Rodzina w czasach przełomów - 07 "Tyle setek lat istniało nasze szlacheckie społeczeństwo stosunkami rodzinnymi, niech istnieje i dalej". Jak proza polska na przełomie XIX i XX wieku...
Spektrum badawcze niniejszego tomu zostało zakreślone szeroko – temat literackich rodzin analizowany jest w tekstach poetyckich, prozatorskich,
dramaturgicznych oraz niefikcjonalnych (m.in. epistolografia, wywiad rzeka, reportaż). Kanwą refleksji staje się z jednej strony literatura zbeletryzowana, z drugiej zaś – wykorzystująca tworzywo biograficzne (np. Broniewski) i autobiograficzne (m.in. Ferenc, Stryjkowski, Wańkowicz). Wybór rozległego, liczącego z górą dwa wieki okresu, podyktowany został zapoczątkowaniem na przełomie XIX i XX wieku procesów renegocjowania dotychczasowego patriarchalnego modelu rodziny, osłabienia jej spoistości na skutek zachwiania pozycji ojca, relatywnego wzmocnienia roli matki, zmian w obrębie więzi małżeńskiej oraz w relacjach rodziców i dzieci. Procesy te, w różnym nasileniu, występują we wszystkich warstwach i grupach społecznych. Presja przeobrażeń ekonomicznych, wpływ wynalazków technicznych, emancypacja kobiet, tasowanie się warstw społecznych i polityczne przełomy to tylko niektóre przyczyny rewolucyjnych zmian w tradycyjnej strukturze rodzinnej. Wszystkie one znajdują odzwierciedlenie w rewizji idealistycznej mitologii polskiej rodziny, zakorzenionej w literaturze staropolskiej i romantycznej.
Autorzy przedstawionych w zbiorze szkiców podjęli próbę zbadania głębokości owej rewizji, zwracając uwagę na pojawienie się w literaturze przełomu wieków XIX i XX, obok archetypu rodzinnego domu, rozpatrywanego w kilku mitycznych „przestrzeniach”, problemu „bezdomności”, pojmowanej jako „wygnanie”, „tułanie się bez celu”, „ukierunkowane poszukiwanie nowego domu”, „nowego sposobu zamieszkania”, „nowej definicji swojskości”, ale też jako „buntownicze akcentowanie nomadyzmu z wyboru”, gdy „dom” okazuje się synonimem piekła moralnych tortur, symbolem egzystencjalnej pułapki czy po prostu – nudy.
Spis treści
Wstęp (Krystyna Kralkowska-Gątkowska, Beata Nowacka) / 9
Marek Piechota
Jeszcze o relacjach rodzinnych w Konradzie Wallenrodzie Mickiewicza / 13
Krystyna Kralkowska-Gątkowska
Męskość, dojrzałość, ojcostwo w powieści drugiej połowy XIX wieku / 28
Magdalena Bąk
Złoto dla zuchwałych, nie dla żonatych. O pamiętnikach Seweryna Korzelińskiego / 39
Agnieszka Janiak-Staszek
Obecni-nieobecni. Ojcowie w Duszach nieśmiertelnych Aleksandra Świętochowskiego i Heddzie Gabler Henryka Ibsena / 49
Elżbieta Malinowska
„Przenieść w obcy kraj ojczyznę i przechować ją…”. Stanisław Tarnowski o swoich spotkaniach z polskimi rodzinami na Pomorzu / 63
Marceli Olma
Wartość korespondencji małżeńskiej w rekonstrukcji językowo-kulturowego obrazu rodziny polskiej w XIX wieku / 73
Katarzyna Drąg
„Tyle setek lat istniało nasze szlacheckie społeczeństwo stosunkami rodzinnymi, niech istnieje i dalej”. Jak proza polska na przełomie XIX i XX wieku odzwierciedlała takie stwierdzenie / 87
Jan Jakóbczyk
Kawaler Kazimierz Przerwa‑Tetmajer / 96
Mateusz Skucha
Dzieciobójczyni. Trudne macierzyństwo w Wężach i różach Zofii Nałkowskiej / 105
Marek Kochanowski
Portret uwodziciela. Leszek Śnica z Charitas Stefana Żeromskiego / 118
Monika Graban-Pomirska
Samotność dziecka. Bezdomność i poszukiwanie wspólnoty w prozie dla dzieci dwudziestolecia międzywojennego / 134
Magdalena Horodecka
Historia rodziny jako teologia. Wyprawa do Ziemi Moryja Karola Ludwika Konińskiego / 147
Beata Nowacka
Dom, którego nie ma. Problematyka rodzinna w powieści Ziele na kraterze Melchiora Wańkowicza / 162
Maciej Tramer
Władysław Broniewski — portret rodzinny / 174
Izabela Mikrut
„Ja mam żonę i dzieci”. Humorystyczne obrazy rodziny w satyrach Mariana Załuckiego / 187
Grażyna Pietruszewska-Kobiela
Rodzina i dom w obszarze pamięci autobiograficznej. O poezji Teresy Ferenc / 202
Iwona Gralewicz-Wolny
Skrytki w sercach. O jednej powieści Zofii Romanowiczowej / 218
Magda Szybiak
Funkcje milczenia i mowy w rozrachunku z traumą rozdzielenia w powieści Malowany ptak Jerzego Kosińskiego / 230
Beata Cisowska
Idylliczny obraz rodziny w powieściach Małgorzaty Musierowicz / 244
Anna Legeżyńska
Córki. Wspólnota rodzinna w liryce kobiecej / 260
Grażyna Maroszczuk
„Rodzina” w rozmowach z Julianem Stryjkowskim / 274
Dorota Utracka
„Wielkie niekochanie”, czyli dziedzictwo traumy. Studium rodziny na przykładzie sagi kresowej Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz Boża podszewka / 288
Anna Kruszczyńska
„Unde malum?”. Siostra Małgorzaty Saramonowicz / 307
Monika Brzóstowicz-Klajn
Świat rodziny i świat rzeczy / 324
Elżbieta Dutka
Sztuka zamieszkiwania — o wierszu Drzewo to dom Julii Hartwig / 342
Magdalena Boczkowska
Niełatwy matriarchat. Wokół Fastrygi Grażyny Jagielskiej / 354
Renata Jochymek
Związał z sobą zielone, czerwone i czarne — rola rodziny w powstawaniu górniczej fortuny rodu Giesche pod reporterskim piórem Małgorzaty Szejnert / 366
Joanna Kisiel
Małżeństwo, jak pogoda, nie dopisało. O Dziewczynie z zapałkami Anny Janko / 379
Indeks nazw osobowych (Beata Nowacka) / 393
