Przeludnienie więzień w Polsce - przyczyny, następstwa i możliwości przeciwdziałania

• Druk: Łódź, 2013
• Autor: Aldona Nawój-Śleszyński
• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Celem opracowania jest zdiagnozowanie przeludnienia więziennego w latach 2000–2010 w Polsce. Treścią diagnozy będą jego aspekty fenomenologiczne, etiologiczne, prognostyczne. Przybliżony zostanie obszar zagrożeń, które generuje przeludnienie więzienne, oraz zostanie dokonana ocena szans i możliwości zapobiegania temu zjawisku, a także jego negatywnym skutkom.

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Prawo
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-7525-947-6
• ISBN druku: 978-83-7525-947-6
• Liczba stron: 468

Wykaz skrótów	11
Wprowadzenie	13

Rozdział 1. Przeludnienie więzienne – problemy definicyjne	25

Rozdział 2. Metodologiczne założenia badań nad zjawiskiej przeludnienia więziennego	35

2.1.	Cel i przedmiot badań	35
2.2.	Problemy badawcze	39
2.3.	Metody i narzędzia badawcze	41

Rozdział 3. Prawo do powierzchni mieszkalnej w statusie prawnym osób uwięzionych	45

3.1.	Status prawny skazanego	45
3.2.	Prawa osób pozbawionych wolności w świetle kodeksu karnego wykonawczego z 1997 roku	48
3.3.	Prawo do powierzchni mieszkalnej osób pozbawionych wolności	49
3.3.1.	Standardy międzynarodowe	49
3.3.2	Kształtowanie się polskich standardów prawa do powierzchni mieszkalnej osób pozbawionych wolności	52
3.3.3	W poszukiwaniu racjonalnej i optymalnej powierzchni życiowej dla osoby pozbawionej wolności w więzieniu	56
3.4.	Modyfikacja prawa do minimalnej powierzchni mieszkalnej w toku wykonywania kary pozbawienia wolności	60
3.4.1.	Faza sankcjonowania chronicznego przeludnienia zakładów karnych i aresztów śledczych (art. 248 § 1 i 2 k.k.w.)	60
3.4.2.	Faza próby naprawy przepisów naruszających prawa więźniów do 3 m2 powierzchni mieszkalnej	63 

Rozdział 4. Monitoring i ochrona prawa osób uwięzionych do minimalnej powierzchni celi mieszkalnej	67

4.1.	Rzecznik Praw Obywatelskich	69
4.2.	Europejski Komitet do spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT)	80
4.3.	Krajowy Mechanizm Prewencji (OPCAT)	84
4.4.	Helsińska Fundacja Praw Człowieka (HFPC)	86
4.5.	Stowarzyszenie Interwencji Prawnej	89
4.6.	Ochrona prawa więźniów do powierzchni mieszkalnej w celi mieszkalnej w orzecznictwie sądów powszechnych	91
4.7.	Rola Trybunału Konstytucyjnego we wzmocnieniu prawa osób uwięzionych do powierzchni mieszkalnej – kontrola konstytucyjności art. 248 § 1 k.k.w	94
4.8.	Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC)	99
4.9.	Interpelacje poselskie w sprawie przeludnienia więziennego	102
4.10.	Sądowy nadzór penitencjarny	104
4.11.	stytucja skarg, próśb i wniosków	107
4.12.	Nadzór administracji więziennej różnego szczebla	109
4.13.	Stan obecny oraz perspektywy ochrony prawa więźnia do minimalnej powierzchni mieszkalnej w celi	111

Rozdział 5. Przeludnienie więzienne w Polsce w świetle statystyki penitencjarnej i jego pomiar   115

5.1.	Rozmiary przeludnienia więziennego w Polsce na przełomie XX i XXI wieku	115
5.1.1.	Zaludnienie – przeludnienie jednostek penitencjarnych w latach 1970–1989   115
5.1.2.	Zaludnienie – przeludnienie jednostek penitencjarnych w latach 1990–2011   119
5.2.	Różne wymiary przeludnienia więziennego w latach 2000–2010	122
5.2.1.	Nasilenie przeludnienia więziennego w jednostkach organizacyjnych więziennictwa polskiego w latach 2000–2010	124
5.2.2.	Przeludnienie więzienne w poszczególnych Okręgowych Inspektoratach Służby Więziennej w Polsce	126
5.2.3.	Przeludnienie różnego rodzaju jednostek organizacyjnych więziennictwa w latach 2000–2011	128
5.2.4.	Przeludnienie w zakładach karnych różnego typu oraz w aresztach śledczych	130
5.2.5.	Rozmiary przeludnienia więziennego w Polsce na tle krajów Rady Europy w latach 1999–2010	131
5.3.	Zagęszczenie społeczne w więzieniu a liczba miejsc w celi	139
5.4.	W kolejce do więzienia w Polsce – pomiędzy przeludnieniem realnym a potencjalnym	141

Rozdział 6. Skutki przeludnienia więziennego oraz możliwości zapobiegania jego negatywynym następstwom	147

6.1.	Koszty przeludnienia więziennego	147
6.1.1.	Psychologiczne skutki przeludnienia więziennego	149
6.1.2.	Wzrost  obciążenia  obowiązkami  kadry  penitencjarnej  –  psychospołeczne koszty wykonywania zawodu funkcjonariusza więziennego – wypalenie zawodowe	150
6.1.3.	Zubożenie lub redukowanie oddziaływań penitencjarnych	153
6.1.4.	Pogorszenie się warunków zdrowotnych, bytowych – wzrost zagrożenia epidemiologicznego chorobami zakaźnymi	155
6.1.5.	Wzrost potencjału wiktymogennego w przeludnionych więzieniach	157
6.1.6.	Problemy zapewnienia osobom pozbawionym wolności bezpieczeństwa osobistego	158
6.1.7.	Naruszenie europejskich i międzynarodowych standardów postępowania z osobami pozbawionymi wolności	162
6.1.8.	Inne	163
6.2.	Niektóre skutki przeludnienia więziennego w świetle statystyki penitencjarnej	165
6.2.1.	Wykonywanie kary pozbawienia wolności w systemie programowanego oddziaływania w cieniu przeludnienia więzień	165
6.2.2.	Wzrost przemocy wewnątrzwięziennej w przeludnionych więzieniach	168
6.2.2.1.	Przestępstwa agresywne przeciwko więźniom	169
6.2.2.2.	Przestępstwa agresywne przeciwko personelowi więziennemu	171
6.2.3.	Autowiktymizacja w warunkach przeludnienia więziennego	174
6.2.4.	Zgony osób pozbawionych wolności w latach 1990–2010 według niektórych przyczyn	177
6.2.5.	Przeludnienie a zdrowie osób uwięzionych	178
6.2.6.	Wzrost obciążenia zawodowego kadry penitencjarnej w przeludnionym więzieniu	179
6.2.7.	Zbiorowe zachowania protestacyjne więźniów przeciw przeludnieniu (zbiorowe głodówki)	183
6.2.8.	Wzrost liczby poważnych naruszeń obowiązujących w więzieniu porządku i dyscypliny	185
6.3.	Możliwości zapobiegania negatywnym skutkom przeludnienia więziennego	187

Rozdział 7. Przyczyny przeludnienia więziennego	193

7.1.	Przeludnienie więzienne a wartości	193
7.2.	Wzrost populacji uwięzionych – drogą do przeludnienia więzień	196
7.2.1.	Skazani	201
7.2.3. Tymczasowo aresztowani	202
7.2.3.	Ukarani	202
7.2.4.	Zastępcza kara pozbawienia wolności i jej wpływ na wielkość populacji więziennej	204
7.3.	Polityka kryminalna państwa a rozmiary populacji więziennej	209
7.4.	Represyjność polityki karnej a wielkość populacji więziennej	211
7.4.1.	Wpływ współczynnika prizonizacji na stopień zaludnienia i przeludnienia więziennego w latach 1989–2010	212
7.4.2.	Zmiany w strukturze orzekanych kar pozbawienia wolności w latach 1989–2010  221
7.4.3.	Struktura kar orzekanych przez sądy w Polsce	225
7.4.4.	Polityka orzekania warunkowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności w latach 1989–2010	227
7.5.	Stan przestępczości	229
7.6.	Inne przyczyny	238
7.7.	Baza materialna	240

Rozdział 8. Problemy zapobiegania przeludnieniu więziennemu w Polsce w latach 2000–2010	243

8.1.	W poszukiwaniu standardu powierzchni mieszkalnej gwarantującej ludzkie warunki odbywania kary i tymczasowego aresztowania	244
8.2.	Jakie rozmiary populacji więziennej celem polityki kryminalnej państwa?	248
8.3.	Strategia kontroli populacji więziennej od 2000 roku	250
8.3.1.	Tradycyjne metody przeciwdziałania przeludnieniu więziennemu	251
8.3.1.1.	Zagęszczenie powierzchni mieszkalnej – adaptacja pomieszczeń niemieszkalnych na cele więzienne – równomierne osadzanie osób uwięzionych w jednostkach penitencjarnych	251
8.3.1.2.	Prawo łaski: amnestie i ułaskawienie czy bezdroża kontroli populacji więziennej?	253
8.3.1.3.	Priorytet zaangażowania proinwestycyjnego państwa w ograniczaniu przeludnienia więziennego (adaptacje, inwestycje) – „Program 1700 miejsc” Powiększanie powierzchni mieszkalnej więzień – budowa i rozbudowa	258
8.3.2.	Redukcja populacji więziennej – alternatywy wobec pozbawienia wolności	261
8.3.2.1.	Rezygnacja ze skazania sprawcy – warunkowe umorzenie postępowania karnego	267
8.3.2.2.	Alternatywy wobec kary pozbawienia wolności	269
8.3.2.3.	Alternatywy wobec tymczasowego aresztowania	282
8.3.3.	Redukcja populacji więziennej po wyroku - środki alternatywne po wyroku	288
8.3.3.1.	Odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności z uwzględnieniem odroczenia z powodu przekroczenia w skali kraju ogólnej pojemności zakładów karnych i aresztów śledczych	290
8.3.3.2.	Warunkowe zawieszenie wykonania odroczonej kary pozbawienia wolności w postępowaniu wykonawczym (art. 152 k.k.w.)	292
8.3.3.3.	Przerwa w karze i warunkowe zwolnienie skazanego z odbycia reszty kary w trybie art. 155 k.k.w	294
8.3.3.4.	Warunkowe zwolnienie z odbycia reszty kary a rozmiary populacji więziennej 	295
8.3.4.	Mediacja w różnych fazach wymiaru sprawiedliwości karnej	300
8.3.5.	Programy przyszłości	305
8.3.5.1.	Więzienia prywatne	306
8.3.5.2.	Wykonywanie kary pozbawienia wolności w systemie tygodniowym – porażka koncepcji	308
8.3.5.3.	Elektroniczne monitorowanie sprawców przestępstw	311
8.3.5.4.	Ukarani poza więzieniem?	318
8.3.6.	W kierunku radykalnych zmian w polityce karnej i penitencjarnej – częściowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności i redukcja wykonywanej kary pozbawienia wolności	322
8.3.6.1.	Częściowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności	323
8.3.6.2.	System redukcji kary pozbawienia wolności	326
8.3.7.	Zarządzanie rozmiarami populacji więziennej	329

Rozdział 9. Badania empiryczne nad zjawiskiem przeludnienia więziennego	335

9.1.	Cel i przedmiot badań empirycznych	335
9.1.1.	Problemy badawcze	336
9.1.2.	Założenia metodologiczne własnych badań empirycznych (metoda, technika, narzędzia badawcze)	337
9.1.3.	Teren badań, populacja badawcza, organizacja badań	339
9.2.	Wybrane aspekty przeludnienia więziennego w opinii funkcjonariuszy więziennych	341
9.2.1.	Negatywne skutki przeludnienia więziennego	341
9.2.1.1.	Wpływ przeludnienia więziennego na niektóre zachowania osób pozbawionych wolności w opinii kadry penitencjarnej	341
9.2.1.2.	Wpływ przeludnienia więziennego na oddziaływania wobec skazanych i na obciążenie emocjonalne kadry nadmiarem obowiązków zawodowych	347
9.2.1.3.	Wykonywanie obowiązków zawodowych kadry penitencjarnej w przeludnionym więzieniu	351
9.2.1.4.	Zapewnienie osobom pozbawionym wolności bezpieczeństwa osobistego w przeludnionym więzieniu	358
9.2.2.	Możliwości rekompensowania przez administrację więzienną negatywnych skutków przeludnienia więziennego w opinii osób badanych	360
9.2.3.	Prawo więźnia do powierzchni mieszkalnej w polskim prawie karnowykonawczym w opinii kadry penitencjarnej. Sugestie jego modyfikacji	364
9.2.3.1.	Ocena adekwatności powierzchni celi mieszkalnej 3 m2 ze względu na zachowanie zdrowia osoby pozbawionej wolności	369
9.2.3.2.	Postulowana powierzchnia celi mieszkalnej przez kadrę penitencjarną	371
9.2.3.3.	Zróżnicowanie powierzchni celi mieszkalnej przypadającej na jedną osobę pozbawioną wolności w opinii kadry więziennej	372
9.2.3.4.	Grupy więźniów, którym powinna przysługiwać większa powierzchnia celi mieszkalnej w opinii kadry penitencjarnej	373
9.2.4.	Optymalna pojemność celi mieszkalnej w opinii kadry penitencjarnej	374
9.2.5.	Zapobieganie przeludnieniu więziennemu w opinii kadry penitencjarnej	377

Podsumowanie	385
Wnioski i postulaty końcowe	417
Aneksy	427
Bibliografia	457
Summary	487
Zusammenfasung	493
Coдeржaниe	501