Teoretyczne podstawy edukacji alternatywnej
Gdybyśmy zaczęli naszą analizę od zasadniczego dla tematu terminu „alternatywa", okazałoby się bardzo szybko, że już w odniesieniu do samej jego definicji stoimy przed pewnym dylematem. Jedni bowiem akcentują w swojej definicji tego terminu dwuwariantowość sytuacji wyboru, inni zaś dopuszczają wielorakość tak określonego zjawiska. Można zatem mówić o edukacji alternatywnej, gdy stwarza ona wybór między tylko dwiema lub co najmniej dwiema możliwościami w sferze uczenia się człowieka. Innymi słowy, edukacja alternatywna to edukacja conajmniej dwu-wariantowa, sprowadzona do jednoznacznych antynomii edukacyjnych i stwarzająca odmienność typu „albo — albo", „to lub tamto" lub też edukacja wyborów pomiędzy różnymi, ale wzajemnie się wykluczającymi ofertami. Autor sądzi, że w odniesieniu do edukacji bardziej zasadne są obie kategorie jej rozumienia. Można bowiem mówić o takich alternatywach w edukacji, jak:
— kształcenie publiczne i niepubliczne;
— kształcenie tradycyjne i innowacyjne;
— kształcenie adaptacyjne i emancypacyjne;
— wychowanie autorytarne i antyautorytarne;
— wychowanie dyrektywne i niedyrektywne
— pedagogika i antypedagogika itd.
[...]
Nurt refleksji i praktyki oświatowej nazywany edukacją alternatywną od lat podtrzymuje nadzieję na ukształtowanie (się) modelu szkoły, która będzie coraz lepiej służyć rozwojowi dzieci i młodzieży, a także wypełniać swoje funkcje ogólnospołeczne. Próba spojrzenia na dzieje i na współczesność rozmaitych rozwiązań alternatywnych prowadzi do spostrzeżenia, że alternatywność ta była różnie pojmowana i przybierała różną postać. Również obraz inspiracji ruchów alternatywnych w edukacji oraz oddziaływań tych ruchów na modele oświaty jest dość zróżnicowany. Niejednoznaczne wydają się relacje między zjawiskiem określanym mianem edukacji alternatywnej a reformami oświatowymi. Rozważając dylematy teorii i praktyki edukacji alternatywnej, warto odnieść się do dotychczasowych doświadczeń, przywołać przynajmniej niektóre wątki oświatowych inspiracji, nadziei i miraży. Może to nas przybliżyć do określenia istotnych cech i obszarów współczesnych poszukiwań alternatywnej edukacji.
Wprowadzenie 7
Andrzej Gofron; Epistemologiczno-historyczne źródła pojęcia „alternatywność” w pedagogice polskiej 15
Tadeusz Lewowicki; Edukacja alternatywna – tradycje, inspiracje, przemiany, relacje z reformami 27
Ewa Bilińska-Suchanek; Dekonstrukcja w edukacji – tworzenie światów alternatywnego rozumienia i odmiennego zaangażowania 37
Sławomir Sztobryn; Zapomniana tradycja pedagogiki uniwersalnej 51
Karel Rydl; Paradygmaty nowych doktryn pedagogicznych w Republice Czeskiej 61
Tomasz Szkudlarek; Postmodernistyczne pedagogie: amerykańska edukacja wobec wyzwań kulturowego przełomu 69
Zbyszko Melosik; Pedagogika poststrukturalna: jak działać w świecie bez wielkich liter? 87
Hanna Zielińska; Freirowska koncepcja edukacji w sytuacji zmiany społecznej 97
Marian Nowak; Ku nowej edukacji zorientowanej na osobę 115
Krystyna Ablewicz; Pedagogika antropologiczna, czyli pytania spoza alternatywy 131
Janusz Tarnowski; Pedagogika dialogu 141
Robert Kwaśnica; Ku dialogowi w pedagogice 151
Wojciech Mikołajewicz; Buddyzm a wychowanie – perspektywa badania idei dla potrzeb pedagogiki 167
Hubertus von Schoenebeck; Antypedagogika. Kongruencyjna radość życia 189
Jadwiga Bińczycka; Podmiotowość i liberalizm. Deklaracje i rzeczywistość 197
Zbigniew Kwieciński; Demokracja jako zadanie edukacyjne i problem dla pedagogiki 205
Grzegorz Trela; Racjonalizm jako alternatywa edukacyjna 221
Hein Retter; Wkład historycznej pedagogiki reformy w aktualną dyskusję wokół szkoły i wychowania 231
Olaf-Axel Burow; Uczenie się w wolności? Perspektywy pedagogiki humanistycznej wobec reform szkolnych i w kształceniu nauczycieli 249
Ryszard Łukaszewicz; Alternatywy lepszej edukacji. Od wizji do praktyki Wrocławskiej Szkoły Przyszłości 265
Michał Głażewski; Fenomenologia pedagogiki steinerowskiej 275
Hanna Zielińska; Od negacji szkoły do jej afirmacji. Ewolucja poglądów Ivana Illicha 289
Joanna Grochulska; W kierunku optymalnej wolności w edukacji szkolnej 307
Hartmut M. Griese; Koniec pedagogiki? Socjologiczno-prowokacyjna perspektywa 321
