Postępowanie odwoławcze w sprawach karnych. Komentarz i orzecznictwo
Dariusz Świecki profesor nadzwyczajny doktor habilitowany na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego; sędzia Sądu Najwyższego w Izbie Karnej; wieloletni sędzia sądów powszechnych orzekający w pierwszej i drugiej instancji; autor wielu książek, m.in. Apelacja w procesie karnym, Czynności procesowe obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych; redaktor i współautor publikacji Kodeks postępowania karnego. Komentarz; wykładowca w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury. Publikacja stanowi kompleksowe i dostosowane do zmian w procedurze karnej obowiązujących od 1 lipca 2015 r. opracowanie problematyki postępowania odwoławczego w sprawach karnych w ujęciu praktycznym. Szczególny nacisk położono na wyjaśnienie kwestii budowy środka odwoławczego (apelacja, zażalenie) i wymogów co do jego treści. Dotyczy to zwłaszcza zakresu zaskarżenia oraz zarzutów i wniosków odwoławczych. Obszernie i szczegółowo omówiono tzw. względne przyczyny odwoławcze z art. 438 k.p.k., a także nowe instytucje procesowe (od 1 lipca 2015 r.) w postępowaniu odwoławczym, takie jak: prekluzja dowodowa, zakaz stawia zarzutów odwoławczych o charakterze dowodowym i w trybach konsensualnych oraz tzw. dowody obowiązkowe. Podano przykłady ich praktycznego wykorzystania w ramach środka odwoławczego. Odniesiono się również do kwestii stawiania tzw. zarzutów mieszanych oraz zarzutów alternatywnych. Przedstawiono szczegółowo przebieg postępowania odwoławczego, uwzględniając czynności organów procesowych, a także stron, obrońców i pełnomocników oraz ich udział w posiedzeniu zażaleniowym i rozprawie apelacyjnej. Do każdego komentowanego przepisu przywołano aktualne po 1 lipca 2015 r. orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz sądów apelacyjnych. Wyboru orzeczeń dokonano ze względu na ich znaczenie i przydatność dla praktyki. Dodatkowo na oddzielnej wkładce w postaci suplementu zostały zamieszczone wzory apelacji sporządzanych na podstawie poszczególnych podstaw odwoławczych, w tym w sprawach o wykroczenia i w sprawach karnych skarbowych. Książka zawiera również schematy ułatwiające Czytelnikowi poruszanie się po postępowaniu odwoławczym. Publikacja skierowana jest przede wszystkim do praktyków, a więc sędziów, prokuratorów, adwokatów i radców prawnych, a także aplikantów tych zawodów prawniczych.
Wykaz skrótów 15
Od Autora 17
ROZDZIAŁ I. Zagadnienia ogólne 21
Art. 425. [Podmioty uprawnione, zakres zaskarżenia, gravamen ] 21 Przepisy powiązane 21 1. Zasada kontroli, rodzaje środków odwoławczych, strony 22 2. Zakres zaskarżenia orzeczenia 22 3. Zaskarżenie uzasadnienia orzeczenia 25 Orzecznictwo 28 4. Gravamen 28 Orzecznictwo 29 5. Kierunek zaskarżania 32 Orzecznictwo 33 Art. 426. [Zaskarżanie orzeczeń wydanych w postępowaniu odwoławczym] 33 Przepisy powiązane 34 1. Zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego 34 Orzecznictwo 36
ROZDZIAŁ II. Warunki skutecznego wniesienia środka odwoławczego 38
Art. 427. [Elementy środka odwoławczego. Prekluzja dowodowa. Zakaz stawiania zarzutów odwoławczych. Obowiązkowe przeprowadzenie dowodu] 38 Przepisy powiązane 39 1. Budowa środka odwoławczego 39 2. Wskazanie na nowe fakty lub dowody, jeżeli odwołujący się nie mógł powołać ich w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji 44 3. Zakaz stawiania zarzutów odwoławczych o charakterze dowodowym 46 4. Obowiązkowe przeprowadzenie dowodu 49 Orzecznictwo 50 Art. 428. [Wniesienie środka odwoławczego] 53 Przepisy powiązane 54 1. Forma środka odwoławczego 54 2. Adresat środka odwoławczego 54 3. Odpowiedź na środek odwoławczy 55 Orzecznictwo 56 Art. 429. [Odmowa przyjęcia środka odwoławczego] 57 Przepisy powiązane 57 1. Kontrola środka odwoławczego 57 Orzecznictwo 67 Art. 430. [Pozostawienie bez rozpoznania środka odwoławczego] 73 Przepisy powiązane 73 Orzecznictwo 76 Art. 431. [Cofnięcie środka odwoławczego] 78 Przepisy powiązane 78 1. Warunki skutecznego cofnięcia środka odwoławczego 78 2. Częściowe cofnięcie środka odwoławczego 79 3. Modyfikacja środka odwoławczego 81 3.1. Rozszerzenie zakresu zaskarżenia i nowe zarzuty odwoławcze 81 3.2. Zawężenie zakresu zaskarżenia i cofnięcie niektórych zarzutów odwoławczych 81 Orzecznictwo 82 Art. 432. [Obowiązek rozpoznania cofniętego środka odwoławczego] 85 Przepisy powiązane 85 Orzecznictwo 86
ROZDZIAŁ III. Granice kontroli odwoławczej 87
Art. 433. [Granice rozpoznania środka odwoławczego] 87 Przepisy powiązane 87 1. Elementy wyznaczające granice środka odwoławczego 87 2. Orzekanie poza granicami środka odwoławczego 90 3. Obowiązek rozważenia wniosków i zarzutów odwoławczych 91 Orzecznictwo 91 Art. 434. [Zakaz reformationis in peius ] 94 Przepisy powiązane 95 1. Zakres stosowania zakazu reformationis in peius 95 2. Przełamanie kierunku zaskarżenia na korzyść oskarżonego 102 3. Odstępstwo od zakazu reformationis in peius 102 Orzecznictwo 104 Art. 435. [Orzekanie na rzecz współoskarżonych] 110 Przepisy powiązane 110 Orzecznictwo 112 Art. 436. [Ograniczenie zakresu rozpoznania] 113 Przepisy powiązane 113 Orzecznictwo 115 Art. 437. [Rodzaje rozstrzygnięć sądu odwoławczego] 116 Przepisy powiązane 117 1. Rozstrzygnięcia w przedmiocie zaskarżonego orzeczenia 117 2. Zmiana zaskarżonego orzeczenia 118 3. Uchylenie zaskarżonego orzeczenia 119 4. Rozstrzygnięcia w przedmiocie zaskarżonego uzasadnienia orzeczenia 123 Orzecznictwo 125
ROZDZIAŁ IV. Przyczyny odwoławcze 128
Art. 438. [Względne przyczyny odwoławcze] 128 Przepisy powiązane 128 1. Istota względnych przyczyn odwoławczych 128 2. Budowa zarzutu odwoławczego 130 3. Obraza przepisów prawa materialnego (art. 438 pkt 1 k.p.k.) 134 Orzecznictwo 140 4. Obraza przepisów postępowania (art. 438 pkt 2 k.p.k.) 145 4.1. Uwagi ogólne 145 4.3. Wielość zarzutów 162 Orzecznictwo 162 5. Błąd w ustaleniach faktycznych (art. 438 pkt 3 k.p.k.) 177 Orzecznictwo 183 6. Zarzut rażącej niewspółmierności kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka (art. 438 pkt 4 k.p.k.) 185 Orzecznictwo 193 Art. 439. [Bezwzględne przyczyny odwoławcze] 196 Przepisy powiązane 197 1. Charakter i skutki wystąpienia bezwzględnych przyczyn odwoławczych 197 Orzecznictwo 204 2. Ograniczenie skutków wystąpienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej 225 Orzecznictwo 227 3. Zasady udziału stron w posiedzeniu sądu odwoławczego w związku z wystąpieniem bezwzględnej przyczyny odwoławczej 227 Art. 439a. [Rozpoznanie sprawy o wykroczenie w postępowaniu karnym] 229 Przepisy powiązane 229 Orzecznictwo 230 Art. 440. [Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia] 231 Przepisy powiązane 232 Orzecznictwo 234 Art. 441. [Przedstawienie zagadnienia prawnego Sądowi Najwyższemu] 237 Przepisy powiązane 238 Orzecznictwo 240
ROZDZIAŁ V. Ponowne rozpoznanie sprawy 244
Art. 442. [Postępowanie ponowne po uchyleniu orzeczenia] 244 Przepisy powiązane 244 1. Uwagi ogólne 245 2. Zakres ponownego rozpoznania sprawy 245 Orzecznictwo 248 3. Odstąpienie od zasady bezpośredniości w postępowaniu ponownym 250 Orzecznictwo 251 4. Treść uzasadnienia orzeczenia sądu odwoławczego przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania 251 Orzecznictwo 252 Art. 443. [Zakaz reformationis in peius w postępowaniu ponownym] 254 Przepisy powiązane 254 Orzecznictwo 257
ROZDZIAŁ VI. Apelacja 263
Art. 444. [Podmioty uprawnione] 263 Przepisy powiązane 263 1. Zasady wnoszenia apelacji 264 2. Wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku 265 3. Wniosek o wyznaczenie obrońcy lub pełnomocnika w celu sporządzenia apelacji 266 Orzecznictwo 269 Art. 445. [Termin wniesienia apelacji] 269 Przepisy powiązane 270 Orzecznictwo 273 Art. 446. [Przymus adwokacko-radcowski, odpisy apelacji] 275 Przepisy powiązane 276 1. Uwagi ogólne 276 2. Przymus adwokacko-radcowski przy wnoszeniu apelacji 276 Orzecznictwo 279 3. Zasady dołączania do apelacji odpisów dla stron przeciwnych 281 Orzecznictwo 282 Art. 447. [Zakres zaskarżenia, podnoszenie zarzutów odwoławczych] 283 Przepisy powiązane 283 1. Uwagi ogólne 283 2. Domniemanie co do winy 284 Orzecznictwo 287 3. Domniemanie co do kary 288 Orzecznictwo 289 3. Domniemanie co do środka karnego 290 4. Brak rozstrzygnięcia w przedmiocie środka karnego 290 Orzecznictwo 291 5. Zarzuty dotyczące rozstrzygnięć incydentalnych 291 Orzecznictwo 292 6. Zakaz stawiania zarzutów odwoławczych w trybach konsensualnych 292 Orzecznictwo 293 Art. 448. [Postępowanie międzyinstancyjne] 294 Przepisy powiązane 294 Orzecznictwo 296 Art. 449. [Forum rozpoznania apelacji, skład sądu odwoławczego] 297 Przepisy powiązane 297 Art. 449a. [Uzupełnienie uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji] 300 Przepisy powiązane 300 Orzecznictwo 304 Art. 450. [Zasady udziału stron w rozprawie apelacyjnej] 305 Przepisy powiązane 305 1. Uwagi ogólne 305 2. Udział prokuratora 305 3. Nieprokuratorscy oskarżyciele publiczni 306 4. Udział obrońcy 307 5. Udział innych stron i ich przedstawicieli procesowych w rozprawie apelacyjnej 309 Orzecznictwo 309 6. Niestawiennictwo stron i ich przedstawicieli procesowych na rozprawie apelacyjnej 310 Orzecznictwo 314 Art. 451. [Zasady udziału w rozprawie apelacyjnej oskarżonego pozbawionego wolności] 318 Przepisy powiązane 318 Orzecznictwo 323 Art. 452. [Przeprowadzanie dowodów przed sądem odwoławczym] 327 Przepisy powiązane 327 Orzecznictwo 329 Art. 453. [Przebieg rozprawy apelacyjnej] 331 Przepisy powiązane 332 1. Uwagi ogólne 332 2. Rozpoczęcie rozprawy apelacyjnej 332 Orzecznictwo 333 3. Apelacyjny przewód sądowy 333 3.1. Uwagi ogólne 333 3.2. Sprawozdanie sędziego sprawozdawcy 334 Orzecznictwo 335 3.3. Wyjaśnienia, oświadczenia i wnioski stron 335 Orzecznictwo 337 3.4. Głosy stron 338 Art. 454. [Reguły ne peius ] 340 Przepisy powiązane 341 1. Uwagi ogólne 341 2. Zakaz skazania oskarżonego przez sąd odwoławczy 343 Orzecznictwo 343 3. Zakaz wymierzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności przez sąd apelacyjny 345 Art. 455. [Poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej] 345 Przepisy powiązane 345 Orzecznictwo 348 Art. 455a. [Zakaz uchylania wyroku z powodu uzasadnienia niespełniającego wymogów ustawowych] 351 Art. 456. [Forma rozstrzygnięcia sądu odwoławczego] 352 Przepisy powiązane 352 Orzecznictwo 356 Art. 457. [Sporządzenie pisemnego uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego] 357 Przepisy powiązane 357 1. Sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego z urzędu 358 2. Sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego na wniosek 358 3. Treść uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego 361 Orzecznictwo 364 Art. 458. [Odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących pierwszej instancji] 369 Przepisy powiązane 369 Orzecznictwo 370
ROZDZIAŁ VII. Zażalenie i sprzeciw 372
Art. 459. [Postanowienia podlegające zaskarżeniu] 372 Przepisy powiązane 372 1. Dopuszczalność wniesienia zażalenia 372 Orzecznictwo 374 2. Podmioty uprawnione do wniesienia zażalenia 376 Orzecznictwo 376 Art. 460. [Termin wniesienia zażalenia i sprzeciwu] 377 Przepisy powiązane 377 1. Charakter terminu 377 2. Ogłaszanie i doręczanie postanowień oraz zarządzeń 378 Orzecznictwo 381 3. Obliczanie biegu terminu wniesienia zażalenia 381 Orzecznictwo 382 4. Pouczenie uprawnionych osób o przysługującym im prawie, terminie i sposobie wniesienia zażalenia 385 Orzecznictwo 385 5. Zaskarżanie rozstrzygnięć o kosztach lub opłatach 385 Art. 461. [Odpisy, zawiadomienie osób, których dotyczy zaskarżone postanowienie] 387 Przepisy powiązane 387 Art. 462. [Względna suspensywność zażalenia] 390 Przepisy powiązane 390 Art. 463. [Względna dewolutywność zażalenia] 392 Przepisy powiązane 393 1. Warunki rozpoznania zażalenia przez organ a quo 393 2. Rozstrzygnięcie uwzględniające zażalenie 394 3. Przekazanie zażalenia do rozpoznania sądowi odwoławczemu 396 Orzecznictwo 396 Art. 464. [Posiedzenie zażaleniowe] 398 Przepisy powiązane 398 1. Zasady udziału osób uprawnionych w posiedzeniu zażaleniowym 398 2. Obowiązek zawiadomienia o posiedzeniu zażaleniowym 401 3. Przebieg posiedzenia zażaleniowego 402 4. Łączne rozpoznanie zażaleń 402 Orzecznictwo 403 Art. 465. [Zażalenia na postanowienia organów postępowania przygotowawczego] 403 Przepisy powiązane 404 Orzecznictwo 407 Art. 466. [Zażalenia i sprzeciw wobec zarządzeń] 408 Przepisy powiązane 408 Orzecznictwo 409 Art. 467. [Zażalenia na czynności lub zaniechanie czynności] 410 Przepisy powiązane 410
* * *
Schematy 413
* * *
Suplement. Wzory I I. Zarzuty obrazy prawa materialnego V A. Wzory apelacji obrońcy V Wzór nr 1. Zarzut obrazy prawa materialnego (art. 438 pkt 1 k.p.k.) V Wzór nr 2. Zarzut obrazy prawa materialnego - art. 46 § 1 k.k. (art. 438 pkt 1 k.p.k.) IX Wzór nr 3. Zarzut obrazy prawa materialnego - art. 86 § 1 k.w. (art. 438 pkt 1 k.p.k. w zw. z art. 109 § 2 k.p.s.w.) XIII B. Wzory apelacji pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego XVIII Wzór nr 4. Zarzut obrazy prawa materialnego (art. 438 pkt 1 k.p.k.) XVIII Wzór nr 5. Zarzut obrazy prawa materialnego - art. 46 § 1 k.k. (art. 438 pkt 1 k.p.k.) XXI II. Zarzuty obrazy przepisów postępowania XXV A. Wzory apelacji obrońcy XXV Wzór nr 6. Zarzut obrazy przepisów postępowania - art. 7 k.p.k. (art. 438 pkt 2 k.p.k.) XXV Wzór nr 7. Zarzut obrazy przepisów postępowania - art. 410 k.p.k. (art. 438 pkt 2 k.p.k.) XXIX Wzór nr 8. Zarzut obrazy przepisów postępowania - art. 182 § 1 k.p.k. (art. 438 pkt 2 k.p.k.) XXXIII Wzór nr 9. Zarzut obrazy przepisów postępowania - art. 214 § 2 pkt 2 k.p.k. (art. 438 pkt 2 k.p.k.) - obowiązkowe przeprowadzenie dowodu XXXVII B. Wzory apelacji pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego XLII Wzór nr 10. Zarzut obrazy przepisów postępowania - art. 7 k.p.k. (art. 438 pkt 2 k.p.k.) XLII Wzór nr 11. Zarzut obrazy przepisów postępowania - art. 410 k.p.k. (art. 438 pkt 2 k.p.k.) XLVIII III. Zarzuty błędów w ustaleniach faktycznych LIII A. Wzory apelacji obrońcy LIII Wzór nr 12. Zarzut alternatywny. Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia (art. 438 pkt 3 k.p.k.) - tzw. błąd dowolności oraz zarzut rażącej niewspółmierności kary (art. 438 pkt 4 k.p.k.) LIII Wzór nr 13. Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia (art. 438 pkt 3 k.p.k.) - tzw. błąd braku LIX Wzór nr 14. Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia (art. 438 pkt 3 k.p.k.) - wniosek dowodowy (art. 427 § 3 k.p.k.) LXIV Wzór nr 15. Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia (art. 438 pkt 3 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s.) LXIX B. Wzory apelacji pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego LXXIII Wzór nr 16. Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia (art. 438 pkt 3 k.p.k.) - tzw. błąd dowolności w sprawie złożonej podmiotowo (dwóch oskarżonych) LXXIII Wzór nr 17. Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia (art. 438 pkt 3 k.p.k.) - tzw. błąd braku w sprawie złożonej podmiotowo (dwóch oskarżonych) LXXIX IV. Wielość zarzutów - zarzut obrazy przepisów postępowania oraz zarzut błędu w ustaleniach faktycznych LXXXIV A. Wzory apelacji obrońcy LXXXIV Wzór nr 18. Zarzut obrazy przepisów postępowania - art. 7 k.p.k. (art. 438 pkt 2 k.p.k.) oraz zarzut błędu w ustaleniach faktycznych (art. 438 pkt 3 k.p.k.) w sprawie złożonej przedmiotowo (więcej niż jeden czyn) LXXXIV B. Wzory apelacji pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego XCI Wzór nr 19. Zarzut obrazy przepisów postępowania - art. 399 § 1 k.p.k. (art. 438 pkt 2 k.p.k.) oraz zarzut błędu w ustaleniach faktycznych (art. 438 pkt 3 k.p.k.) XCI V. Zarzuty rażącej niewspółmierności kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka XCVII A. Wzory apelacji obrońcy XCVII Wzór nr 20. Zarzut rażącej niewspółmierności kary (art. 438 pkt 4 k.p.k.) XCVII Wzór nr 21. Zarzut niesłusznego zastosowania środka karnego (art. 438 pkt 4 k.p.k.) CII B. Wzory apelacji pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego CVII Wzór nr 22. Zarzut rażącej niewspółmierności kary (art. 438 pkt 4 k.p.k.) CVII Wzór nr 23. Zarzut niesłusznego niezastosowania środka karnego (art. 438 pkt 4 k.p.k.) CXI
