Technologie informacyjno-komunikacyjne i e-learning we współczesnej edukacji
Książka stanowi systematyczne opracowanie w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych i e-learningu we współczesnej edukacji z uwzględnieniem podejścia kompetencyjnego. Obecny system edukacyjny jest w trakcie globalnych zmian, dlatego powinno się w pełni przygotowywać przyszłych specjalistów do życia w otwartej przestrzeni informacyjnej, kształcąc umiejętności niezbędne w XXI wieku, w celu zapewnienia ich ciągłego kształcenia przez całe życie, w tym w formie nieformalnej i pozaformalnej. W nowoczesnym społeczeństwie obserwujemy nowe światowe trendy – zmiany technologiczne, gospodarcze, kulturowe, ekologiczne, ekonomiczne, które są częścią szybkiego i nierównomiernego procesu globalizacji. Zmienia się współczesna uczelnia, jej przestrzeń informacyjno-edukacyjna. Zmieniają się jej komponenty, w tym wykorzystane technologie, treści, zasoby, subiekty i obiekty (studenci, nauczyciele akademiccy, administracja), zarówno proces nauczania-uczenia się, jak i cały proces kształcenia, zmieniają się zasady i narzędzia zarządzania, komunikacji, współdziałania w samym środowisku, a także w zewnętrznym otoczeniu. Biorąc pod uwagę takie tendencje, jakość środowiska wirtualnego nauczania w nowoczesnej instytucji edukacyjnej musi opierać się na realizacji edukacyjnych potrzeb studentów, ich oczekiwań, treści i technologii, z których korzystają także dzięki własnemu doświadczeniu uczenia się. Napełnianie wirtualnego środowiska nauczania, jakość treści i efektywność jego wykorzystania przez studentów, czemu przyświeca zamiar osiągnięcia celów kształcenia przyszłych specjalistów, konkurencyjnych na współczesnym rynku pracy, zależą zarówno od poziomu kompetencji nauczycieli w zakresie ICT, jak i od wielu różnorodnych czynników oraz uwarunkowań, w tym strategii rozwoju e-środowiska uczelni, jej efektywności funkcjonowania, oferty edukacyjnej, zapewnienia jakości kształcenia, w tym e-learningu. W książce zostały przedstawione oprócz teoretycznych aspektów dotyczących głównego tematu także wybrane wyniki badań, pozyskane w ramach realizacji kilku projektów, w których brała udział autorka monografii, w tym międzynarodowego projektu IRNet, realizowanego pod kierunkiem autorki przez konsorcjum międzynarodowe.
Spis treści
Skróty / 11
Wstęp / 15
1. Tendencje rozwoju współczesnej edukacji i kompetencji / 29
1.1. Tendencje rozwoju systemu kształcenia w społeczeństwie wiedzy / 29
1.1.1. Podstawowe aspekty kształtowania społeczeństwa wiedzy, jego cechy i uwarunkowania rozwoju kształcenia / 29
1.1.1.1. Wybrane cechy ery informacyjnej i społeczeństwa wiedzy / 29
1.1.1.2. Rola TIK w społeczeństwie wiedzy / 35
1.1.2. Tendencje rozwoju systemu kształcenia charakterystyczne dla przejścia do społeczeństwa wiedzy. Przegląd dokumentów / 48
1.1.3. Formalne, nieformalne i pozaformalne (incydentalne) nauczanie oraz nauczanie przez całe życie LLL (Lifelong Learning) / 66
1.1.3.1. Kształcenie ustawiczne w społeczeństwie wiedzy: wyzwania i perspektywy na przyszłość / 66
1.1.3.2. E-learning i kształcenie ustawiczne. Formalne, nieformalne i incydentalne uczenie się w kontekście kształcenia ustawicznego / 69
1.1.3.3. Rożne inicjatywy wdrażania e-learningu i ICT na Uniwersytecie Śląskim / 74
1.1.4. Podsumowanie / 76
1.2. Teoretyczne podstawy przygotowania nauczycieli w zakresie wykorzystania technologii
informacyjno-komunikacyjnych / 78
1.2.1. Cele przygotowania i podniesienia kwalifikacji nauczycieli / 78
1.2.1.1. O standardach przygotowania nauczycieli / 84
1.2.2. Kompetencje informatyczne we współczesnym społeczeństwie i edukacji / 94
1.2.2.1. Historia, rozwój i analiza terminologii / 94
1.2.2.2. Kompetencyjne podejście do edukacji / 100
1.2.2.3. Kluczowe kompetencje w europejskich systemach kształcenia / 107
1.2.2.4. O kompetencjach nauczycieli / 121
1.2.3. Analiza paradygmatu modernizacji oświaty na podstawie podejścia kompetencyjnego / 127
1.2.4. Kształtowanie kompetencji informatycznych przyszłych nauczycieli na wyższej uczelni
pedagogicznej /139
1.2.4.1. Psychologiczno-pedagogiczne aspekty kształcenia studentów / 139
1.2.4.2. Kształtowanie kompetencji informatycznych przyszłych nauczycieli na pedagogicznej uczelni wyższej / 148
1.2.4.3. O koncepcji nowej specjalności uwarunkowanej wprowadzonymi standardami specjalności innowacyjnych i wymaganiami europejskiej agendy cyfrowej / 165
1.2.4.3.1. Charakterystyka sylwetki absolwenta kierunku pedagogika ze specjalnością zintegrowana edukacja wczesnoszkolna z metodyką edukacji na odległość / 166
1.2.5. Uwzględnienie właściwości wiekowych podczas formowania kompetencji informatycznych / 170
1.2.5.1. Andragogiczny model nauki w zakresie TIK i zdalnego nauczania / 170
1.2.5.2. Andragogiczne zasady nauki / 177
1.2.5.3. Pewne psychologiczne aspekty zawodowego kształtowania się osobowości / 180
1.2.6. Modele profesjonalnego rozwoju nauczycieli / 184
1.2.7. Informatyczne samokształcenie i samouctwo nauczycieli / 188
1.2.8. Niektóre programy i dodatkowe formy przygotowania nauczycieli w dziedzinie technologii
informacyjno-komunikacyjnych / 195
1.2.8.1. Znaczenie TIK w nowoczesnym społeczeństwie / 196
1.2.8.2. Program UNESCO „TIK i OŚWIATA” / 197
1.2.8.3 Istota programu nauki state-of-the-art / 198
1.2.8.4. Program przygotowania i zawodowego rozwoju nauczycieli / 199
1.2.8.5. Program „Intel – Nauczanie ku przyszłości” / 200
1.2.8.6. Europejski certyfikat użytkownika komputera (ЕСDL) / 202
1.2.9. Wybrane aspekty przygotowania nauczycieli w zakresie nauczania na odległość / 208
1.2.9.1. Kompetencje nauczyciela w zakresie nauczania na odległość /210
1.2.9.2. Wybrane zagadnienia dotyczące systemów wspomagania kształcenia na odległość / 217
1.2.10. Podsumowanie / 222
2. E-learning jako jedna z ważniejszych składowych funkcjonowania e-przestrzeni współczesnej uczelni: aspekt teoretyczny, praktyczny, technologiczno-organizacyjny i utylitarny /225
2.3. E-learning, uwarunkowania pomyślnego wdrażania / 225
2.3.1. System nauczania na odległość. Uwarunkowanie efektywnego wykorzystania w placówce
oświatowej / 225
2.3.2. Niektóre aspekty psychologiczno-pedagogiczne nauczania na odległość (na przykładzie systemu Moodle) / 232
2.3.2.1. Koncepcja konstruktywistycznej teorii Jeana Piageta / 233
2.3.2.2. Przygotowanie nauczycieli w zakresie nauczania na odległość / 235
2.3.2.3. O roli TIK w konstruowaniu wiedzy / 236
2.3.2.3.1. Podstawowe zagadnienia na temat wiedzy o mózgu i jego działaniu w procesie poznania i przetwarzania informacji / 243
2.3.2.4. Teoria konektywizmu / 246
2.3.2.5. Niektóre aspekty uwzględnienia psychologii ograniczenia w e-learningu / 248
2.3.3. Nauczanie kombinowane (blended learning) / 252
2.3.4. Wybrane wyniki badań na temat wiedzy respondentów w dziedzinie teorii pedagogicznych oraz metod nauczania we współczesnym procesie edukacyjnym / 255
2.3.5. Niektóre teoretyczno-metodyczne uwarunkowania wdrażania e-learningu / 259
2.3.5.1. Modele nauczania na odległość / 260
2.3.5.2. Szczegółowa struktura kursu na odległość (kursu internetowego) / 271
2.3.5.3. O jakości kształcenia na odległość i sposobach jej weryfikacji / 281
2.3.6. Psychospołeczne, pedagogiczne i organizacyjno-techniczne uwarunkowania komunikowania się przez Internet w grupie wirtualnej / 288
2.3.6.1. Aspekty pedagogiczne nauczania-uczenia się we współpracy. Metody kooperacyjnego uczenia się / 290
2.3.6.2. Niektóre wyniki badań w zakresie narzędzi TIK do komunikowania się oraz współpracy w zespole wirtualnym / 290
2.3.7. O kompetencjach psychologiczno-pedagogicznych i diagnostycznych tutora / 294
2.3.8. Podstawowe aspekty kreowania i funkcjonowania e-środowiska współczesnego uniwersytetu / 296
2.3.8.1. Uczenie się przez całe życie w społeczeństwie wiedzy: wyzwania i perspektywy / 298
2.3.9. Analiza modelu nowoczesnego e-środowiska informacyjno-edukacyjnego / 300
2.3.9.1. Cechy współczesnego pokolenia studentów, którzy należą do pokolenia Net / 301
2.3.10. MOOC. Wybrane aspekty / 308
2.3.10.1. Kursy otwarte jako zjawisko cyfrowego społeczeństwa. Kategorie i definicje / 308
2.3.10.2. Analiza aktualnych badań. Krajowe i międzynarodowe doświadczenie / 312
2.3.10.3. Niektóre wyniki badań własnych / 317
2.3.11. Wydziałowa platforma kształcenia na odległość: przykład dobrej praktyki / 329
2.3.11.1. Wspomaganie kursami e-learningowymi przedmiotów prowadzonych na studiach stacjonarnych, niestacjonarnych, studiach podyplomowych / 330
2.3.11.1.1. Wybrane przykłady wspomagania przedmiotów programowych / 330
2.3.11.1.2. Wspomaganie kursami e-learningowymi zajęć na studiach podyplomowych / 336
2.3.11.2. Wykorzystanie platformy w działalności naukowo-badawczej pracowników oraz studentów wydziału / 337
2.3.11.3. Platforma w przygotowaniu przyszłych nauczycieli w zakresie kształcenia na odległość do korzystania z e-learningu w pracy zawodowej oraz w pełnieniu funkcji tutora / 338
2.3.11.4. Korzystanie z platformy kształcenia na odległość w nauczaniu przedmiotu technologia informacyjna w pracy asystenta osoby niepełnosprawnej / 339
2.3.11.5. Platforma we wzmacnianiu współpracy międzynarodowej, w realizacji projektów w zakresie e-learningu i innych innowacyjnych tematów / 342
2.3.11.6. Platforma jako środek ewaluacji procesu nauczania i oceny efektów kształcenia / 343
2.3.12. Podsumowanie / 345
2.4. Wybrane badania z e-learningu w ramach projektu „Uniwersytet partnerem gospodarki opartej
na wiedzy” (UPGOW) / 348
2.4.1. O projekcie UPGOW / 348
2.4.1.1. Cele projektu UPGOW / 348
2.4.1.2. Metody i techniki kształcenia na odległość w projekcie UPGOW / 350
2.4.1.3. Językowe kursy zdalne – ważną składową projektu UPGOW / 351
2.4.1.4. O specyfice dziedziny przedmiotowej języki obce / 351
2.4.1.5. O informatycznych i pedagogicznych technologiach zdalnej nauki języków obcych / 353
2.4.1.6. Ocena jakościowa kursów zdalnych, opracowanych w ramach projektu UPGOW / 355
2.4.2. Niektóre wyniki badania opinii studentów na temat udziału w kursach e-learningowych / 368
2.4.3. Fragmenty wywiadu z prof. zw. dr hab. Haliną Widłą / 370
2.4.4. Niektóre wyniki ankietowania studentów w zakresie e-learningu / 372
2.4.5. Podsumowanie / 376
2.5. Technologie informacyjno-edukacyjne i e-learning w warunkach globalizacji i cyfryzacji – wybrane wyniki badań z projektu IRNet / 376
2.5.1. Podstawy prawne, etyczne, techniczne i społeczne rozwoju ICT oraz e-learningu z uwzględnieniem kompetencji międzykulturowych w krajach europejskich i w Australii / 376
2.5.1.1. Koncepcja projektu IRNet / 378
2.5.1.2. Polityka instytucjonalna międzynarodowych instytucji europejskich w zakresie szkolnictwa wyższego / 382
2.5.1.3. Analiza rożnych czynników ICT oraz rozwoju e-learningu w krajach partnerskich – niektóre wyniki badań w ramach 2. pakietu roboczego (WP2) / 387
2.5.2. Umiędzynarodowienie szkolnictwa wyższego na przykładzie Polski i Uniwersytetu Śląskiego / 415
2.5.2.1. Rożne inicjatywy w wykorzystaniu e-learningu i ICT na Uniwersytecie Śląskim / 423
2.5.3. Elektroniczna przestrzeń naukowa i edukacyjna współczesnej uczelni / 425
2.5.3.1. Strategia rozwoju przestrzeni informacyjno-edukacyjnej współczesnej uczelni / 425
2.5.3.2. Uniwersytet: podstawowe cechy strategii rozwoju środowiska informacyjno-
edukacyjnego / 429
2.5.3.3. E-learning strategie w niektórych uniwersytetach partnerskich / 431
2.5.3.3.1. Indywidualne podejście do analizy strategii edukacyjnej. Główne osobiste strategie edukacyjne odpowiadające nowoczesnym środowiskom informacyjno-edukacyjnym / 434
2.5.3.4. O e-przestrzeni współczesnej uczelni. Wybrane aspekty / 436
2.5.3.4.1. Inteligentny uniwersytet w warunkach smart society – inteligentnego społeczeństwa / 439
2.5.3.4.2. Społeczeństwo wiedzy – starzejące się społeczeństwo / 444
2.5.3.4.3. Nierówne wykorzystanie technologii w nauczaniu rożnych pokoleń / 448
2.5.4. Kompetencje podmiotów środowiska informacyjno-edukacyjnego jako warunek realizacji strategii edukacyjnej / 454
2.5.4.1. Obszary umożliwiające zainteresowanym stronom środowiska informacyjno-edukacyjnego wykazanie swych kompetencji informacyjnych / 454
2.5.4.2. Model kompetencji ICT dla nauczycieli akademickich / 456
2.5.5. Edukacyjne, naukowe i komunikacyjne aspekty rozwoju społeczności uczelni w środowisku
elektronicznym – wybrane wyniki badań (WP2, WP3) / 458
2.5.5.1. Wybrane wyniki badań opinii nauczycieli akademickich o aspektach edukacyjnych, komunikacyjnych i naukowych w warunkach uniwersyteckiego środowiska elektronicznego / 472
2.5.6. Postawa współczesnych studentów wobec wykorzystania nowych technologii w przestrzeni
informacyjno-edukacyjnej uczelni i poza nią / 485
2.5.6.1. Studenci w środowisku informacyjnym: ogólny przegląd. Jakie są cechy współczesnej młodzieży? / 486
2.5.6.2. O aktywności edukacyjnej studentów / 493
2.5.6.3. Dyskusje online jako swoiste badania i metoda edukacyjna / 498
2.5.6.4. Czy nauczyciele są gotowi zrozumieć działania edukacyjne i potrzeby współczesnych studentów, uczniów? / 503
2.5.6.5. Wybrane wnioski / 505
2.6. Podsumowanie / 506
Zakończenie / 509
Bibliografia / 519
Summary / 569
Резюме / 570
