Teksty doświadczenia. Tom 1
Zbiór tekstów poświęconych zagadnieniom istotnym dla konstruowania mapy
modernizmów Europy Środkowo-Wschodniej lat 1867–1918, omawiających przekształcenia tożsamościowe, kształtowanie się prądów ideowych w regionie oraz poszukiwania koncepcji narodowości i europejskiej wspólnoty, odnowę duchowości, redefinicje cielesności w przestrzeni kultury czy oddziaływanie freudyzmu.
Znakomite teksty analityczne badaczy tego okresu, wzbogacone o cenne indeksy, stanowią bogate źródło wiedzy dla literaturoznawców, kulturoznawców, socjologów, etnologów, a także krytyków literackich i filmowych, zainteresowanych słabo dotąd opisaną tematyką modernizmu tego regionu.
3-tomowa publikacja jest efektem projektu naukowego realizowanego w ramach Narodowego Programu na Rozwoju Humanistyki. Autorzy proponują rozpoznanie literatury Europy Środkowo-Wschodniej lat 1867–1918 jako pewnej całości, posługując się kategorią ważną dla badań kulturowych, które przypisują dziś szczególne znaczenie fenomenowi miejsca.
Poddając refleksji literaturę modernizmu Europy Środkowo-Wschodniej, autorzy projektu chcą pokazać, jak pisarze i krytycy reagowali na wyzwania swego czasu i jak kształtowała się dynamika ich poszukiwań. Wiąże się z tym wybór ramczasowych 1867–1918. Obie daty łączą się z wydarzeniami politycznymi najważniejszymi dla nowoczesnej Europy Środkowo-Wschodniej. To czas narodzin nacjonalizmów, ale i czas powstawania utopii przekraczających granice partykularyzmów narodowych.
Zaproponowana w publikacji perspektywa (i służące jej narzędzia) nie mają charakteru teoretycznego – autorów mniej interesuje definiowanie modernizmu jako konstruktu teoretycznego niż obcowanie z żywą materią lokalnych odpowiedzi na doświadczenia i artystyczne impulsy nowoczesności. Ich głównym pragnieniem było doprowadzenie do spotkania lokalnych opowieści z głównym nurtem modernistycznej narracji:o zmianie i zerwaniu, o spotkaniu z chaosem życia, o poszukiwaniu podmiotowości, o walce z dyktatem opresyjnych form kultury i języka, o konstruowaniu tożsamości w wymiarze indywidualnym i zbiorowym.
A collection of texts on issues relevant to the construction of the map of
modernisms in Central and Eastern Europe in the years 1867–1918, discussing identity transformations, shaping ideological currents in the region and the search for the concept of nationality and European community, the renewal of spirituality, redefinition of corporeality in the cultural space, and the impact of Freudism.
Excellent analytical texts by researchers of this period, enriched with valuable indexes, are a rich source of knowledge for literary scholars, cultural scientists, sociologists, ethnologists, as well as literary and film critics interested in the so far poorly described subject of modernism in this region.
The 3-volume publication is the result of a research project carried out under the National Program for the Development of Humanities. The authors propose to recognize the literature of Central and Eastern Europe in the years 1867–1918 as a whole, using a category important for cultural research, which today assigns special importance to the phenomenon of place.
Reflecting on the literature on modernism in Central and Eastern Europe, the authors of the project want to show how the writers and critics reacted to the challenges of their time and how the dynamics of their explorations was shaped. The choice of the time frame 1867–1918 is related to this. Both dates are connected with the most important political events for modern Central and Eastern Europe. This is the time of the birth of nationalisms, but also of the emergence of utopias that cross the borders of national particularisms.
The perspective proposed in the publication (and its tools) are not theoretical - the authors are less interested in defining modernism as a theoretical construct than in dealing with the living matter of local responses to the experiences and artistic impulses of modernity. Their main desire was to bring local stories together with the mainstream modernist narrative: about change and breakup, about the chaos of life, about the search for subjectivity, about the fight against the dictates of oppressive forms of culture and language, about the construction of identity in the individual and collective dimensions.
Ewa Paczoska, Słowo wstępne 7
I. Miejsca 17
Mateusz Chmurski, Pamięć miejsca na styku literatur i kultur: mit Wojwodiny i jego współczesne reinterpretacje (G. Csáth, O. Tolnai, I. Lovas) 19
Horatiu Burcea [tłum. Izabela Poniatowska], Fałszywi Węgrzy? Asymilacja kulturalna i „zamiany” tożsamości w Transylwanii: madziaryzacja i rumunizacja 43
Mieczysław Dąbrowski, Kulturowy tekst Triestu. Na progu nowoczesności 63
Ewa Paczoska, Sytuacje z życia warszawskiego AD 1896. Zbrodniarz i zbrodnia 83
Ewelina Lesisz, Kurorty galicyjskie końca XIX w. Higiena a postęp – o wyznacznikach nowoczesności 97
Aleksandra Kiełczykowska, Nomadzi nowoczesności. Hotel po Wielkiej Wojnie 115
II. Przemieszczenia 129
Dawid Maria Osiński, W stronę Chorwacji 131
Karol Samsel, Austria Cypriana Norwida 177
Lena Magnone, Tożsamość prowincjonalna. Galicyjski modernizm Aleksandra Fredry w świetle „idei galicyjskości” Larry’ego Wolffa 207
Csaba G. Kiss [tłum. Maja Paczoska], Chorwacki świat pewnej węgierskiej powieści Cécile Tormay Ludzie wśród kamieni 231
III. Idee 245
Karol Samsel, Cyprian Norwid i Żydzi 247
Ewa Paczoska, W Skierniewicach i Cygowie. Europejskie realia, nadzieje i sny lat 80. XIX w. 281
Danuta Sosnowska, W proteście przeciwko „letniej wierze”. Modernizm i Kościół w czeskich poszukiwaniach nowoczesnej formuły religijności 297
Konrad Niciński, Lebensreform i poszukiwania polskiego modernizmu 325
Ewelina Lesisz, Między kuracją a rozrywką. Ciało w przestrzeni uzdrowisk galicyjskich 349
Lena Magnone, Dywan z Bukowiny. Drogi rozpowszechniania się freudyzmu w Europie Środkowej 367
IV. Zapisy 389
Ewa Ihnatowicz, Zagadki Kraszewskiego. Obrazy współczesne 391
Anna Krześniak, Wyjątki od reguły. Karykatury polityczne w warszawskiej prasie satyrycznej w drugiej połowie XIX w. 407
Małgorzata Vražić, Konfrontacje. O twórczości Antuna Gustava Matoša 425
Patrycjusz Pająk, Sobowtór w Pradze (filmowej) 441
Indeks osób 463
Indeks nazw geograficznych 485
Summary 493
