Rezydencje rodu Mniszchów w czasach saskich. Historia i treści ideowe architektury

• Druk: Łódź, 2021
• Autor: Alina Barczyk
• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Książka dr Aliny Barczyk jest pierwszym kompleksowym omówieniem świeckiego mecenatu architektonicznego Mniszchów w XVIII w., kiedy rodzina ta osiągnęła szczyty znaczenia politycznego i majątkowego w Rzeczypospolitej. Autorka ujęła to zagadnienie w sposób kompleksowy i wyczerpujący. Badania nad ikonografią i kartografią oraz wyzyskanie źródeł rękopiśmiennych wydatnie wzbogaciły rozważania wynikłe ze studiów nad substancją architektoniczną [...]. Książka ma w znacznej mierze charakter pionierski, obrazując mecenat architektoniczny nie tylko jednego z najważniejszych polskich rodów magnackich, ale na zasadzie pars pro toto, na przykładzie rodu Mniszchów ukazując mechanizmy nowożytnego patronatu artystycznego polskiej magnaterii (czy szerzej: europejskiej arystokracji) w dobie zenitu.
Monografia dr Aliny Barczyk jest nie tylko fascynującą wyprawą w głąb jednego z najciekawszych stuleci w dziejach kultury polskiej, ale także swego rodzaju raportem z iście detektywistycznego dochodzenia do prawdy o wciąż bardzo słabo zbadanej architekturze rezydencjonalnej dawnej Rzeczypospolitej, prowadzonego z godną pochwały sumiennością i odpowiedzialnością za słowo.
dr hab. Jakub Sito, prof. IS PAN

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Historia i archeologia
• ISBN: 978-83-8220-581-7
• ISBN druku: 978-83-8220-580-0
• Liczba stron: 612

Pobierz spis treści»

Wprowadzenie  	9

CZĘŚĆ I. Ród Mniszchów	25

Rozdział 1. Zarys dziejów Mniszchów do końca XVII wieku – budowanie podstaw znaczenia rodu	27
A. Mikołaj Mniszech (ok. 1482–1553), starosta łukowski	30
B. Jerzy Mniszech (zm. 1613), wojewoda sandomierski	31
C. Maryna Mniszchówna (1588/1589–1614), caryca Rosji	35
D. Franciszek Bernard Mniszech (zm. 1661), starosta sanocki	41
E. Jerzy Jan Mniszech (zm. 1693), wojewoda wołyński	42
Rozdział 2. W dążeniu do arystokratycznego stanu i wysokich urzędów	43
A. „Hrabiowie z Kończyc Wielkich na Ossowicy”	43
B. „Cesarz Wachlarz z Piór daje” – legendarne dzieje rodu	44
C. Mniszchowie – marszałkowskie znaczenie rodu	47
a. Marszałkowie wielcy i nadworni w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim	47
b. Kompetencje marszałków	52
c. Nominacje Mniszchów na urząd marszałkowski	58
d. „Laska Marszałkowska, per successionem [...] dziś w Ręku Pańskich [sic!] zakwitająca” jako insygnium władzy	58

CZĘŚĆ II. „Wielki prorok, nieśmiertelnego imienia i wiecznej chwały” – Józef Wandalin Mniszech (1670–1747)	75

Rozdział 1. Rys biograficzny	77

Rozdział 2. Rezydencje marszałka wielkiego koronnego 	89
A. Zamek w Laszkach Murowanych – gniazdo rodowe Mniszchów	89
a. Dzieje castrum – w posiadaniu Herburtów, Tarłów i Mniszchów	92
b. Przemiany architektury: fortalicja i zamek	96
c. Geneza formy architektonicznej budowli z czasów marszałka	99
d. Rekonstrukcja układu wnętrz, ich funkcji i wyposażenia	100
e. Otoczenie zamku: fortyfikacje i ogród	120
B. Pałac w Warszawie przy ul. Senatorskiej – rezydencja marszałka w mieście sejmowym i rezydencjonalnym	126
a. Dzieje posesji w XVI–XVIII wieku	129
b. Rekonstrukcja architektury pałacu w czasach Józefa Wandalina Mniszcha	135
c. Rekonstrukcja układu wnętrz i ich funkcji	139
d. Saska geneza architektury pałacu	141
e. Dyskusja o autorstwie projektu: Burkhard Christoph von Munnich	153
f. Ukształtowanie otoczenia pałacu – ogród, dziedziniec paradny i dekoracja rzeźbiarska ogrodzenia	155
C. Pałac w Dęblinie	178
a. Historia dęblińskiego założenia rezydencjonalnego	178
b. Rekonstrukcja architektury pałacu w czasach Józefa Wandalina Mniszcha	184
c. Rekonstrukcja układu wnętrz i ich funkcji	185
D. Dwór starościński w Jaworowie	191
a. Dobra jaworowskie w XVI–XVII wieku	191
b. Rekonstrukcja dworu Jana III Sobieskiego we władaniu Józefa Wandalina Mniszcha	193
E. Brzostowica Wielka – dwór wiejski w pobliżu miasta sejmowego Grodna	198
a. Dziedzictwo litewskiego rodu Chodkiewiczów i losy dóbr	198
b. Zabudowania w Brzostowicy w dobie Mniszchów	199
Rozdział 3. Józef Wandalin Mniszech – koneser i inicjator fundacji	201

CZĘŚĆ III. „Senator pierwszy, od potomności godzien w cedrze wierszy” – Jerzy August Wandalin Mniszech (1715–1778)	207

Rozdział 1. Rys biograficzny	209

Rozdział 2. Rezydencje przywódcy kamaryli	221
A. Pałac w Gdańsku – symbol gospodarczej i politycznej obecności marszałka w stolicy handlu	221
a. Historia budowy rezydencji	222
b. Rekonstrukcja architektury pałacu	230
c. Rekonstrukcja układu i funkcji wnętrz	240
d. Otoczenie pałacu	247
B. Podkarpacka rezydencja w Dukli	261
a. Historia pałacu	261
b. Rekonstrukcja formy architektonicznej w czasach senatora Mniszcha	265
c. Rekonstrukcja układu wnętrz	265
d. Ogrodowo-obronne otoczenie pałacu	276
e. Dukla jako miasto rezydencjonalne	278
Rozdział 3. Jerzy August Mniszech – stosunek do sztuki	295

CZĘŚĆ IV. „Orderów polskich kawaler [...] przykład miłości ojczyzny” – Jan Karol Wandalin Mniszech (1716-1759)		307

Rozdział 1. Rys biograficzny	309

Rozdział 2. Rezydencje podkomorzego wielkiego litewskiego	317
A. Rezydencja miejska – pałac warszawski przy ul. Miodowej	317
a. Dzieje posesji 	318
b. Rekonstrukcja formy architektonicznej w czasach Jana Karola Mniszcha	319
c. Rekonstrukcja programu funkcjonalno-artystycznego pałacowych wnętrz	323
d. Otoczenie pałacu w czasach podkomorzego	339
B. Wiśniowiec – dziedzictwo królewskiego rodu Wiśniowieckich	344
a. Historia fortalicji-pałacu Wiśniowieckich i Mniszchów	349
b. Forma architektoniczna pałacu i jej geneza	361
c. Rekonstrukcja układu wnętrz i ich funkcji	366
d. Otoczenie pałacu – oficyny i pawilony	398

Rozdział 3. Jan Karol Mniszech – spadkobierca rodowej tradycji fundacyjnej	407

Podsumowanie	411

Bibliografia 	419

Źródła rękopiśmienne	419

Źródła drukowane	428

Opracowania 	430

Aneksy źródłowe	459
Aneks 1. Fragmenty korespondencji z 1714 roku z Archiwum Mniszchów dotyczące wykonania laski marszałkowskiej dla Józefa Wandalina Mniszcha, [w:] Archiwum Mniszchów. Listy różnych osób z lat 1713–1776. Lit V–W 	461
Aneks 2. Relacyja pogrzebu ś. p. J W[ielmo]żnej Imci pani Konstancyji z Tarłów Mniszchowej, marszałkowej wielkiej koronnej w Zamościu u WW. OO. Reformatów odprawionego przez trzy dni a die 3 Febr. 1740 Anno, [w:] Rękopisy Biblioteki Poturzyckiej Dzieduszyckich. Odpisy materiałów dotyczących historii Polski z lat 1679–1759	467
Aneks 3. Opisanie pałacu Laszek Murowanych [1815], [w:] Zbiór Aleksandra Czołowskiego. Inwentarze z opisami zamków na Rusi Czerwonej, XVII–XIX w.	473
Aneks 4. Regestr mobilium i innych rzeczy Ś.P. J.W. Mniszcha podkomorzego WW [sic!] Lit. w pałacu jaworowskim znajdujących się	481
Aneks 5. Wizyja pałacu na ulicy Miodowej w Warszawie, tudzież dworku na Szolcu [sic!], przy Warszawie stojących. Niegdyś ś.p. J.W. Imci p. Mniszcha Podkomorzego W.X.Litt. dziedzicznych, Roku Pańskiego 1760 expedyjowana 	487
Aneks 6. Regestr mobiliów i inszych rzeczy Ś.P. J.W. Mniszcha podkomorzego W.W.X.Litt. w pałacu warszawskim znajdujących się do przewiezienia trudnych 	 517
Aneks 7. Regestr garderoby, różnych rzeczy i sprzętów Ś.P. J.W. Pana Mniszcha podkomorzego W.W.X.Litt. z Warszawy do Dęblina sprowadzonych 	539
Aneks 8. Regestr rzeczy Ś.P. J.W. Mniszcha podkomorzego WW.X.Litt. z Gołębia do Dęblina sprowadzonych	559

Wykaz skrótów		563
Spis plansz	565
Spis ilustracji	569
Indeks osób	581
Indeks miejscowości	597
Uwagi redakcyjne i techniczne	603
Summary	605
Zusammenfassung 	609