Psychologia wychowania. Wybrane problemy
Psychologia wychowania. Wybrane problemy to pierwsza od wielu lat publikacja podsumowująca rozproszony dorobek polskiej psychologii wychowania na tle literatury światowej. Autorami poszczególnych rozdziałów są wybitni badacze i praktycy z kilkunastu ośrodków akademickich w Polsce.
Publikacja składa się z trzech części:
• Podstawy teoretyczne – zgromadzono tu wiedzę na temat historii kształtowania się psychologii wychowania do 1939 roku, scharakteryzowano psychologię wychowania jako naukę, precyzując jej przedmiot, cel i stosowane metody. Przedstawiono podstawowe koncepcje teoretyczne psychologii wychowania.
• Kluczowe obszary psychologii wychowania – Autorzy opisali tu znaczenie procesów poznawczych i emocjonalno-społecznych dla wychowania i rozwoju. Osobne rozdziały zostały poświęcone różnicom indywidualnym oraz biologicznym i środowiskowym uwarunkowaniom rozwoju i wychowania.
• Psychologia wychowania w praktyce: wybrane problemy – najbardziej obszerna część książki dotyczy takich zagadnień, jak współpraca psychologów wychowawczych z rodziną i szkołą, zadania psychologa wychowawczego wobec dzieci o nietypowym rozwoju, z zaburzeniami zachowania, z grup mniejszościowych. Kolejne rozdziały dotyczą roli psychologów wychowawczych w poradnictwie zawodowym, wychowaniu zdrowotnym, obywatelskim i edukacji seksualnej oraz organizacjom w systemie wychowania.
Przedmowa (Hanna Liberska, Janusz Trempała) 11
Wprowadzenie (Hanna Liberska, Janusz Trempała) 13
Część I PODSTAWY TEORETYCZNE 19
Rozdział 1. Wybrane kierunki i konteksty kształtowania się psychologii wychowania w Polsce do 1939 roku (Cezary W. Domański) 21
1.1. Wczesna refleksja o psychologii wychowania 23
1.2. Pionierzy i prekursorzy 25
1.3. Psychologia wychowawcza na uczelniach wyższych – początki 31
Rozdział 2. Przedmiot badań psychologii wychowania (Janusz Trempała) 39
2.1. Kształtowanie się psychologii wychowania 41
2.2. Pojmowanie wychowania 42
2.3. Psychologia wychowania jako odrębna dyscyplina badań psychologicznych 46
2.4. Związek kształcenia i wychowania z rozwojem człowieka 50
2.5. Przedmiot badań psychologii wychowawczej jako stosowanej psychologii rozwoju człowieka 54
Rozdział 3. Podstawowe teorie i koncepcje psychologii wychowania i uczenia się (Hanna Liberska) 57
3.1. Asocjacjonizm i behawioryzm 59
3.2. Teorie społeczne i teoria społeczno-poznawcza 66
3.3. Konstruktywizm 72
3.4. Wychowanie w podejściu psychodynamicznym, humanistycznym i społeczno-kulturowym 75
Część II KLUCZOWE OBSZARY BADAŃ PSYCHOLOGII WYCHOWANIA 85
Rozdział 4. Procesy poznawcze (Ludmiła Zając-Lamparska, Monika Deja, Ewa Czerniawska, Maria Ledzińska) 87
4.1. Funkcje wykonawcze (Ludmiła Zając-Lamparska, Monika Deja) 89
4.2. Uczenie się i nauczanie (Ewa Czerniawska) 108
4.3. Od informacji do wiedzy w dobie globalizacji (Maria Ledzińska) 121
Rozdział 5. Procesy emocjonalno-społeczne (Anna Oleszkowicz, Anna Cieślik, Maria Czerwińska-Jasiewicz, Alicja Senejko) 133
5.1. Emocje i motywacja (Anna Oleszkowicz, Anna Cieślik) 135
5.2. System wartości człowieka w ciągu życia (Maria Czerwińska-Jasiewicz) 145
5.3. Samoregulacja i adaptacja (Alicja Senejko) 151
Rozdział 6. Różnice indywidualne (Andrzej E. Sękowski, Martyna Płudowska, Błażej Smykowski, Karolina Appelt, Jan Cieciuch, Włodzimierz Strus) 161
6.1. Zdolności (Andrzej E. Sękowski, Martyna Płudowska) 163
6.2. Kompetencje (Błażej Smykowski, Karolina Appelt) 172
6.3. Osobowość w psychologii wychowania (Jan Cieciuch, Włodzimierz Strus) 199
Rozdział 7. Uwarunkowania rozwoju i wychowania (Hanna Liberska, Marta Białecka-Pikul, Arkadiusz Białek, Martyna Jackiewicz, Dorota Suwalska-Barancewicz, Stefan Frydrychowicz) 215
7.1. Biologiczne podstawy nauczania i wychowania (Hanna Liberska) 217
7.2. Środowiskowe uwarunkowania rozwoju i wychowania w okresie dzieciństwa (Marta Białecka-Pikul, Arkadiusz Białek, Martyna Jackiewicz-Kawka) 241
7.3. Środowiska rozwoju i wychowania: od dzieciństwa do dorosłości (Hanna Liberska, Dorota Suwalska-Barancewicz) 253
7.4. Interakcje społeczne (Stefan Frydrychowicz) 280
Część III PSYCHOLOGIA WYCHOWANIA W PRAKTYCE: WYBRANE PROBLEMY 293
Rozdział 8. Praca psychologów wychowawczych z rodziną (Lucyna Bakiera, Elżbieta Dryll) 295
8.1. Rola rodziców w systemie wychowania instytucjonalnego (Lucyna Bakiera) 297
8.2. Praca psychologów wychowawczych z rodzicami i rodziną (Elżbieta Dryll) 306
Rozdział 9. Praca psychologów wychowawczych w szkole (Anna Oleszkowicz, Anna Cieślik, Grażyna Katra) 319
9.1. Praca psychologa z młodzieżą nad rozpoznaniem i rozwojem potencjału (Anna Oleszkowicz, Anna Cieślik) 321
9.2. Praca psychologa z nauczycielami-wychowawcami (Grażyna Katra) 330
Rozdział 10. Praca psychologów wychowawczych z dziećmi o nietypowym rozwoju (Roman Ossowski) 341
10.1. Nietypowość rozwoju jako przedmiot zainteresowania medycyny, psychologii rehabilitacyjnej i pedagogiki specjalnej 343
10.2. Problem typologii dzieci o nietypowym rozwoju 347
10.3. Problemy wspólne w rozwoju i wychowaniu dzieci o nietypowym rozwoju 348
10.4. Rehabilitacyjne znaczenie uczestnictwa w życiu rodzinnym 357
10.5. Kwestia przygotowania do aktywności zawodowej 358
10.6. Instrumenty rehabilitacji 358
10.7. Problemy swoiste rozwoju i wychowania dzieci i młodzieży o nietypowym rozwoju 361
10.8. Wkład wiedzy o nietypowym rozwoju do psychologii różnic indywidualnych 363
Rozdział 11. Praca psychologów wychowawczych z dziećmi i młodzieżą z destrukcyjnymi zaburzeniami zachowania (Lidia Cierpiałkowska, Iwona Grzegorzewska) 367
11.1. Obraz kliniczny i przejawy destrukcyjnych zaburzeń zachowania 369
11.2. Biopsychospołeczne modele zaburzeń eksternalizacyjnych 376
11.3. Poradnictwo zdrowotne i interwencje psychospołeczne – implikacje dla praktyki psychologa wychowawczego 384
Rozdział 12. Praca psychologów w poradnictwie zawodowym − przygotowanie do kariery zawodowej w perspektywie całożyciowej (Anna Paszkowska-Rogacz) 391
12.1. Definicje i metafory kariery 393
12.2. Koncepcje wyjaśniające rozwój kariery 395
12.3. Współczesne poradnictwo zawodowe w perspektywie konstruowania życia 398
Rozdział 13. Wychowanie w grupach mniejszościowych (Barbara Weigl, Dominika Wiśniewska) 403
13.1. Mniejszości etniczne. Dziecko romskie w rodzinie i szkole 405
13.2. Słyszące dzieci niesłyszących rodziców. Świat Koda 407
13.3. Uchodźcy i migranci. Wychowanie po traumie 409
13.4. Trudne powroty do ojczyzny rodziców. Problemy powracających 410
13.5. Małżeństwa międzykulturowe. Dzieci dwukulturowe i dwujęzyczne 411
Rozdział 14. Wychowanie zdrowotne (Beata Ziółkowska) 415
14.1. Ustalenia definicyjne w ujęciu historycznym 417
14.2. Wyznaczniki zdrowia a analfabetyzm zdrowotny 419
14.3. Cele wychowania zdrowotnego w kontekście zagrożeń współczesnego świata . 421
14.4. Wychowanie zdrowotne – wskazania praktyczne 428
Rozdział 15. Wychowanie seksualne (Zbigniew Izdebski, Krzysztof Wąż, Joanna Dec-Pietrowska) 431
15.1. Specyfika problematyki wychowania seksualnego 433
15.2. Seksualność i rozwój psychoseksualny 433
15.3. Socjalizacja seksualna 434
15.4. Wychowanie seksualne a edukacja seksualna 435
15.5. Typy wychowania seksualnego i ich efektywność 435
15.6. Cele wychowania seksualnego 437
15.7. Wychowanie seksualne w rodzinie 438
15.8. Edukacja seksualna w polskiej szkole 439
15.9. Profilaktyka 443
Rozdział 16. Nowe obszary oddziaływań wychowawczych − wychowanie obywatelskie i środowiskowe (Beata Krzywosz-Rynkiewicz) 445
16.1. Dlaczego obywatelstwo jest ważne 447
16.2. Obywatelstwo – co to znaczy? Różne rozumienie roli obywatela 448
16.3. W szkole czy w środowisku – dylematy wychowania obywatelskiego 449
16.4. Wychowanie obywatelskie jako wychowanie środowiskowe – istota obywatelskiej socjalizacji 454
Rozdział 17. Organizacje w systemie wychowania (Marzanna Farnicka) 459
17.1. Założenia idei sieciowego rozwoju systemów edukacyjnych 461
17.2. Poziom społeczno-kulturowy: założenia dotyczące organizacji placówek oświatowych 463
17.3. Poziom operacyjny: struktura i organizacja środowiska wychowawczego 465
Posłowie (Mieczysław Plopa) 471
Literatura cytowana 475
Indeks rzeczowy 555
O Autorach 561
