System prawnofinansowy Unii Europejskiej
Książka jest pierwszą na rynku publikacją, w której przedstawiono kluczowe instytucje prawa finansowego Unii Europejskiej oraz ich ujęcie w ramach systemu prawnofinansowego UE. Wyjaśniono także jego aspekty doktrynalne, instytucjonalne oraz materialne. Oddziaływanie UE na
prawo finansowe państw członkowskich odnosi się obecnie w zasadniczej mierze do zapewnienia większej stabilności fiskalnej i finansowej wewnętrznego rynku finansowego. Dlatego istotne dla zrozumienia funkcjonowania tego systemu jest kompleksowe przedstawienie tworzących go instytucji prawnych. Autorzy szeroko analizują poszczególne elementy systemu prawnofinansowego UE i przedstawiają aktualne problemy związane z regulacją i praktyką działania UE w sferze walutowej, instytucji finansowych, budżetu, stabilności fiskalnej, polityki regionalnej, prawa podatkowego, jednolitego rynku finansowego, prawa celnego oraz postępowania antydumpingowego i antysubsydyjnego. Publikacja jest skierowana przede wszystkim do instytucji oraz osób implementujących i stosujących prawo finansowe Unii Europejskiej, w tym zwłaszcza pracowników organów administracji publicznej i samorządu terytorialnego, legislatorów i regulatorów oraz sędziów. Książka zainteresuje ponadto pracowników naukowych specjalizujących się w prawie finansowym, bankowym, rynku finansowego, podatkowym, gospodarczym, europejskim, a także prawników i praktyków zajmujących się pozyskiwaniem środków finansowych z UE i kontrolujących ich wykorzystanie. Będzie również przydatna studentom i doktorantom prawa, administracji, europeistyki, finansów, ekonomii oraz zarządzania. Monografia jest rezultatem pracy zespołu nauczycieli akademickich będących współpracownikami i uczniami profesora Andrzeja Drwiłło. System prawnofinansowy Unii Europejskiej jest pracą przygotowaną przez uznanych przedstawicieli nauki prawa finansowego mających jednocześnie bogate doświadczenia w praktycznym stosowaniu prawa (...). Zespół Autorów, reprezentujących tak szeroki zakres zainteresowań naukowych i specjalizujących się w poszczególnych, specyficznych obszarach badawczych obejmujących unijne prawo finansowe, gwarantuje wysoki merytoryczny poziom opracowania o istotnych walorach naukowych. Należy podkreślić, że jest to
opracowanie kompleksowe i jednocześnie wielowątkowe. W pracy zbiorowej przedstawiono wyczerpująco wszystkie węzłowe zagadnienia związane z tytułowym problemem systemu prawnofinansowego. Wyodrębniono jednocześnie wszystkie istotne działy tworzące unijne prawo finansowe, tzn. unijne prawo budżetowe, unijne prawo walutowe, unijne prawo podatkowe, unijne prawo bankowe, unijne prawo rynku kapitałowego, unijne prawo ubezpieczeniowe oraz unijne prawo celne. Recenzowane opracowanie jest rzetelne, a w poszczególnych rozdziałach uwzględniono obowiązujący stan prawny oraz główne kierunki jego ewolucji w zakresie tytułowego problemu analizowanego przez Autorów. Kompleksowy charakter opracowania, jego przejrzystość oraz prezentowanie trudnych zagadnień w sposób przystępny to istotne walory recenzowanej pracy zbiorowej . Prof. zw. dr hab. Zbigniew Ofiarski
WYKAZ SKRÓTÓW 11
WSTĘP 15
ROZDZIAŁ I PODSTAWOWE ZAGADNIENIA UNIJNEGO SYSTEMU PRAWNEGO I FINANSOWEGO 17 1. Uwagi ogólne 17 2. Unijne regulacje prawne 20 3. Prawo pierwotne i prawo stanowione 22 4. Instytucje i organy Unii Europejskiej 25 5. Podstawowe zasady unijnego porządku prawnego 29 6. Podstawowe zagadnienia unijnego systemu prawnofinansowego 31
ROZDZIAŁ II PRAWO WALUTOWE UNII EUROPEJSKIEJ 34 1. Pojęcie i zakres prawa walutowego Unii Europejskiej 34 2. Etapy rozwoju prawa walutowego Unii Europejskiej 43 3. Regulacje prawa walutowego Unii Europejskiej 50
ROZDZIAŁ III INSTYTUCJE FINANSOWE UNII EUROPEJSKIEJ 51 1. Europejski Bank Centralny, Europejski System Banków Centralnych i Eurosystem 51 1.1. Struktura i kompetencje organów Europejskiego Banku Centralnego 51 1.2. Cele i zadania Europejskiego Banku Centralnego oraz Europejskiego Systemu Banków Centralnych 56 2. Europejski Bank Inwestycyjny 61 2.1. Podstawy prawne działania i struktura wewnętrzna Europejskiego Banku Inwestycyjnego 61 2.2. Zakres działalności Europejskiego Banku Inwestycyjnego na terytorium Unii Europejskiej 62 2.3. Działalność Europejskiego Banku Inwestycyjnego poza terytorium Unii Europejskiej 65 3. Europejski Fundusz Inwestycyjny 66 3.1. Podstawy prawne działania i struktura wewnętrzna Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego 66 3.2. Zadania i zakres działalności Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego 67 4. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju 68 4.1. Podstawy prawne i struktura organizacyjna Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju 68 4.2. Cele i zadania Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju 70
ROZDZIAŁ IV BUDŻET OGÓLNY UNII EUROPEJSKIEJ JAKO NARZĘDZIE INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ 73 1. Rys historyczny 73 2. Dochody i wydatki budżetu ogólnego 80 3. Charakter prawny budżetu ogólnego 83 4. Budżet ogólny jako determinant rozwoju rynku wewnętrznego 86
ROZDZIAŁ V STABILNOŚĆ FISKALNA PAŃSTW UNII EUROPEJSKIEJ 98 1. Stabilność fiskalna a proces integracji walutowej 98 1.1. Istota stabilności fiskalnej 98 1.2. Optymalne obszary walutowe 103 1.3. Przyczyny ochrony stabilności fiskalnej w Unii Europejskiej 106 2. Reguły polityki fiskalnej jako element budowy stabilności fiskalnej 108 2.1. Istota reguł polityki fiskalnej 108 2.2. Prawne podstawy koordynacji polityk fiskalnych 111 2.3. Wartości odniesienia 117 2.4. Średniookresowy cel budżetowy 119 2.5. Europejski Semestr i wspólny harmonogram budżetowy 121 2.6. Mechanizm wczesnego ostrzegania 123 2.7. Procedura nadmiernego deficytu 125 3. Mechanizmy przywracania stabilności fiskalnej 131 3.1. Pożyczkodawcy ostatniej instancji 131 3.2. Restrukturyzacja zadłużenia 137 3.3. Monetarne finansowanie zadłużenia 140
ROZDZIAŁ VI FINANSOWANIE POLITYKI REGIONALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ 145 1. Zagadnienia ogólne 145 2. Ewolucja pojęcia "region" 148 3. Definicja pojęcia "region" 150 4. Zarys polityki regionalnej Unii Europejskiej 155 4.1. Kształtowanie się regionów w Europie 155 4.2. Traktat rzymski 156 4.3. Pakiet Delorsa 158 4.4. Reforma polityki regionalnej - Traktat z Maastricht 159 5. Zasady finansowania zadań polityki regionalnej Unii Europejskiej 161 5.1. Wizja nowej zjednoczonej Europy Regionów. Agenda 2000 161 5.2. Strategia lizbońska 163 5.3. Europa 2020 164 6. Zadania i cele polityki spójności Unii Europejskiej 167 7. Fundusze strukturalne i Fundusz Spójności 169 7.1. Uwagi ogólne 169 7.2. Struktura i zasady działania Funduszy Europejskich 171 7.3. Fundusze strukturalne 171 7.3.1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 171 7.3.2. Europejski Fundusz Społeczny 174 7.3.3. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich 175 7.3.4. Europejski Fundusz Morski i Rybacki 177 7.4. Fundusz Spójności 178 7.4.1. Wstępna charakterystyka 178 7.4.2. Priorytety polityki spójności 179 7.5. Pozostałe fundusze i instrumenty finansowe 181 7.5.1. Fundusz Solidarności Unii Europejskiej 181 7.5.2. Instrument Pomocy Przedakcesyjnej 181 7.5.3. Program pomocy dla społeczności Turków cypryjskich 182 7.6. Specjalne instrumenty wsparcia 182
ROZDZIAŁ VII PRAWO PODATKOWE UNII EUROPEJSKIEJ 185 1. Podatki i prawo podatkowe w traktatach Unii Europejskiej 185 2. Podatki i prawo podatkowe w świetle negatywnej integracji 193 3. Podatki pośrednie 197 3.1. Podatek od wartości dodanej (VAT) 197 3.2. Podatek akcyzowy 203 4. Podatki bezpośrednie 205 5. Wzajemna pomoc administracyjna i wymiana informacji w sprawach podatkowych oraz przeciwdziałania unikaniu i uchylaniu się od opodatkowania 209
ROZDZIAŁ VIII RYNEK BANKOWY UNII EUROPEJSKIEJ 220 1. Ramy regulacyjne działalności bankowej w Unii Europejskiej 220 1.1. Podejmowanie i prowadzenie działalności bankowej. Wymogi ostrożnościowe 225 1.2. Restrukturyzacja i uporządkowana likwidacja banków 228 1.3. Gwarantowanie depozytów bankowych 231 2. Architektura instytucjonalna nadzoru bankowego 234 2.1. Europejski System Nadzoru Finansowego 234 2.2. Nadzór mikroostrożnościowy 238 2.3. Nadzór makroostrożnościowy 240 3. Unia bankowa 249 3.1. Ramy instytucjonalne służące stabilności finansowej 249 3.2. Jednolity mechanizm nadzorczy 253 3.3. Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji 260 3.4. Europejski system gwarantowania depozytów 264
ROZDZIAŁ IX RYNEK KAPITAŁOWY UNII EUROPEJSKIEJ 267 1. Innowacyjność rynku kapitałowego a stabilność i bezpieczeństwo systemu finansowego 267 2. Europejska unia rynków kapitałowych 276 3. Instytucje i usługi na rynkach kapitałowych Unii Europejskiej 281
ROZDZIAŁ X RYNEK UBEZPIECZEŃ UNII EUROPEJSKIEJ 298 1. Ochrona wypłacalności ubezpieczycieli 298 1.1. Solvency II jako nowa idea nadzoru ubezpieczeniowego 298 1.2. Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych jako unijny organ nadzoru ubezpieczeniowego 302 1.2.1. Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych - strategia 302 1.2.2. Wytyczne Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych jako narzędzie nadzoru ubezpieczeniowego 303 1.3. Ubezpieczeniowy system gwarancyjny 304 1.4. Ubezpieczeniowe grupy 306 2. Ubezpieczyciel na rynku bankowym i kapitałowym 308 3. Transgraniczny system ochrony ofiar wypadków drogowych 313 3.1. Podsystemy bezpieczeństwa ruchu drogowego i finansowania kosztów wypadków drogowych ex post 313 3.2. Ogniwa transgranicznego systemu ochrony ofiar wypadków drogowych 316 3.3. Efektywność transgranicznego systemu ochrony ofiar wypadków drogowych - kryteria ustalania wysokości świadczeń odszkodowawczych w państwach członkowskich 319
ROZDZIAŁ XI RYNEK USŁUG PŁATNICZYCH UNII EUROPEJSKIEJ 326 1. Usługi płatnicze 326 1.1. Znaczenie rynku usług płatniczych 326 1.2. Pojęcie płatności 327 1.3. System płatności 328 1.4. Pojęcie instrumentu płatniczego 329 1.5. Geneza regulacji rynku usług płatniczych 331 1.6. Usługi płatnicze 334 1.6.1. Uwagi ogólne 334 1.6.2. Prowadzenie rachunku płatniczego 335 1.6.3. Polecenie zapłaty 336 1.6.4. Wykonywanie transakcji przy użyciu karty płatniczej 337 1.6.5. Przekaz pieniężny 337 1.6.6. Polecenie przelewu 338 1.6.7. Usługi wykonywane w ciężar linii kredytowej 338 1.6.8. Usługi inicjowania płatności i usługi dostępu do informacji o rachunku 339 2. Podmioty uczestniczące w świadczeniu usług płatniczych 340 2.1. Dostawcy usług płatniczych 340 2.2. Instytucje kredytowe 341 2.3. Instytucje pieniądza elektronicznego 341 2.4. Instytucje płatnicze 343 2.5. Użytkownik usług płatniczych 346 3. Jednolity obszar płatności w euro (SEPA) 346 3.1. Geneza jednolitego obszaru płatności w euro 346 3.2. Regulacje prawne jednolitego obszaru płatności w euro 348
ROZDZIAŁ XII OCHRONA KONSUMENTA NA RYNKU USŁUG FINANSOWYCH UNII EUROPEJSKIEJ 350 1. Ochrona konsumenta w prawie Unii Europejskiej 350 1.1. Regulacje prawne 351 1.2. Metody harmonizacji 353 1.3. Podstawowe akty prawne 354 2. Pojęcie konsumenta usług finansowych 356 2.1. Definicje konsumenta w prawie Unii Europejskiej 356 2.2. Model konsumenta 357 2.3. Zbiorowe interesy konsumentów usług finansowych 359 3. Elementy ochrony konsumenta usług finansowych 360 3.1. Kluczowe prawa konsumenta 360 3.2. Ochrona przez informację 360 3.3. Zakres informacji 362 3.4. Treść informacji 362 3.5. Prawo odstąpienia 363 3.6. Ograniczenie odpowiedzialności 363 3.7. Niezamówione usługi finansowe 364 4. Pozasądowe rozstrzyganie sporów sądowych 364 5. Nowy model ochrony konsumenta 366
ROZDZIAŁ XIII PRAWO CELNE UNII EUROPEJSKIEJ 369 1. Definicja cła i prawa celnego 369 1.1. Ogólna charakterystyka cła 369 1.2. Miejsce prawa celnego w systemie prawa 371 1.3. Źródła prawa celnego Unii Europejskiej 373 2. Elementy kalkulacyjne 377 2.1. Uwagi wstępne 377 2.2. Taryfa celna 377 2.3. Wartość celna 380 2.4. Pochodzenie towaru 381 3. Dług celny 382 3.1. Pojęcie długu celnego 382 3.2. Powstanie długu celnego 382 3.3. Zabezpieczenie długu celnego 384 3.4. Pokrycie należności wynikających z długu celnego 386 4. Wprowadzenie towaru na obszar celny Unii Europejskiej 388 4.1. Obszar celny Unii Europejskiej 388 4.2. Dozór celny 389 4.3. Przedstawienie towarów organom celnym 390 5. Procedury celne 390 5.1. Objęcie towaru procedurą celną 390 5.2. Rodzaje procedur celnych 391 6. Status upoważnionego przedsiębiorcy 394 7. Przedstawicielstwo w sprawach celnych 396 8. Zarys postępowania w sprawach celnych 397
ROZDZIAŁ XIV POSTĘPOWANIA ANTYDUMPINGOWE I ANTYSUBSYDYJNE W UNII EUROPEJSKIEJ 401 1. Wspólna polityka handlowa Unii Europejskiej oraz jej instrumenty 401 2. Charakter prawny postępowań ochronnych 404 3. Instytucje Unii Europejskiej odpowiedzialne za prowadzenie postępowań ochronnych 405 4. Postępowanie antydumpingowe 407 4.1. Definicja dumpingu 407 4.2. Wymogi nałożenia środków antydumpingowych 410 4.3. Przebieg postępowania antydumpingowego 415 4.4. Cła antydumpingowe 417 4.5. Zobowiązania cenowe 420 4.6. Postępowania przeglądowe i przeciwko obchodzeniu środków antydumpingowych 422 5. Postępowanie antysubsydyjne 423 5.1. Uwagi wstępne 423 5.2. Pojęcie subsydium oraz wymogi nałożenia środków wyrównawczych 425 5.3. Przebieg postępowania antysubsydyjnego 429 5.4. Formy środków wyrównawczych 431
BIBLIOGRAFIA 433
AKTY PRAWNE 457
ORZECZNICTWO 469
INNE DOKUMENTY 471
SPIS TABEL I RYSUNKÓW 477
O AUTORACH 479
