Traktat o sprawiedliwości
Traktat o sprawiedliwości zawiera kwestie 57-80 z „drugiej części drugiej części” (secunda secundae) Summy teologii św. Tomasza z Akwinu. Nawiązując do fundamentalnych rozróżnień Arystotelesa, Akwinata omawia w nich najpierw istotne aspekty sprawiedliwości ogólnej, rozumianej jako zgodność z prawem (iustitia legalis), a następnie dwie główne odmiany sprawiedliwości partykularnej: sprawiedliwość rozdzielającą (iustitia distributiva) oraz sprawiedliwość, którą Arystoteles ze względu na jej funkcję określał jako wyrównującą, a Tomasz – raczej z uwagi na jej dziedzinę, obejmującą szeroko rozumiane relacje wymiany (commutationes) między jednostkami – nazywa sprawiedliwością wymienną (iustitia commutativa). Poświęcając najwięcej miejsca wykroczeniom przeciwko tej drugiej, Tomasz z Akwinu rozwija swoje charakterystyczne tezy z tak ważnych obszarów normatywnej refleksji etycznej jak etyka zabijania lub etyka prawnicza.
Podobnie jak pięć poprzednich pozycji z wydawanej serii (Traktat o cnotach, 2005; Traktat o szczęściu, 2008; Traktat o roztropności, 2011; Traktat o ludzkim działaniu, 2013; Traktat o prawie, 2014), tak i ta ukazuje się w nowym tłumaczeniu i opracowaniu edytorskim profesora Włodzimierza Galewicza.
WSTĘP TŁUMACZA 9
I. FORMY SPRAWIEDLIWOŚCI W UJĘCIU TOMASZA Z AKWINU 9
1. STRUKTURA „TRAKTATU O SPRAWIEDLIWOŚCI" 9
2. SPRAWIEDLIWOŚĆ OGÓLNA 12
3. SPRAWIEDLIWOŚĆ PARTYKULARNA 15
4. SPRAWIEDLIWOŚĆ DYSTRYBUTYWNA 18
5. SPRAWIEDLIWOŚĆ W TRANSAKCJACH WYMIANY 21
6. SPRAWIEDLIWOŚĆ KARNA 30
II. NOTA O PRZEKŁADZIE 40
TRAKTAT O SPRAWIEDLIWOŚCI
KWESTIA 57. O PRAWIE OKREŚLANYM JAKO IUS 43
ARTYKUŁ 1. CZY PRAWO JAKO IUS JEST PRZEDMIOTEM SPRAWIEDLIWOŚCI ? 43
ARTYKUŁ 2. CZY JEST RZECZĄ WŁAŚCIWĄ DZIELIĆ PRAWO NA NATURALNE I STANOWIONE ? 46
ARTYKUŁ 3. CZY PRAWO WSPÓLNE WSZYSTKIM NARODOM JEST TYM SAMYM CO PRAWO NATURALNE ? 48
ARTYKUŁ 4. CZY JAKO SZCZEGÓLNE GATUNKI PRAWA NALEŻY WYRÓŻNIAĆ PRAWO OJCOWSKIE I PRAWO PANA W STOSUNKU DO SŁUGI? 50
KWESTIA 58. O SPRAWIEDLIWOŚCI 53
ARTYKUŁ 1. CZY SPRAWIEDLIWOŚĆ JEST POPRAWNIE DEFINIOWANA JAKO TRWAŁA I STAŁA WOLA ODDAWANIA KAŻDEMU TEGO, CO SIĘ MU PRAWNIE NALEŻY? 53
ARTYKUŁ 2. CZY SPRAWIEDLIWOŚĆ ZAWSZE ODNOSI SIĘ DO KOGOŚ DRUGIEGO ? 56
ARTYKUŁ 3. CZY SPRAWIEDLIWOŚĆ JEST CNOTĄ? 58
ARTYKUŁ 4. CZY PODMIOTEM, W KTÓRYM ISTNIEJE SPRAWIEDLIWOŚĆ, JEST WOLA ? 60
ARTYKUŁ 5. CZY SPRAWIEDLIWOŚĆ JEST CNOTĄ W OGÓLE? 62
ARTYKUŁ 6. CZY SPRAWIEDLIWOŚĆ JAKO CNOTA OGÓLNA JEST W SWOJEJ ISTOCIE TOŻSAMA Z WSZELKĄ CNOTĄ ? 64
ARTYKUŁ 7. CZY OPRÓCZ SPRAWIEDLIWOŚCI OGÓLNEJ ISTNIEJE JAKAŚ SPRAWIEDLIWOŚĆ PARTYKULARNA? 66
ARTYKUŁ 8. CZY SPRAWIEDLIWOŚĆ PARTYKULARNA POSIADA SWOISTĄ MATERIĘ ? 68
ARTYKUŁ 9. CZY SPRAWIEDLIWOŚĆ DOTYCZY UCZUĆ ? 70
ARTYKUŁ 10. CZY ŚRODEK, KTÓREGO TRZYMA SIĘ SPRAWIEDLIWOŚĆ, JEST ŚRODKIEM SAMEJ RZECZY? 72
ARTYKUŁ 11. CZY DZIAŁANIE SPRAWIEDLIWOŚCI POLEGA NA TYM, ABY KAŻDEMU ODDAWAĆ, CO SIĘ MU NALEŻY? 74
ARTYKUŁ 12. CZY SPRAWIEDLIWOŚĆ JEST NAJWAŻNIEJSZĄ Z WSZYSTKICH CNÓT MORALNYCH? 76
KWESTIA 59. O NIESPRAWIEDLIWOŚCI 78
ARTYKUŁ 1. CZY NIESPRAWIEDLIWOŚĆ JEST WADĄ SZCZEGÓLNEGO GATUNKU? 78
ARTYKUŁ 2. CZY KOGOŚ NAZYWA SIĘ NIESPRAWIEDLIWYM ZE WZGLĘDU NA TO, ŻE CZYNI COŚ NIESPRAWIEDLIWEGO ? 80
ARTYKUŁ 3. CZY MOŻNA DOBROWOLNIE DOZNAWAĆ NIESPRAWIEDLIWOŚCI ? 82
ARTYKUŁ 4. CZY KAŻDY, KTO CZYNI COŚ NIESPRAWIEDLIWEGO, POPEŁNIA ŚMIERTELNY GRZECH? 85
KWESTIA 60. O SĄDZIE 87
ARTYKUŁ 1. CZY SĄD JEST AKTEM SPRAWIEDLIWOŚCI ? 87
ARTYKUŁ 2. CZY WOLNO JEST WYDAWAĆ SĄDY? 89
ARTYKUŁ 3. CZY WOLNO WYDAWAĆ SĄD OPARTY NA PODEJRZENIU? 92
ARTYKUŁ 4. CZY PRZYPADKI WĄTPLIWE NALEŻY ROZSTRZYGAĆ NA KORZYŚĆ OSOBY, KTÓRĄ SIĘ OSĄDZA? 94
ARTYKUŁ 5. CZY SĄDY NALEŻY ZAWSZE WYDAWAĆ NA PODSTAWIE PRAW LUB USTAW PISANYCH? 96
ARTYKUŁ 6. CZY SĄD STAJE SIĘ NIEWAŻNY PRZEZ TO, ŻE JEST WYDAWANY BEZPRAWNIE ? 98
KWESTIA 61. O CZĘŚCIACH SPRAWIEDLIWOŚCI 101
ARTYKUŁ 1. CZY SŁUSZNIE WYRÓŻNIA SIĘ DWA GATUNKI SPRAWIEDLIWOŚCI, MIANOWICIE SPRAWIEDLIWOŚĆ ROZDZIELCZĄ I SPRAWIEDLIWOŚĆ WYMIENNĄ? 102
ARTYKUŁ 2. CZY W SPRAWIEDLIWOŚCI ROZDZIELCZEJ I WYMIENNEJ W TAKI SAM SPOSÓB WYZNACZA SIĘ WŁAŚCIWY ŚRODEK? 104
ARTYKUŁ 3. CZY OBIE ODMIANY SPRAWIEDLIWOŚCI ODNOSZĄ SIĘ DO RÓŻNEJ MATERII ? 106
ARTYKUŁ 4. CZY DZIAŁANIE SPRAWIEDLIWE JEST W KAŻDYM PRZYPADKU TYM SAMYM, CO ODPŁACENIE KOMUŚ CZYMŚ RÓWNYM? 109
KWESTIA 62. O RESTYTUCJI 113
ARTYKUŁ 1. CZY RESTYTUCJA JEST AKTEM SPRAWIEDLIWOŚCI WYMIENNEJ? 113
ARTYKUŁ 2. CZY ODDANIE WSZYSTKICH ZABRANYCH RZECZY JEST KONIECZNE DO ZBAWIENIA? 115
ARTYKUŁ 3. CZY WYSTARCZY ZWRÓCIĆ PO PROSTU TO, CO SIĘ NIESPRAWIEDLIWIE ZABRAŁO ? 117
ARTYKUŁ 4. CZY KTOŚ MA CZASEM OBOWIĄZEK ZWRÓCIĆ COŚ, CZEGO NIE ZABRAŁ? 119
ARTYKUŁ 5. CZY ZAWSZE MAMY OBOWIĄZEK RESTYTUCJI W STOSUNKU DO KOGOŚ, OD KOGO COŚ WZIĘLIŚMY? 121
ARTYKUŁ 6. CZY KTOŚ, KTO WZIĄŁ CUDZĄ RZECZ, ZAWSZE MA OBOWIĄZEK JĄ ZWRÓCIĆ ? 123
ARTYKUŁ 7. CZY CI, KTÓRZY SAMI NIE WZIĘLI CUDZEJ RZECZY,
MAJĄ OBOWIĄZEK DOKONAĆ JEJ RESTYTUCJI ? 126
ARTYKUŁ 8. CZY RESTYTUCJI NALEŻY DOKONYWAĆ NIEZWŁOCZNIE, CZY MOŻNA JĄ ODŁOŻYĆ NA PÓŹNIEJ? 129
KWESTIA 63. O WZGLĘDZIE NA OSOBY 131
ARTYKUŁ 1. CZY WZGLĄD NA OSOBY JEST GRZECHEM? 131
ARTYKUŁ 2. CZY W ROZDZIALE DÓBR DUCHOWYCH WYSTĘPUJE WZGLĄD NA OSOBY? 133
ARTYKUŁ 3. CZY W OKAZYWANIU CZCI I SZACUNKU MOŻNA GRZESZYĆ PRZEZ WZGLĄD NA OSOBY? 136
ARTYKUŁ 4. CZY PRZEZ WZGLĄD NA OSOBY MOŻNA GRZESZYĆ W SĄDACH? 138
KWESTIA 64. O ZABÓJSTWIE 140
ARTYKUŁ 1. CZY NIE WOLNO ZABIJAĆ JAKICHKOLWIEK ISTOT ŻYWYCH? 140
ARTYKUŁ 2. CZY WOLNO ZABIJAĆ LUDZI BĘDĄCYCH GRZESZNIKAMI ? 142
ARTYKUŁ 3. CZY ZABIJANIE GRZESZNIKÓW JEST DOZWOLONE DLA OSÓB PRYWATNYCH? 145
ARTYKUŁ 4. CZY ZABIJANIE ZŁOCZYŃCÓW JEST DOZWOLONE DLA OSÓB DUCHOWNYCH? 146
ARTYKUŁ 5. CZY KOMUKOLWIEK WOLNO ZABIĆ SAMEGO SIEBIE ? 149
ARTYKUŁ 6. CZY W JAKIMKOLWIEK PRZYPADKU WOLNO ZABIĆ CZŁOWIEKA NIEWINNEGO? 152
ARTYKUŁ 7. CZY KOMUKOLWIEK WOLNO ZABIĆ KOGOŚ W OBRONIE WŁASNEJ ? 154
ARTYKUŁ 8. CZY KTOŚ, KTO PRZYPADKIEM ZABIJA CZŁOWIEKA STAJE SIĘ WINIEN ZABÓJSTWA ? 157
KWESTIA 65. O INNYCH CIELESNYCH KRZYWDACH WYRZĄDZANYCH OSOBIE 160
ARTYKUŁ 1. CZY KIEDYKOLWIEK WOLNO KOGOŚ OKALECZYĆ, POZBAWIAJĄC GO JAKIEGOŚ CIELESNEGO CZŁONKA? 160
ARTYKUŁ 2. CZY OJCU WOLNO BIĆ SWOJEGO SYNA, A PANU SWOJEGO SŁUGĘ ? 163
ARTYKUŁ 3. CZY JAKIEGOKOLWIEK CZŁOWIEKA WOLNO JEST WIĘZIĆ ? 164
ARTYKUŁ 4. CZY GRZECH JEST CIĘŻSZY PRZEZ TO, ŻE WYMIENIONE KRZYWDY WYRZĄDZA SIĘ OSOBOM ZWIĄZANYM Z INNYMI? 166
WESTIA 66. O KRADZIEŻY I RABUNKU 169
ARTYKUŁ 1. CZY DLA CZŁOWIEKA JEST NATURALNE POSIADANIE RZECZY ZEWNĘTRZNYCH? 169
ARTYKUŁ 2. CZY KOMUKOLWIEK WOLNO JEST POSIADAĆ JAKĄŚ RZECZ JAKO SWOJĄ WŁASNĄ ? 171
ARTYKUŁ 3. CZY KRADZIEŻ JEST Z ISTOTY SKRYTYM ZABRANIEM CUDZEJ RZECZY? 174
ARTYKUŁ 4. CZY KRADZIEŻ I RABUNEK SĄ WYSTĘPKAMI RÓŻNEGO GATUNKU? 175
ARTYKUŁ 5. CZY KRADZIEŻ JEST ZAWSZE GRZECHEM? 177
ARTYKUŁ 6. CZY KRADZIEŻ JEST GRZECHEM ŚMIERTELNYM? 179
ARTYKUŁ 7. CZY KOMUKOLWIEK WOLNO JEST KRAŚĆ W KONIECZNEJ POTRZEBIE ? 181
ARTYKUŁ 8. CZY MOŻNA DOKONAĆ RABUNKU BEZ GRZECHU? 183
ARTYKUŁ 9. CZY KRADZIEŻ JEST CIĘŻSZYM GRZECHEM NIŻ RABUNEK? 185
KWESTIA 67. O NIESPRAWIEDLIWOŚCI SĘDZIEGO W WYDAWANIU WYROKÓW 187
ARTYKUŁ 1. CZY KTOŚ MOŻE SŁUSZNIE OSĄDZAĆ KOGOŚ, KTO MU NIE PODLEGA? 187
ARTYKUŁ 2. CZY SĘDZIEMU WOLNO WYDAĆ WYROK NIEZGODNY ZE ZNANĄ MU PRAWDĄ, ZE WZGLĘDU NA PRZEDSTAWIONE MU DOWODY, KTÓRE PRZEMAWIAJĄ PRZECIWKO NIEJ? 189
ARTYKUŁ 3. CZY SĘDZIA MOŻE KOGOŚ OSĄDZIĆ TAKŻE BEZ INNEGO OSKARŻYCIELA ? 192
ARTYKUŁ 4. CZY SĘDZIEMU WOLNO UWOLNIĆ WINNEGO OD KARY? 194
KWESTIA 68. O NIESPRAWIEDLIWYM OSKARŻENIU 196
ARTYKUŁ 1. CZY CZŁOWIEK MA OBOWIĄZEK KOGOKOLWIEK OSKARŻAĆ ? 196
ARTYKUŁ 2. CZY OSKARŻENIE TRZEBA PRZEDSTAWIĆ NA PIŚMIE ? 198
ARTYKUŁ 3. CZY OSKARŻENIE STAJE SIĘ NIESPRAWIEDLIWE WSKUTEK OSZCZERSTWA, ZDRADLIWEGO ZATAJENIA I PONIECHANIA SKARGI ? 200
ARTYKUŁ 4. CZY OSKARŻYCIEL, KTÓRY NIE DOWIÓDŁ WINY OSKARŻONEGO POWINIEN PONIEŚĆ TAKĄ SAMĄ KARĘ ? 202
KWESTIA 69. O WYKROCZENIACH PRZECIWKO SPRAWIEDLIWOŚCI POPEŁNIANYCH PRZEZ OSKARŻONEGO 205
ARTYKUŁ 1. CZY OSKARŻONY MOŻE NIE POPEŁNIAJĄC ŚMIERTELNEGO GRZECHU PRZECZYĆ PRAWDZIWOŚCI PRZESTĘPSTWA, ZA KTÓRE ZOSTAŁBY SKAZANY? 205
ARTYKUŁ 2. CZY OSKARŻONEMU WOLNO JEST BRONIĆ SIĘ NIEUCZCIWYMI SPOSOBAMI ? 207
ARTYKUŁ 3. CZY OSKARŻONEMU WOLNO UCHYLAĆ SIĘ OD WYROKU PRZEZ ODWOŁANIE? 210
ARTYKUŁ 4. CZY SKAZANEMU NA ŚMIERĆ WOLNO JEST BRONIĆ SIĘ, JEŚLI MA TAKĄ MOŻLIWOŚĆ? 212
KWESTIA 70. O WYKROCZENIACH PRZECIW SPRAWIEDLIWOŚCI ZE STRONY ŚWIADKA 214
ARTYKUŁ 1. CZY ŚWIADEK MA OBOWIĄZEK SKŁADANIA ZEZNAŃ? 214
ARTYKUŁ 2. CZY WYSTARCZĄ ZEZNANIA DWÓCH LUB TRZECH ŚWIADKÓW ? 217
ARTYKUŁ 3. CZY ZEZNANIA ŚWIADKA MOŻNA ODRZUCIĆ BEZ JEGO WINY? 220
ARTYKUŁ 4. CZY POŚWIADCZENIE NIEPRAWDY JEST ZAWSZE GRZECHEM ŚMIERTELNYM? 222
KWESTIA 71. O WYKROCZENIACH PRZECIW SPRAWIEDLIWOŚCI POPEŁNIANYCH W SĄDZIE PRZEZ ADWOKATÓW 224
ARTYKUŁ 1. CZY ADWOKAT MA OBOWIĄZEK BRONIĆ PRZED SĄDEM SPRAW LUDZI BIEDNYCH? 224
ARTYKUŁ 2. CZY JEST RZECZĄ SŁUSZNĄ NA MOCY PRZEPISÓW PRAWA NIE DOPUSZCZAĆ NIEKTÓRYCH LUDZI DO URZĘDU ADWOKACKIEGO ? 226
ARTYKUŁ 3. CZY ADWOKAT GRZESZY BRONIĄC NIESŁUSZNEJ SPRAWY? 228
ARTYKUŁ 4. CZY ADWOKATOWI WOLNO POBIERAĆ OPŁATY ZA SWOJĄ OBRONĘ ? 230
KWESTIA 72. O ZNIEWADZE 233
ARTYKUŁ 1. CZY ZNIEWAGA DOKONUJE SIĘ W SŁOWACH? 233
ARTYKUŁ 2. CZY ZNIEWAŻANIE LUB URĄGANIE JEST GRZECHEM ŚMIERTELNYM? 236
ARTYKUŁ 3. CZY POWINNIŚMY ZNOSIĆ WYRZĄDZANE NAM ZNIEWAGI ? 238
ARTYKUŁ 4. CZY ZNIEWAGA RODZI SIĘ Z GNIEWU? 240
KWESTIA 73. O OBMAWIANIU 242
ARTYKUŁ 1. CZY OBMAWIANIE JEST OCZERNIANIEM CZYJEJŚ REPUTACJI PRZEZ SŁOWA WYPOWIADANE W SKRYTOŚCI ? 242
ARTYKUŁ 2. CZY OBMAWIANIE JEST GRZECHEM ŚMIERTELNYM? 244
ARTYKUŁ 3. CZY OBMAWIANIE JEST NAJCIĘŻSZYM Z GRZECHÓW POPEŁNIANYCH WOBEC BLIŹNIEGO ? 247
ARTYKUŁ 4. CZY KTOŚ, KTO BEZ SPRZECIWU SŁUCHA OSOBY OBMAWIAJĄCEJ KOGOŚ POPEŁNIA CIĘŻKI GRZECH? 250
KWESTIA 74. O PODJUDZANIU 253
ARTYKUŁ 1. CZY PODJUDZANIE JEST GRZECHEM RÓŻNYM OD OBMAWIANIA? 253
ARTYKUŁ 2. CZY OBMAWIANIE JEST CIĘŻSZYM GRZECHEM NIŻ PODJUDZANIE ? 255
KWESTIA 75. O WYŚMIEWANIU 258
ARTYKUŁ 1. CZY WYŚMIEWANIE JEST OSOBNYM GRZECHEM? 258
ARTYKUŁ 2. CZY WYŚMIEWANIE MOŻE BYĆ GRZECHEM ŚMIERTELNYM? 260
KWESTIA 76. O PRZEKLINANIU LUB ZŁORZECZENIU 263
ARTYKUŁ 1. CZY WOLNO KOMUKOLWIEK ZŁORZECZYĆ? 263
ARTYKUŁ 2. CZY WOLNO PRZEKLINAĆ BYTY NIEROZUMNE ? 266
ARTYKUŁ 3. CZY PRZEKLINANIE JEST GRZECHEM ŚMIERTELNYM? 267
ARTYKUŁ 4. CZY PRZEKLINANIE JEST CIĘŻSZYM GRZECHEM NIŻ OBMAWIANIE ? 268
KWESTIA 77. O NIEUCZCIWOŚCI W TRANSAKCJACH KUPNA I SPRZEDAŻY 271
ARTYKUŁ 1. CZY WOLNO SPRZEDAWAĆ JAKĄŚ RZECZ PO CENIE PRZEKRACZAJĄCEJ JEJ WARTOŚĆ? 271
ARTYKUŁ 2. CZY SPRZEDAŻ STAJE SIĘ NIESPRAWIEDLIWA I NIEDOZWOLONA WSKUTEK PEWNEGO BRAKU W RZECZY SPRZEDAWANEJ ? 275
ARTYKUŁ 3. CZY SPRZEDAJĄCY POWINIEN UJAWNIAĆ BRAKI SPRZEDAWANEJ RZECZY? 278
ARTYKUŁ 4. CZY UPRAWIAJĄC HANDEL WOLNO JEST SPRZEDAWAĆ JAKĄŚ RZECZ DROŻEJ, NIŻ SIĘ JĄ KUPIŁO? 280
KWESTIA 78. O GRZECHU LICHWY 284
ARTYKUŁ 1. CZY BRANIE LICHWY ZA POŻYCZONE PIENIĄDZE JEST GRZECHEM? 284
ARTYKUŁ 2. CZY W ZAMIAN ZA POŻYCZONE PIENIĄDZE WOLNO JEST ŻYCZYĆ SOBIE JAKIEJŚ INNEJ KORZYŚCI? 288
ARTYKUŁ 3. CZY WSZYSTKIE RZECZY, KTÓRE KTOŚ ZYSKAŁ DZIĘKI PIENIĄDZOM POCHODZĄCYM Z LICHWY POWINNY ZOSTAĆ ZWRÓCONE? 293
ARTYKUŁ 4. CZY WOLNO PRZYJMOWAĆ PIENIĄDZE POŻYCZANE NA LICHWĘ ? 295
KWESTIA 79. O INTEGRALNYCH CZĘŚCIACH SPRAWIEDLIWOŚCI 297
ARTYKUŁ 1. CZY ODSTĘPOWANIE OD ZŁA I CZYNIENIE DOBRA SĄ CZĘŚCIAMI SPRAWIEDLIWOŚCI? 297
ARTYKUŁ 2. CZY PRZEKROCZENIE JEST GRZECHEM SZCZEGÓLNEGO GATUNKU? 299
ARTYKUŁ 3. CZY ZANIECHANIE JEST GRZECHEM SZCZEGÓLNEGO GATUNKU? 301
ARTYKUŁ 4. CZY GRZECH ZANIECHANIA JEST CIĘŻSZY NIŻ GRZECH PRZEKROCZENIA? 304
KWESTIA 80. O POTENCJALNYCH CZĘŚCIACH SPRAWIEDLIWOŚCI 307
ARTYKUŁ POJEDYNCZY. CZY WŁAŚCIWIE WYMIENIA SIĘ CNOTY SPOKREWNIONE ZE SPRAWIEDLIWOŚCIĄ? 307
ODSYŁACZE I OBJAŚNIENIA 313
INDEKS RZECZOWY 404
INDEKS OSÓB 413
