Polifonia - 02 Rezonanse autobiograficzne
Rozmowy (o ile takie się dziś zdarzają) na temat polskiej literatury „nowej i najnowszej” zdominowane bywają głównie przez określenia typu: „medialne ustawki”, „wydmuszkowe dziennikarstwo”, dominujący dyskurs medialny, mainstream i celebryctwo czy podążanie za koniunkturami oraz obowiązującymi modami. Żyjemy, jak przekonuje Mariusz Sieniewicz, w epoce egocentryzmu i hipochondrii: „wszyscy jesteśmy hipochondrykami. Dopadło nas neurotyczne przewrażliwienie na swoim punkcie, do głosu coraz silniej dochodzi narcyzm i domaga się ekspresji, nierzadko nadekspresji, co skutkuje kakofoniczną wrzawą przekrzykujących się «ja»”. Nic dziwnego, że dzisiejsza krytyka jawnie opowiada się za autorskością, uintymnieniem swojego fachu. Czytanie tedy ma być „sprawą prywatną i osobną, tzn. innym czytaniem innego (tekstu), poprzez które ujawnia się Inny (czytający)”. Wykorzystując niejako ów „triumf podmiotowości”, składam coś na kształt dziennika moich lektur. W tym dzienniku, oczywiście, znalazła się tylko część książek, które dane mi było przeczytać. Łączy je przede wszystkim data publikacji. Wszystkie one pojawiły się na polskim rynku wydawniczym między 2009 a 2014 rokiem. Tym razem jednak powrót do książek z ostatniego pięciolecia wiąże się nie tyle z potrzebą podsumowania czy ponownego przemyślenia własnych niegdysiejszych rozpoznań, ile z próbą pokazania zniuansowania najnowszej rodzimej prozy. Stąd tytuł niniejszego tomu – Polifonia – który nawiązuje do sfery życzeniowej, mającej swe źródło w tęsknocie za wielogłosowością, a zatem większym zróżnicowaniem ówczesnej mapy literackiej. Wśród najnowszych publikacji można dostrzec takie, w których na plan pierwszy wysuwają się echa metafizyki lub rezonanse autobiograficzne. Wychwycić można takie, które zostały zdominowane przez reminiscencje Historii, pogłosy lęków, brzmienia miłości, odgłosy
podróży (zarówno tej realnej, jak i metaforycznej) czy próby wyobraźni. Nie jest, oczywiście, tak, że poszczególne zbiory prozatorskie da się łatwo sklasyfikować. Większość z nich pobrzmiewa różnymi nutami. Niemniej, w każdym z nich można wyczuć głos nadrzędny, który dopełniany jest tonami pobocznymi. Obok książek i pisarzy, którzy należą do głównego nurtu (na przykład Olga Tokarczuk, Andrzej Stasiuk, Michał Witkowski czy Jerzy Pilch), szukam przeto takich, którzy sytuują się na obrzeżach (między innymi Marek Ławrynowicz, Piotr Bednarski, Wioletta Grzegorzewska, Adam Ubertowski lub Maciej Gierszewski). W efekcie w Polifonii… znaleźli się reprezentanci różnych generacji twórczych i odmiennych praktyk pisarskich. Intrygują mnie zarówno lepsze, jak i słabsze warsztatowo propozycje, te, które zachwycają, i te, które męczą, te, które inspirują, i te, które stają się powodem zadumy, te będące wyzwaniem lekturowym, jak i te, których interpretacja nie przysparza problemów. Tworząc indywidualny „zapis lekturowych przygód”, staram się unikać hierarchizacji, choć mam świadomość, że już sam wybór lektur pod takową hierarchizację podpada. Złudzeniem jest myślenie, zgodnie z którym poszczególne tytuły mogą istnieć samodzielnie lub równoprawnie. Większość z nich mocno bowiem została zakotwiczona w (zwykle traumatycznych) doświadczeniach bliskich każdemu człowiekowi. W rezultacie prozy odzwierciedlają nie tylko kondycję współczesnego społeczeństwa, ale również diagnozują nasze „tu i teraz”. (Od autorki)
Spis treści
Od autorki / 7
Echa metafizyki
Zmagania z metafizyką. O twórczości Jerzego Sosnowskiego / 11
Z tęsknoty za herezją. Olga Tokarczuk: Księgi Jakubowe / 32
Rezonanse autobiograficzne
O(d)słanianie siebie? Hubert Klimko-Dobrzaniecki: Rzeczy pierwsze / 41
Ostatnia wyprzedaż biograficznych pamiątek? Janusz Anderman: Ostatnie fotografie / 45
(Roz)błyski opowieści. Artur Daniel Liskowacki: Skerco / 48
Egzystencjalne rozrachunki. Mariusz Sieniewicz: Walizki hipochondryka / 50
„Pożegnalne uściski” z życiem. O zapiskach dziennikowych Jerzego Pilcha / 54
Zmagania z „syndromem wygnania”. O Unsere Jana Darowskiego / 68
Reminiscencje historii
Demony (z) przeszłości. Daniel Odija: Kronika umarłych / 83
W sidłach fantazmatów. Anna Bolecka: Uwiedzeni / 86
Hiobowe znamię. Piotr Bednarski: Błękitne śniegi i inne rejsy po złote runo / 90
Czym skorupka za młodu nasiąknie... Marek Ławrynowicz: Patriotów 41 / 93
Dorastanie do męskości. Eustachy Rylski: Obok Julii / 96
Wydanie drugie (nie)poprawione. Adam Ubertowski: Trans-Syberia / 100
Wszystko na sprzedaż. Tomasz Piątek: Magdalena / 103
Ludzie (z) pogranicza. Adam Wiesław Kulik: Czas hieny / 106
W pętli czasu. Bogdan Loebl: Piekło weszło do raju / 108
W świecie paradoksów. Stanisław Brejdygant: Świt o zmierzchu / 112
Pogłosy lęków
Sam na sam ze sobą. Dariusz Żukowski: Miłość morderców / 117
Zabawy (z) literaturą. Adam Czerniawski: Gry i zabawy / 119
W kryzysie. Inga Iwasiów: Na krótko / 122
(Nie)znośna lekkość picia. Patrycja Pustkowiak: Nocne zwierzęta / 125
Pęd ku samozagładzie. Bartłomiej Siwiec: Autodestrukcja / 128
Osaczeni. Piotr Szulkin: Epikryza / 130
Cierpkość dojrzewania. Wioletta Grzegorzewska: Guguły / 133
Igraszki (z) literaturą. Agnieszka Wolny-Hamkało: Zaćmienie / 136
Być mobilkiem, być celebrytkiem... Michał Witkowski: Margot / 139
Mors coronat opus? Marek Krajewski: Erynie / 142
Trumienne przeznaczenie. Jerzy Pilch: Wiele demonów / 146
Brzmienia miłości
W pułapce Erosa. Anna Janko: Pasja według św. Hanki / 153
Zły dotyk. O Disco Anny Dziewit-Meller / 155
W gąszczu erotycznych konfiguracji. Inga Iwasiów: W powietrzu / 169
Kolekcjoner (erotycznych) wrażeń. Zbigniew Kruszyński: Kurator / 173
Odgłosy podróży
Stasiukowe „on the road”. Andrzej Stasiuk: Taksim / 179
Przez żołądek do serca. Krzysztof Varga: Czardasz z mangalicą / 183
Migawki z życia wzięte. Roma Ligocka: Księżyc nad Taorminą / 186
„Wsiąść do pociągu byle jakiego”... Michał Olszewski: Zapiski na biletach / 188
„Ostatni zgasi światło”. Polska proza po 2000 roku wobec problemu migracji unijnej / 191
Próby wyobraźni
Fantasmagoryczny wir. Marian Pilot: Osobnik / 203
Goniąc za (nie)istniejącym. Miłka O. Malzahn: Kosmos w Ritzu / 206
W labiryncie fantasmagorii. Tomasz Różycki: Bestiarium / 209
Pod dyktando Prządki. Krzysztof Niewrzęda: Second life / 212
Gehenna życia z miauczącym pupilem. Maciej Gierszewski: Moje życie z Dżejmsem / 215
Prozatorska gra(fomania)? Grzegorz Wróblewski: Pomyłka Marcina Lutra (proza i szkice kopenhaskie) / 218
We władzy żywiołu wyobraźni. Andrzej Turczyński: Żywioły / 221
Indeks nazwisk / 225
Summary / 230
Zusammenfassung / 231
