Rozgrzewanie uwagi - wyczerpywanie woli - uległość

• Druk: Warszawa, 2013
• Autor: Sławomir Śpiewak
• Wydawca: Scholar

Jakie koszty i jakie korzyści wynikają z konieczności wykonywania czynności intelektualnych wymagających od nas wysiłku? Kiedy sprawowanie kontroli nad czynnościami wysiłkowymi się załamuje, a kiedy człowiek zdolny jest do mobilizacji i zintensyfikowania wysiłku poznawczego?
Prezentowana Czytelnikowi monografia stanowi pierwszą w języku polskim, tak rozległą próbę zebrania wiedzy na temat wysiłkowych uwarunkowań sprawności funkcjonowania intelektualnego.

Człowiek, przynajmniej od czasu do czasu, musi podjąć wzmożony wysiłek. Zwykle pojęcie „wzmożonego wysiłku” wiąże się z pracą mięśni, a więc odnosi do aktywności fizycznej. Psychologów interesuje jednak także (a może przede wszystkim) wysiłek poznawczy. Mamy z nim do czynienia wtedy, gdy podmiot aktywnie przetwarza informacje, koncentruje uwagę, podejmuje złożone decyzje, czy stara się zapamiętać jak najwięcej docierających doń informacji. (…) W poszczególnych częściach monografii Sławomir Śpiewak przedstawia kolejno takie zagadnienia, jak: charakterystyka wysiłkowych procesów mentalnych z perspektywy właściwości systemu przetwarzania informacji, wysiłkowe uwarunkowania możliwości sprawowania kontroli nad kilkoma (…) czynnościami jednocześnie, oraz wysiłkowe uwarunkowania sprawności przetwarzania informacji z punktu widzenia czasowej dynamiki aktywności poznawczej… Szczególnie, moim zdaniem poznawczo wartościowa jest, poparta dowodami empirycznymi, teza Śpiewaka, że system przetwarzania informacji może w wyniku wcześniejszego wysiłku i wzrostu pobudzenia o charakterze energetycznym, mobilizować się do wysiłku, który wcześniej nie był możliwy…
(...)
Sławomir Śpiewak jest w polskiej psychologii postacią szczególną. Gruntowna znajomość klasycznie rozumianej psychologii poznawczej z jednej strony i psychologii społecznej – z drugiej, czyni go prawdziwym ekspertem w obszarze social cognition. Potrafi on bowiem „odróżnić ziarno od plew”. W recenzowanej książce rozprawia się w sposób mistrzowski z funkcjonującymi w nauce pustymi pojęciami, które niestety stały się powszechnie używanymi wytrychami do pozornego wyjaśniania pewnych prawidłowości z zakresu psychologii społecznej (nie zaś: kluczami do rzeczywistego zrozumienia zjawisk społecznych). (...) Osobną kwestią jest sposób, w jaki Autor poradził sobie z prezentacją trudnego, a zarazem bardzo złożonego materiału. Albertowi Einsteinowi przypisuje się twierdzenie, że w nauce wszystko powinno być przedstawiane tak prosto, jak to możliwe, ale … nie prościej. Uważam, że Sławomirowi Śpiewakowi udało się to (…) po prostu nadzwyczajnie.
prof. dr hab. Dariusz Doliński

Dr Sławomir Śpiewak jest psychologiem społecznym. Pracuje jako adiunkt w Zakładzie Psychologii Społecznej Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się badaniem mechanizmów odpowiedzialnych za skuteczność wpływu społecznego, poszukiwaniem poznawczych uwarunkowań zachowań społecznych oraz badaniem wysiłkowych procesów mentalnych. Jest członkiem European Association of Experimental Social Psychology, Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej (obecnie członek Zarządu) oraz zastępcą Redaktora Naczelnego (associate editor) pisma Psychologia Społeczna.

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Psychologia
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-7383-226-8
• ISBN druku: 978-83-7383-226-8
• Liczba stron: 272

Podziękowania   9
Wprowadzenie   11
Wysiłek poznawczy a procesy przetwarzania informacji  17
1. Ogólna charakterystyka wysiłkowych procesów mentalnych z perspektywy
właściwości systemu przetwarzania informacji  19
1.1. Strukturalne ograniczenia systemu przetwarzania informacji związane
z ich transmisją   19
1.2. Strukturalne ograniczenia możliwości przechowywania informacji   26
1.3. „Wąskie gardła” na centralnym poziomie przetwarzania informacji   32
1.4. Podsumowanie   43
2. Wysiłkowe uwarunkowania możliwości sprawowania kontroli
nad kilkoma czynnościami jednocześnie   44
2.1. Zasobowy model uwagi Kahnemana   45
2.2. Pobudzeniowy mechanizm adaptacji do wysiłku według
teorii   48
2.3. Założenia teorii jednorodnych zasobów uwagowych i sposoby ich
weryfikacji   52
2.3.1. Procesy ograniczone przez dostępne zasoby i dostępne dane   52
2.3.2. Metodologia zadań podwójnych jako podstawowe narzędzie
weryfikacji teorii zasobowych    54
2.3.3. Kontrowersje wokół możliwości weryfikacji modelu
jednorodnych zasobów uwagowych   60
2.4. Krytyka trafności metafory zasobowej   67
2.5. Zasobowe i pozazasobowe przyczyny interferencji w zadaniach
podwójnych – próba integracji  69
2.6. Teorie wielorakich zasobów poznawczych   75
2.6.1. Próba scharakteryzowania zasobów uwagi – alternatywne sposoby
myślenia o ograniczeniu możliwości wykonywania czynności
równoległych  76
2.6.2. Metafora zasobowa a problem jednorodności uwagi   82
2.6.3. Koncepcja zasobów wielorakich Navona i Gophera   87
2.6.4. Wielorakie zasoby uwagi z punktu widzenia
wielokomponentowego modelu pamięci operacyjnej Baddeleya   91
2.6.5. Koncepcja zasobów wielorakich Christophera Wickensa  96
2.7. Wykorzystanie metafory ograniczonych zasobów poznawczych
i jej zastosowanie w badaniach społecznych   104
2.7.1. Idea manipulacji obciążeniem poznawczym w badaniach
społecznych   106
2.7.2. Przykłady zastosowania metody obciążenia poznawczego
w badaniach społecznych   107
2.7.3. Konkluzje   118
2.8. Podsumowanie  119
3. Wysiłkowe uwarunkowania sprawności przetwarzania informacji z punktu
widzenia czasowej dynamiki aktywności poznawczych   121
3.1. Zdolność do podtrzymywania czynności wysiłkowych
(czujność uwagowa)   121
3.1.1. Wysiłkowe uwarunkowania spadku zdolności do dyskryminacji
sygnałów w zadaniach na czujność   125
3.1.2. Teorie wyjaśniające wysiłkowe uwarunkowania
zdolności do podtrzymywania uwagi   130
3.1.2.1. Zasobowe wytłumaczenie utraty zdolności do
podtrzymywania uwagi w zadaniach na czujność   131
3.1.2.2. Pobudzeniowe koncepcje wyjaśniające zdolność do
podtrzymywania uwagi   133
3.1.2.3. Motywacyjne wyjaśnienie wpływu pobudzenia i wysiłku
na procesy podtrzymywania uwagi   136
3.1.2.4. Rola różnic indywidualnych w pobudzeniu i ich związek
z zasobowymi próbami wyjaśniania zdolności do
podtrzymywania uwagi   139
3.1.2.5. Podsumowanie   148
3.2. Zmiana aktywności mentalnej w perspektywie czasowej   150
3.2.1. Geneza badań nad przełączaniem uwagowym: problem kosztów
przełączania   151
3.2.2. Koszty czy korzyści przełączania   156
3.2.3. Podatność na rekonfigurację zestawu zadaniowego
i rola procesów prymowania   157
3.2.4. Dwoista natura zjawiska kosztów przełączania   160
3.2.5. Funkcje zarządcze i ich znaczenie dla efektywności kontroli
czynności wysiłkowych   164
3.2.6. Podsumowanie   171
3.3. Następcze konsekwencje wysiłku mentalnego –
perspektywa poznawcza   172
3.3.1. Mobilizacja poznawcza jako konsekwencja
wysiłku poznawczego   173
3.3.2. Wyczerpanie poznawcze jako alternatywna konsekwencja
wysiłku mentalnego   176
3.3.3. Zjawisko poznawczego rozgrzania   180
3.3.3.1. Rozgrzewanie uwagi – wpływ mobilizacji poznawczej
na proste i złożone aspekty funkcjonowania
poznawczego   181
3.3.3.2. Rozgrzanie poznawcze a społeczne funkcjonowanie
podmiotu   187
3.3.3.3. Specyfika efektu poznawczego rozgrzania   196
3.3.3.4. Mechanizm efektu rozgrzania   200
3.3.4. Podsumowanie   208
3.4. Następcze konsekwencje wysiłku mentalnego – perspektywa
samoregulacyjna   210
3.4.1. Wysiłkowa zdolność samokontroli jako wyczerpywany zasób    214
3.4.1.1. Metafora mięśnia   215
3.4.1.2. Hipoteza treningu   219
3.4.1.3. Motywacja jako moderator efektów wyczerpywania ego   221
3.4.1.4. Odtwarzanie się zasobów: odpoczynek i pozytywne
emocje   222
3.4.1.5. Glukoza jako biologiczny substrat zasobów
samoregulacyjnych   223
3.4.1.6. Wyniki metaanalizy: pytania i wątpliwości   223
3.4.2. Krytyka wysiłkowej teorii samokontroli   225
3.4.2.1. Ukryte koszty samokontroli: wyczerpanie zasobów
samoregulacyjnych czy poznawcze koszty zmiany
aktywności?   226
3.4.2.2. Rola charakterystyk wysiłkowych   238
3.4.2.3. Czy czynniki motywacyjne trafniej wyjaśniają
przyczyny utraty kontroli nad czynnościami
wysiłkowymi niż metafora mięśnia?   240
3.4.2.4. Czy glukoza zawarta we krwi może być rozumiana jako
biologiczny substrat zasobów samoregulacyjnych?   242
3.4.2.5. Mobilizacja wysiłkowa a efekty wyczerpywania
samokontroli   245
3.4.3. Podsumowanie   249
Zakończenie   251
Literatura cytowana   254