormonalna regulacja cyklu jajnikowego 163
Problemy i pytania 166
4.3. Rozwój zarodkowy 167
4.3.1. Zapłodnienie 167
4.3.2. Bruzdkowanie – blastulacja 168
4.3.3. Powstawanie listków zarodkowych – gastrulacja 170
4.3.4. Organogeneza i histogeneza 172
4.3.5. Błony płodowe 173
4.3.6. Łożysko 174
Problemy i pytania 178
Literatura uzupełniająca 178
5. Zmienność i dziedziczność 179
5.1. Podstawy genetyki mendlowskiej 180
5.1.1. Pojęcia genetyczne 181
5.1.2. Prawa Mendla 182
5.1.3. Reguły mendlowskie 183
Problemy i pytania 186
5.2. Współdziałanie genów 187
5.2.1. Geny polimeryczne (poligeny, geny kumulatywne) 187
5.2.2. Geny plejotropowe (polifoniczne) 188
5.2.3. Epistaza 189
5.2.4. Geny dopełniające się i uzupełniające się 189
5.2.5. Geny letalne i subletalne 190
Problemy i pytania 190
5.3. Krzyżowanie i jego znaczenie 191
5.3.1. Dziedziczenie grup krwi: A, B, AB, 0 191
5.3.2. Dziedziczenie czynnika Rh 192
Problemy i pytania 193
5.4. Chromosomowa teoria dziedziczenia Morgana 194
5.4.1. Główne założenia chromosomowej teorii dziedziczenia 194
5.4.2. Inne osiągnięcia „szkoły morganowskiej” 194
5.5. Cechy sprzężone z płcią u człowieka 196
5.5.1. Hemofilia 197
5.5.2. Daltonizm 197
5.5.3. Dystrofia mięśniowa Duchenne’a (DMD) 198
5.6. Cechy związane z płcią 198
Problemy i pytania 199
5.7. Rodzaje zmienności 200
5.7.1. Zmienność fenotypowa 200
5.7.2. Zmienność genotypowa 202
5.7.2.1. Zmienność genotypowa rekombinacyjna 202
5.7.2.2. Zmienność genotypowa mutacyjna 202
Problemy i pytania 204
5.8. Rodzaje mutacji 205
5.8.1. Mutacje chromosomowe – liczbowe (genomowe) 205
5.8.1.1. Zespół Downa 207
5.8.1.2. Zespół Edwardsa 208
5.8.1.3. Zespół Pataua 209
5.8.1.4. Zespół Turnera 210
5.8.1.5. Zespół Klinefeltera 211
5.8.1.6. Zespół XYY 212
5.8.1.7. Zespół XXX 212
5.8.2. Mutacje chromosomowe strukturalne (aberracje chromosomowe) 213
5.8.2.1. Delecje 213
5.8.2.2. Inwersje 216
5.8.2.3. Translokacje 216
5.8.2.4. Duplikacje 216
5.8.3. Mutacje genowe 216
5.8.3.1. Mukowiscydoza (zwłóknienie torbielowate) 218
5.8.3.2. Fenyloketonuria 218
5.8.3.3. Albinizm (bielactwo uogólnione) 219
5.8.3.4. Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa (anemia sierpowata) 219
5.8.3.5. Zespół łamliwego chromosomu X 220
5.8.3.6. Choroba Huntingtona 220
Problemy i pytania 221
5.9. Choroby genetyczne wieloczynnikowe 221
5.10. Choroby mitochondrialne 222
5.11. Wady rozwojowe i czynniki teratogenne 222
5.12. Klonowanie 223
5.13. Podstawy genetyki populacji 225
Problemy i pytania 228
Literatura uzupełniająca 228
Wykaz skrótów 229
Skorowidz 231
Źródła ilustracji i tabel 240
