Rodzina człowiecza
Amerykańska wystawa fotograficzna The Family of Man z 1955 roku stała się wizualnym manifestem zimnowojennego liberalizmu oraz szczególnej formy nowoczesnego
fotoreportażu prasowego, tzw. fotografii humanistycznej. Akcentując wspólnotę ludzi na całym świecie, stanowiła nie tylko atrakcyjną inspirację formalną dla wielu projektów fotograficznych, lecz także ambiwalentnie odbierane narzędzie perswazji. Gdy pojawiła się w Polsce w 1959 roku, odczytano ją jako wygodną deklarację optymistycznej wizji świata podnoszącego się po katastrofie wojennej. Autorka analizuje oryginalny projekt wystawy, jej podróż po świecie i specyfikę prezentacji w Polsce, jak również zjawisko
humanistycznego fotoreportażu pojęte jako wizualny język ponadnarodowej komunikacji, charakterystyczny dla modernistycznego myślenia o medium.
W pierwszych latach po II wojnie światowej zyskujące na popularności magazyny ilustrowane określały horyzont świadomości odbiorców w różnych miejscach globu. Fotoreporterzy, bohaterzy frontowi obserwowali świat podnoszący się z ruin i dręczony kolejnymi konfliktami, a ich fotografie, niekiedy wstrząsające, innym razem kojące, wykorzystywano w rozmaity sposób – niejednokrotnie odbiegający od autorskiej intencji. Język nowoczesnego fotoreportażu, kształtujący się przede wszystkim we Francji i Stanach Zjednoczonych w latach 40. i 50. XX wieku, służył umiejętnemu budowaniu narracji o narodowej i ponadnarodowej konsolidacji.
Kluczowym wydarzeniem dla zrozumienia tego fenomenu jest amerykańska wystawa The Family of Man, „monumentalny esej fotograficzny” skomponowany z materiałów magazynów ilustrowanych, zwłaszcza „Life”. W latach 1955–1962 prezentowano ją w kilkudziesięciu krajach o rozmaitym statusie politycznym, w tym w 1959 roku – w Polsce, gdzie witano ją z entuzjazmem, jako zwiastun ideowego rozprężenia, język fotografii humanistycznej był tu już zadomowiony i miał swoją ideową wymowę.
Książka ma na celu uchwycenie fenomenu powojennego fotoreportażu jako języka opowiadania o świecie po katastrofie, trawionego niepokojem zimnej wojny, nieprzepracowaną traumą i obawą o jutro.
[…] książka dr Dworniczak podejmuje tematykę polskiej recepcji wystawy The Family of Man oraz zagadnienie polskiej fotografii humanistycznej, które nie mają jak dotychczas monograficznego opracowania, a których systematyczna interpretacja jest istotna zarówno w obszarze historii sztuki, jak historii fotografii i generalnie historii kultury polskiej lat 50. i 60. XX wieku. (Z recenzji prof. dr. hab. Piotra Juszkiewicza)
Niewątpliwą wartością książki i jednocześnie świadectwem jej metodologicznej oryginalności jest analiza fotografii humanistycznej i funkcjonowania tytułowej wystawy w kontekście szeroko zakreślonego kręgu zjawisk i uwarunkowań o charakterze artystycznym, społecznym, kulturowym, politycznym i historycznym. (Z recenzji dr. hab. Andrzeja Kisielewskiego, prof. UwB)
******
A Human Family. The Reception of the Exhibition "The Family of Man" in Poland and a Humanistic Photographic Paradigm
The author analyses the original project of the exhibition, its travels around the world and the specific character of its presentation in Poland, as well as the phenomenon of humanistic photo report seen as a visual language in transnational communication, characteristic of the modern thinking about the medium.
*********
Kamila Dworniczak – historyk sztuki, adiunkt w Katedrze Teorii Sztuki Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się historią fotografii, a także różnymi obszarami sztuki współczesnej oraz krytyki artystycznej. Jej rozprawa doktorska, poświęcona recepcji wystawy The Family of Man w Polsce, została wyróżniona Nagrodą im. ks. prof. Szczęsnego Dettloffa.
Podziękowania 7
Wprowadzenie. Humanizm fotografii 9
CZĘŚĆ I. PERSPEKTYWY ODBIORU
1. Paryż – Nowy Jork – Warszawa. Język humanistycznego fotoreportażu jako paradygmat 21
2. Rodzime tropy i amerykańskie poszlaki. „Monumentalny esej fotograficzny” w oczach teoretyków i historyków fotografii 45
2.1. Socrealizm unowocześniony. Wystawa The Family of
Man w oczach badaczy w Polsce 57
2.2. Nowa sztuka ludowa: wobec fotografii
reportażowej 65
2.3. Między sztuką wysoką a kulturą masową: wobec
zimnowojennej polityki kulturalnej 68
2.4. „Magia sympatyczna”: wobec refleksji
antropologicznej i genderowej 71
3. Doświadczenie wojny i Zagłady jako „niewidoczne centrum” wystawy. Rekonstrukcja narracji 79
3.1. Inicjacja. Dziecko wśród ruin 82
3.2. Identyfikacja. Oblicza wojny 86
3.3. Zagłada, czyli to, co nieludzkie 89
3.4. Przezwyciężenie śmierci – ponowne narodziny 94
4. The Family of Man jako Rodzina człowiecza. Wystawa w polskich realiach 1959–1960 98
CZĘŚĆ II. POLEMIKI. KRYTYKA FOTOGRAFICZNA
1. „Rewolucja, realizm, humanizm”. Projektowanie „artystycznego reportażu” 145
1.1. Socrealistyczna genealogia 147
1.2. Fotografia reportażowa wobec metafory 160
1.3. Nigdy wojny. Glossa 169
2. Dwie tezy o człowieku: Rodzina człowiecza a Czym jest człowiek? Karla Pawka 175
2.1. (Nie)obecność obrazów wojny raz jeszcze.
Biografie 178
2.2. „Humanistyczna kamera” w cieniu zimnej wojny 184
2.3. Przesilenie humanistycznego paradygmatu 191
3. W ideologicznym polu. Modele refleksji 197
3.1. Alfred Ligocki: afirmacja 197
3.1.1. Mowa obrazów. Fotografia jako język
uniwersalny 201
3.1.2. Utopie integracji. Fotografia wobec kultury
masowej 205
3.1.3. Ku refleksji postmodernistycznej 209
3.2. Witold Wirpsza: dekonstrukcja 212
3.2.1. Fotografia jako iluzja. Kompromitacja
medium 217
3.2.2. Samokrytyka. Wobec mechanizmu manipulacji
224
3.2.3. Punctum: historia 229
CZĘŚĆ III. INSPIRACJE. PRAKTYKA FOTOGRAFICZNA
1. Dialog. Adaptowanie humanistycznego paradygmatu fotografii 241
1.1. Postawy. Kapuściński/Rydet 245
1.2. Album rodzinny. Spotkania z Innym 252
1.3. Strategie oporu 265
2. Montaż. Fotografie w przestrzeni 270
2.1. Zrealizować utopię. Polityczność wystawy 271
2.2. Ku nowym formom wyrażania. Rodzina człowiecza a
tradycja awangardowa 278
2.3. „Wystawy problemowe”. Między awangardą a
propagandą 287
Zakończenie. Człowiek wobec fotografii 309
Bibliografia 313
Indeks osób 332
Spis ilustracji 339
