Polityka historyczna
Czym jest
polityka historyczna: globalnym fenomenem, który słusznie zaprząta uwagę historyków i polityków? Koniecznością, bez której nie da się wyrazić tożsamości zbiorowej ani opowiedzieć narracji o narodzie? Czy może jednym z modnych terminów współczesności, który teraz odwraca uwagę od istotnych problemów, a wkrótce zostanie zapomniany?
Rafał Chwedoruk, politolog specjalizujący się m.in. w najnowszej historii politycznej, próbuje ująć w ramy całość zjawiska, jakim jest polityka historyczna. Zadaje pytania o jej granice i zakres oddziaływania, o to, czyim zadaniem jej jest tworzenie i jaka jest jej prawdziwa natura. W obrębie polityki historycznej można odnaleźć zarówno wielkie spory historyków o interpretację przeszłości, konflikty ideologiczne między partiami politycznymi, jak też po prostu rewindykacje i roszczenia ekonomiczne uzasadniane wydarzeniami z przeszłości. Autor przygląda się genezie pojęcia polityki historycznej i sporom o nią w różnych państwach.
W książce Chwedoruka polityka historyczna jest tematem niejednoznacznym i skomplikowanym, a jako strategia – niezwykle potrzebnym, bo jej zaniedbanie może okazać się niebezpieczne w skutkach. Szukając źródeł problemu w samej nauce o historii oraz odwiecznych próbach jej instrumentalizacji, autor balansuje między upolitycznianiem historii, w której fakty dostosowywane są do współczesnych narracji, a historyzacją polityki, w której sama przeszłość staje się polem walki dla rozmaitych stronnictw. Autor wskazuje, że stosunek do polityki historycznej w różnych państwach faktycznie nie pokrywa się z tradycyjnym podziałem na lewicę i prawicę.
Wstęp 9
01 Wprowadzenie. Historyczny pragmatyzm historii – u źródeł polityki historycznej 13
1.1. Podatność historii na instrumentalizację 13
1.2. Użycie i nadużycie historii 17
1.3. Dzieje polityzacji historii 20
02 Antynomie i konflikty czasu dehistoryzacji jako uwarunkowania współczesnej polityki historycznej 35
2.1. Rewizjonizm, pamięć Holocaustu i kolonializmu 35
2.1.1. Próba rewizji interpretacji II wojny światowej 36
2.1.2. Zmiana statusu Holocaustu w nauce, kulturze i polityce 49
2.1.3. Europejskie dychotomie pamięci 52
2.1.4. Antykolonializm 56
2.2. Koniec utopii i rewitalizacja nostalgii 59
2.2.1. Utopia i posthistoria 59
2.2.2. Nostalgia i retrospekcja 68
2.3. Pamięć zbiorowa jako dehistoryzacja i depolityzacja 72
2.3.1. Historia a pamięć 72
2.3.2. Kryminalizacja i wiktymizacja przeszłości 80
2.3.3. Tożsamość i uniwersalizm 88
2.4. Przemiany w nauce o historii – historia społeczna versus historia codzienności i heritage 97
2.4.1. Historia społeczna kontra Alltagsgeschichte 97
2.4.2. Heritage – od konserwatyzmu do wielokulturowości 109
2.4.3. „Intelektualny dandyzm” – deregulacja edukacji historycznej 118
03 Prekursorzy i początki pojęcia polityka historyczna 124
3.1. Prekursorzy 124
3.1.1. Polityka historyczna jako „ultrahistoryzm polityczny” – Bronisław Trentowski 125
3.1.2. Historyczność polityki. Raymond Aron i politique historique 126
3.1.3. Nauka walcząca. Politics of History Howarda Zinna 131
3.1.4. Przeciw tradycyjnym historiografiom – Bernard Magubane 134
3.2. Republika Federalna Niemiec – polityka historyczna jako Historikerstreit 139
3.3. Polskie początki – konserwatywne rozgoryczenie 146
3.3.1. Konserwatywny bunt – geneza i początek kwestii polityki historycznej 146
3.3.2. Spór o sens i treść pojęcia 153
3.4. Rosyjska synteza 160
3.4.1. Polityka historyczna w ZSRR 161
3.4.2. Atrofia historycznego konsensu lat 90. XX w 164
3.4.3. Narodziny i rozwój pragmatycznej polityki historycznej 168
3.4.4. Liberalizm – polityka historyczna jako samooskarżenie 175
3.4.5. Konserwatyzm i nostalgiczny komunizm – polityka historyczna jako samoobrona. Kwestia ortodoksji 179
04 Definiowanie i różne podejścia do problemu polityki historycznej 186
4.1. Definicje, pojęcie, badania naukowe 186
4.2. Podmiot, arena, działanie 190
4.2.1. Podmioty 190
4.2.2. Partie polityczne jako podmioty polityki historycznej 203
4.2.3. Działanie, arena i problem demokracji 208
4.3. Funkcje polityki historycznej 211
4.3.1. Legitymizacja, delegitymizacja, Vergangenheitspolitik 212
4.3.2. Rewindykacje i reparacje 215
4.3.3. Tożsamość, integracja, konfliktogenność 222
4.3.4. „Historia jako argument” 226
4.4. Polityka historyczna czy polityka pamięci 232
4.5. Politologia, nauki społeczne i polityka historyczna 245
4.6. Historia i historycy a polityka historyczna 257
4.7. Instrumenty polityki historycznej 264
4.7.1. Instytucje i prawo 265
4.7.2. Nauka i ideologia 272
4.7.3. Symboliczne aspekty polityki historycznej 278
4.7.4. Kultura popularna 293
4.8. Kategoryzacje polityki historycznej 304
4.8.1. Afirmacja, „polityka żałoby”, przemilczenie, periodyzacja 304
4.8.2. Prawica, lewica, polityka historyczna 311
Zakończenie 327
Bibliografia 329
Wykaz skrótów i akronimów 369
Indeks osób 371
