Teatr historii lokalnych w Europie Środkowej - 26 Bohaterowie historii narodowej postaciami współczesnego teatru słowackiego
Współczesne teatry — zwłaszcza w mniejszych ośrodkach — coraz częściej angażują się w życie lokalnych społeczności. W proponowanych spektaklach chętnie podejmują tematy związane z historią oraz kulturową i etniczną tożsamością miejsca, w którym działają. Twórcy teatralni poddają refleksji działanie mechanizmów pamięci, przywołują przeżycia indywidualne i zbiorowe, nieuwzględnione w ogólnodostępnej wersji historii. Zazwyczaj jest to tzw.
historia lokalna, przyspieszona historia wydarzeniowa, najczęściej powiązana jednak (bo trudno przecież te nurty od siebie oddzielić) z dziejami o ponadlokalnym znaczeniu, które biegły trajektorią wojen, upadku i powstawania mocarstw, kształtowania się politycznych makrostruktur — oglądanymi z pozycji miejscowej społeczności. I jest też historia codzienna, w której czas płynął powoli, w rytmie „długiego trwania”; scena, na której rozgrywały się niezauważalnie procesy zmiany i rozwoju, rodziły się niedostrzegalne zrazu wzorce i praktyki wspólnotowe, nigdy w kronikach nie odnotowane. W rzeczywistości zdominowanej przez procesy globalizacyjne, działalność teatrów — polegająca na odkrywaniu miejscowych legend i budowaniu wspólnotowych narracji — okazuje się istotnym elementem w tworzeniu tożsamości grupy, miejsca czy regionu. W pewnym sensie wpisuje się również w odżywające ideologie narodowościowe. Twórcy teatralni nie tylko podejmują tematy związane z kulturową i etniczną tożsamością miejsca, ale również wprowadzają do teatru problematykę społeczną, ekonomiczną czy polityczną. Tym samym spektakle stają się forum dla mniejszości etnicznych i narodowych. Artyści za pośrednictwem sztuki udzielają głosu grupom marginalizowanym ze względów ekonomicznych czy społecznych. Teatr związany z miejscem zaczyna więc odgrywać istotną rolę w życiu społecznym.
Tej szeroko rozumianej lokalności i związkom teatru z miejscem, w którym funkcjonuje, była poświęcona międzynarodowa konferencja naukowa „Teatr historii lokalnych w Europie Środkowej”, zorganizowana przez Zakład Teatru i Dramatu Instytutu Nauk o Kulturze i Studiów Interdyscyplinarnych Uniwersytetu Śląskiego we wrześniu 2014 r., której książka jest pokłosiem. Partnerami projektu, wspartego finansowo przez Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki, byli: Instytut Wiedzy Filmowej i Teatralnej Słowackiej Akademii Nauk, Katedra Studiów Teatralnych, Filmowych i Medialnych Uniwersytetu im. Palackiego w Ołomuńcu oraz Węgierskie Muzeum i Instytut Teatru w Budapeszcie.
W rozmowie o współczesnym teatrze, który zajmuje się lokalnością, zaproponowaliśmy zagadnienia związane z teatrem jako formą manifestowania zarówno kultury mniejszości, jak i tożsamości miejsca — w opozycji do mechanizmów globalizacji; poświęcone budowaniu i odzyskiwaniu przez teatr utraconej tożsamości grupy; polityce pamięci i praktykom upamiętniającym, a także formom przywracania pamięci miejsca, ludzi i społeczności, co jednocześnie czyni z teatru archiwum alternatywne do archiwów oficjalnych, pozwalające na rewizję oficjalnej historii wpajanej w procesie edukacji. Ostatnią grupę zagadnień stanowiły zjawiska związane z zaangażowaniem teatru w działalność terapeutyczną oraz jego uwikłaniem w lokalną historię i politykę. (Fragment Wstępu).
Spis treści
Słowo wstępne (Dorota Fox, Aneta Głowacka, Ewa Wąchocka) / 9
Małgorzata Leyko
Teatralizacja historii lokalnych w formacie R/W / 13
Teatr miejsca / pamięć miejsca
Dorota Fox
W kopalni i wokół kopalni. Przedsięwzięcia teatralne Sceny Propozycji działającej przy zabrzańskim Stowarzyszeniu „Pro Futuro” / 27
Zbigniew Władysław Solski
Niskie Łąki Tymoteusza Karpowicza / 39
Jacek Mikołajczyk
Carmen wśród Ruin. Teatr w miejscu odzyskanym / 50
Olga Maciupa
Teatr NN jako alternatywne archiwum pamięci o Żydach w Lublinie / 61
Mirosława Kozłowska
Odzyskiwanie i oswajanie historii Ziem Odzyskanych. Performatywne kreacje miejsca. Rekonesans / 71
Tatjana Lazorčáková
Mentalność i atmosfera miejsca — teatralna autoidentyfikacja Ostrawy i regionu ostrawskiego / 89
Kama Pawlicka
„Ten świat jest takim, jakim go czynimy”. Teatr Modrzejewskiej w Legnicy jako medium historii i tożsamości lokalnej / 96
Andrzej Buck
Dramat lubuski w kontekście rekonstrukcji historii i przestrzeni lokalnych / 105
Joanna Bobula
Próba zachowania i popularyzacji kultury lokalnej w wielopokoleniowym Teatrze Huculskim / 125
Mity i antymity lokalności
Ewa Bal
Performowanie lokalności / 137
Aneta Głowacka
Lokalność w budowaniu porozumienia z publicznością na Górnym Śląsku / 148
Piotr Dobrowolski
Przed teatrem historia leży. Opowieści lokalne na scenach poznańskiego Teatru Nowego / 167
Małgorzata Andrzejak-Nowara
Tożsamość i doświadczenie postpamięci na przykładzie Dwunastu stacji Mikołaja Grabowskiego z Teatru im. Jana Kochanowskiego w Opolu / 181
Pola Sobaś-Mikołajczyk
Czego nie słychać w miasteczku na K. lub na S., nawet gdy się to powie ze sceny / 192
Kamila Paprocka
Teatr Węgajty/Projekt Terenowy, czyli wielka narracja odzyskana przez narrację litotyczną / 203
Anna Korzeniowska-Bihun
Zona czarnobylska we współczesnej dramaturgii ukraińskiej / 212
Pola napięć
Magdalena Gołaczyńska
„Miasto pęknięte” — legniczanie wobec „swoich Ruskich” / 225
Attila Szabó
Strategie teatralnego zaangażowania pamięci kolektywnej jako sposób radzenia sobie z przeszłością w multikulturowej społeczności rumuńskiego miasta Târgu Mureş (Marosvásárhely) / 236
Daniel Warmuz
PanoDráma. Węgierski teatr dokumentalny w sprawie mniejszości romskiej / 254
Miron Pukan
Teatr im. Aleksandra Duchnowicza w Preszowie jako forma manifestowania kultury mniejszości / 268
Miroslav Ballay
Terapeutyczna rola teatru grup marginalizowanych na Słowacji / 281
Elena Knopová
Teatr włączenia społecznego jako element kształtowania historii lokalnej / 290
Tropy historii
Anna Sobiecka
Teatralne remiksowanie historii jako wariant historii lokalnych / 305
Paweł Stangret
Metonimia wspólnoty narodowej — przypadek Tadeusza Kantora i duetu Demirski/ Strzępka / 323
Dagmar Podmaková
Bohaterowie historii narodowej postaciami współczesnego teatru słowackiego / 334
Katarzyna Peplińska
Transformacja ustrojowa na teatralnej scenie badana / 349
Jan Ciechowicz
Gombrowicz w Gdyni (wokół Kolibra lotu ostatniego Pawła Huelle) / 359
Karolina Prykowska-Michalak, Monika Wąsik
Globalne ambicje — lokalne działania. Sektorowe badania teatru łódzkiego prowadzone metodą danych zastanych / 371
Indeks osobowy (oprac. Aneta Głowacka, Dorota Fox) / 389
